به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، بحران آب در ایران، هر سال رو به افزایش است و بیش از ۱۸ استان از خط قرمز عبور کرده اند، تا جایی که فرو نشست مناطق خشک و نیمه کویری در ایران افزایش یافته و حتی به حاشیه شهرها نیز کشیده شده است، به طوری که در مناطقی مانند شهرری و چرم شهر در اطراف تهران برخی نقاط سالانه بیش از نیم متر فرو نشست می کنند.

حال بماند که این بحران چه مصیبتی برای معیشت و اقتصاد جامعه به همراه دارد، اما اینکه به عنوان خلا مسیری برای ورود سیاسی و توطئه دشمنان شده، نشان دهنده غفلت مسئولان برای مقابله با این مسئله است. چرا که یک ماه پیش پیام تصویری از طریق شبکه بی بی سی فارسی منتشر شد، که نتانیاهو نخست وزیر رژیم غاصب اسرائیل درباره بحران آب ایران سخن گفته و پیشنهاد که به کمک مردم ایران بیایند و حتی مدعی می شده بود، که رژیم صهیونیستی در بازیافت آب تخصص بسیاری دارد و توانسته مشکل آب خود را حل کند. این مسئله نشان دهند استفاده دشمن از خلاء موجود در برای تبلیغات سیاسی علیه کشورمان است، و مسئولان نباید از مشکلات این بخش غافل شوند، اما شواهد و قرائن حکایت از آن دارد؛ در سال های اخیر کشورمان تنها سمینارها و همایش های زیادی با شعار بحران آب برگزار کرده و اقدام عملی در این بخش انجام نشده است، حتی در ساده ترین حالت بخش کشاورزی که به گواه وزارت جهاد کشاورزی بیش از ۹۰ درصد آب کشور را مصرف می کند، نه تنها بدون هیچگونه کم و کاستی روال گذشته را ادامه داده است بلکه  با نوسانات دلار انگیزه بیشتری برای صادرات آب مجازی از کشور بیداد کرده و دریغ از آنکه متولیان بیاندیشند که کشور با بحران آب مواجه است.

برای نمونه براساس آمار گمرک در دو ماهه نخست سال ۹۷ بیش از ۴۵۹۵۴۱ تن هندوانه از ایران صادر شده که با توجه به اینکه به ازای تولید هر کیلو هندوانه در ایران تقریبا به ۵۰۰ لیتر آب نیاز است، این میزان هندوانه  ۲۲۹۷۷۰۵۰۰۰۰۰ لیتر آب مصرف کرده که نسبت مدت مشابه سال گذشته ۷۴ درصد رشد داشته است. همچنین میزان صادرات سیب زمینی در این دو ماهه ۶۵۲۲۵۸ تن بوده که با توجه به اینکه برای هر کیلوی آن، ۲۵۰ لیتر آب نیاز است؛ یعنی ۱۶۳۰۶۴۵۰۰۰۰۰ لیتر آب به صورت مجازی از ایران صادر شده است. حتی خربزه نیز با رشدی ۲۰۵ درصدی از نظر صادرات در دو ماه امسال نزدیک به ۷۶۴۵۱ تن صادرات شده که با توجه به اینکه جز محصولات  آب بر است و به اندازه نیمی از نیاز آبی هندوانه آب مجازی مصرف می کند، رشد صادرات آن تامل بر انگیز است.حال آیا با توجه به این آمار می توان به اعتقاد راسخ مسئولان برای مقابله با بحران آب پی برد؟

دولت برنامه ای برای بحران آب ندارد

رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران در گفتگو با خبرگزاری موج در پاسخ به این سوال که آیا دولت برنامه ای  برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی اجرا کرده است؟ گفت: مقابله با مصرف بی رویه آب در محصولات آب بر بیشتر مدیریتی است که در این بخش دولت اقدام چندانی نداشته، برای نمونه در گذشته هندوانه در ایران به صورت دیم کشت می شد و بیشتر از طریق آب باران، نیاز آن تامین می شد، اما متاسفانه  در سال های اخیر در برخی استان ها این محصول با استفاده از سیستم های آبیاری کشت شده و مصرف آب را بالا برده، به همین دلیل وزارت جهاد کشاورزی باید برنامه منسجمی در این بخش تدوین کند.

سیدرضا نورانی با تاکید بر اینکه امروز نیاز آبی بسیاری از محصولات کشاورزی در دنیا تغییر کرده است افزود: در دنیا با اصلاح بذر میزان مصرف آب برای تولید محصولات کاهش یافته است. البته در ایران نیز به صورت جزئی این امر صورت نگرفته است اما این تغییرات باید به صورت گسترده انجام شود. در واقع تنها در تولید سیب درختی ایران، اصلاح سیستم آبیاری انجام شده و باغات با سیستم آبیاری قطره ای تغییر رویه داده اند و میزان تولید و کیفیت این محصول را حفظ کرده اند، حال باید این روش برای سایر محصولات کشاورزی نیز توسعه یابد. البته تغییر سیستم آبیاری هزینه های بالایی دارد که دولت باید در این بخش برنامه ای را تدوین تا در بلند مدت از سیستم آبیاری سنتی عبور کند.

ضعف ایران در مدیریت آب مجازی

بحران آب نه فقط در کشور ما، بلکه به مرور به یک نگرانی جهانی تبدیل شده است و کشورهای پیشرفته تلاش می کند که با استفاده از تکنولوژی های نوین امکان تامین آب شیرین از منابع غیرمعمول مانند دریاهای آزاد را دنبال کنند. از سوی دیگر در بخش مصرف اصلاح الگوهای آب‌رسانی و مصرف آب می تواند بخشی از کمبودها را جبران کند. یکی از این راهکارها توجه به مقوله آب مجازی است که شامل میزان مصرف آب برای تولید یک محصول در صنعت یا کشاورزی است. بحث «آب مجازی» توسط پژوهش‌گر بریتانیایی پرفسور جان انتونی آلن در دهه ۱۹۹۰ میلادی مطرح شد. پرفسور هانس‌-گئورگ فرده نیز در اینباره، معتقد است بحران آب در سراسر جهان، تنها با صرفه‌جویی در آب «مجازی» می‌توان ذخایر موجود آب را مدیریت کرد، زیرا این میزان مصرف را نمی‌توان با کنتور اندازه‌ گرفت و در بسیاری از محصولات مصرفی روزانه پنهان است. براساس همین ضرورت ایران نیز در برنامه ششم توسعه تصمیم گرفت به مفهوم آب مجازی توجه کند، اما با وجود اینکه بیش از یک سال از اجرای این برنامه می گذرد، هنوز اتفاقی نیفتاده و صادرات محصولات آب بر کشاورزی نیز افزایش یافته است، در حالی که این مفهوم بیش از سه دهه است که در سیاست‌گذاری‌های کشورهای توسعه‌یافته مورد توجه قرار گرفته‌است.

رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران با اشاره به راهکارهای دیگر مقابله با بحران آب در کشور در این باره گفت: استفاده از روش آب مجازی در ایران طول عمر بالایی ندارد و تنها به صورت جزئی عملیاتی شده است، اما در کشورهای دیگر که همسایه های آن از منابع آبی مناسبی برخوردار هستند، استفاده شده و حتی برخی کشورها به صورت گسترده با شیرین سازی آب دریاها و اقیانوس ها بخشی از نیاز محصولات کشاورزی خود را تامین کرده اند. از این رو در منطقه چابهار با استفاده از همین روش شیرین سازی آب خلیج فارس قرار است، در فاز اول برای 2000 هزار هکتار کشت گلخانه ای از آب خلیج شیرین سازی شود و در مرحله بعدی برای هزاران هکتار مزارع آب از این محل تامین شود.

به زودی رییس جمهوری یا وزیر باید گزارش بدهند

طرح تغییرالگوی کشت و افزایش بهره وری آب در کشاورزی یک برنامه ۱۲ ساله است که از زمان به میان آمدن مباحث اقتصاد مقاومتی مطرح شد. بر همین اساس هم بود که در آن زمان کشت برنج در استان اصفهان ممنوع شد و دولت کشاورزان را برای کشت محصولات جایگزین در استان‌هایی که از آب چاه برای کشت استفاده می‌کنند، جدی‌تر دنبال شد. اهمیت این مساله تا جایی است که یکی از بندهای برنامه ششم توسعه را به خود اختصاص داده است.

یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در گفت و گو با خبرنگار موج با اعلام اینکه طبق برنامه ششم دولت باید یازده میلیاردمتر مکعب میزان آب مصرفی را کاهش دهد گفت: از آنجایی که کشاورزی به عنوان بخش پرمصرف آب از سوی بخش خصوصی انجام می شود، الگوی کشت را رعایت نمی کند، از این رو بیشتر از طریق تشکل ها باید با کشاورزان مذاکره و ترغیب به همکاری شوند و دولت نیز باید از طریق ابزار تشویقی و اعمال عوارض برای صادرات محصولات آب بر کشاوری این روند را مدیریت کند.

علی ابراهیمی با بیان اینکه نباید تنها به یک برنامه برای مقابله با بحران آب در ایران اکتفا کرد گفت: اصلاح بذر در کاهش مصرف موثر است، اما وقتی محصولی مانند هندوانه که 90 درصد آن آب اصلاح بذر شود، میزان آب مصرفی آن کاهش می یابد، اما بازهم مصرف آن زیاد است. بنابراین باید در حوزه کارشناسی الگوی کشت در ایران به سمت کشت گیاهان دارویی برود، زیرا نه تنها با اقلیم ایران سازگاری دارد، می تواند از نظر اقتصادی صرفه مناسبی داشته باشد

او با تاکید بر اینکه کمیسیون کشاورزی مجلس در حال رسیدگی به برنامه های دولت در سه بخش کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست با محوریت آب است افزود: به زودی از رییس جمهور یا وزیر مربوط خواسته خواهد شد تا گزارشی در این باره ارائه دهند، و مطابق آنچه که در برنامه ششم توسعه پیش بینی شده عمل کنند.