، پس از نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا و تصمیم آنها برای اعمال تحریم های جدید در حوزه موشکی و پهپادی علیه کشورمان، مؤسسه بین‌المللی تحقیقات برای صلح موسوم به «سیپری» گزارش سالانه خود در خصوص بودجه نظامی کشورهای مختلف دنیا را منتشر کرد.

بر اساس این گزارش در منطقه خاورمیانه به ترتیب عربستان سعودی، اسرائیل و ترکیه بیشترین هزینه های نظامی را در سال 2023 داشته اند. طبق این آمار، عربستان با تخصیص ۷۵ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار نه تنها در منطقه خاورمیانه در رده نخست قرار دارد که حتی در جهان هم بعد از ایالات متحده آمریکا، چین، روسیه و هند در جایگاه پنجم ایستاده است. بعد از عربستان این اسرائیل است که با صرف ۲۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار در جایگاه دوم در منطقه خاورمیانه و پانزدهم جهان ایستاده است. ترکیه هم با ۱۵ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار در رده بیست و دوم دنیا قرار دارد.

بر اساس نتایج این تحقیق، رتبه ایران در رده‌بندی جهان بیست و ششم است. برپایه آمار رسمی منتشر شده از سوی جمهوری اسلامی، کشور ما در سال ۲۰۲۳ مبلغ ۱۰ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار صرف هزینه‌های نظامی کرده است. طبق گزارش سیپری، این عدد نسبت به سال ۲۰۲۲ شش دهم درصد افزایش یافته است و اما اگر آن را با عربستان، اسرائیل و ترکیه مقایسه کنید، متوجه می شوید که عدد به مراتب کمتری است.

عربستان، اسرائیل و ترکیه زیر چتر حمایت خارجی هستند

نکته مهم این دیگر که در گزارش مؤسسه سیپری بدان اشاره نشده این است که هر کدام از این سه کشور خاورمیانه ای از حمایت نظامی خارجی بهره مند هستند ولی باز هم در زمینه نظامی گری بودجه قابل توجهی را اختصاص می دهند.

عربستان در یک دهه اخیر به طور متوالی حداقل 70 میلیارد دلار در حوزه نظامی هر سال هزینه می کند. این رقم به مرور افزایش هم داشته و در سال قبل به حدود 76 میلیارد دلار رسید. این رقم نجومی برای کشوری که تحت حمایت غیررسمی آمریکا و حتی دیگر کشورهای بزرگ اقتصادی دنیاست، قابل تأمل است. حمله نظامی به عربستان بدون شک جریان نفت را با اختلال مواجه می کند و این موضوع اقتصاد کل دنیا را بهم می ریزد. لذا قدرت های بزرگ صنعتی تمایلی ندارد این توافق بیفتند. همچنین رهبران جدید عربستان به ویژه شخص بن سلمان تمرکز خود را بر توسعه اقتصادی و تنش زدایی گذاشته است. مسئله مهم اینکه بخش اصلی این تنش زدایی با اسرائیل است. پیش از وقوع هفت اکتبر، روند عادی سازی با این رژیم به مراحل نهایی خود نزدیک می شود. ریاض امیدوار است در نهایت این اتفاق بیفتد، زیرا به زعم آنها از این طریق می توانند زیر چتر حمایتی نظامی آمریکا نیز قرار بگیرند. با این حال عربستان در جایگاه پنجم از نظر هزینه های نظامی است.

اسرائیل نیز در سال پایانی دولت ترامپ به عضویت سنتکام درآمد. پیوستن اسراییل به حوزه فعالیت سنتکام به معنای داشتن تسلیحات و قدرت نظامی بیشتر برای این رژیم است. طبق اهداف تأسیس سنتکام: «فرماندهی مرکزی ایالات متحده با همکاری شرکای ملی و بین‌المللی، توسعه و همکاری بین‌المللی را ارتقاء می‌دهد، به بحران‌ها پاسخ می‌گوید و به منظور استقرار امنیت و پایداری منطقه‌ای با تجاوزات داخلی و فرامرزی مقابله می‌کند.» در حال حاضر حوزه فعالیت سنتکام کشورهای افغانستان، بحرین، جیبوتی، مصر، اتیوپی، اریتره، ایران، عراق، اردن، قزاقستان، کنیا، کویت، قرقیزستان، لبنان، عمان، پاکستان، قطر، عربستان سعودی، سیشل، سومالی، سودان، سوریه، تاجیکستان، ترکمنستان، امارات متحده عربی، ازبکستان و یمن و همچنین اسرائیل است.

با توجه به حمایت سیاسی، مالی و نظامی آمریکا از اسرائیل طبیعی است هرگونه اقدام نظامی علیه این رژیم می تواند واکنش ایالات متحده را برانگیزد. در جریان واکنش نظامی جمهوری اسلامی به اسرائیل در 26 فروردین شاهد این مسئله بودیم که جنگنده های آمریکا در دفع حمله پهپادی به این رژیم کمک کردند. همچنین گفته می شود کمک های اطلاعاتی نیز به تل آویو داشته اند.

ترکیه عضو ناتو است و اگر مورد حمله خارجی واقع شود، با واکنش هماهنگ اعضای ناتو (کشورهای اروپایی و آمریکا) می­تواند این حمله را دفع کند. این قاعده اصلی عضویت در ناتو است. لذا آنکارا در حوزه هزینه برای تهیه تجهیزات دفاعی و تهاجمی فراتر از تخصیص بودجه ضروری سالانه برای ناتو، دلیل منطقی برای این مخارج بزرگ نظامی ندارد که رده بیست و دوم دنیا قرار بگیرد.

تأثیر وسعیت سرزمینی و چالش های مرزی در مقایسه بودجه های نظامی کشورها

اما ایران هیچ کدام از این شرایط را ندارد، عضو هیچ سازمان نظامی نیست و تحت چتر حمایتی هیچ کشوری قرار ندارد. از سوی دیگر تحت شدیدترین تحریم های جهانی در حوزه نظامی است و همین مسئله روند تجهیز ساختار دفاعی و تهاجمی کشور را پیچیده و البته پرهزینه تر میکند. واقعیت این است که ساخت موشک، پهپاد، ماهواره بر و سایر تجهیزات نظامی حتی فشنگ و اسلحه ساده برای جمهوری اسلامی در سایه تحریم به معنای هزینه در تمامی مراحل تحقیقاتی، پژوهشی و طی کردن پروسه آزمون و خطا است. این مسئله قطعا به استقلال ایران منتهی می شود اما به تبع مخارج بیشتری هم برای رسیدن به توانمندی دفاعی قابل قبول نیز به دنبال دارد. در حالی که کشورهای منطقه اجازه دارند هر قطعه و یا سلاحی را خریداری کنند. نکته دیگر وسعت سرزمینی ایران است. ایران حدود یک میلیون و هشتصد هزار کیلومترمربع است، ترکیه حدود هشتصدهزار کیلومترمربع و اسرائیل کمی بیش از 22 هزار کیلومترمربع.

با این حال میزان بودجه نظامی ترکیه و اسرائیل به مراتب از ایران بیشتر است. در حالی که ایران برای تأمین امنیت در مرزهای پرچالشی که دارد، هزینه بیشتری باید بکند. لذا تمام بودجه نظامی مندرج در گزارش مؤسسه سیپری خرج تولید جنگ افزار نمی شود. مرزبانی و تجهیزات مورد نیاز و نیروی انسانی این بخش هم بخش بزرگی از بودجه نظامی را دربرمی گیرد.

در این میان عربستان حدود سی درصد وسعت سرزمینی بیشتری از ایران دارد اما دو نکته در این رابطه باید مورد توجه قرار بگیرد. اول اینکه چالش های مرزی عربستان به اندازه ایران نیست. ما در طول هر سال درگیری های مرزی متعددی در سمت غرب و جنوب شرقی داریم. اما عربستان چنین مشکلی ندارد. فقط جنگ یمن را می توان بخشی از معضل ریاض دانست که آنهم در پی سیاست توسعه طالبانه بن سلمان شکل گرفت و ربطی به ناامنی مرزش با یمن نداشت.

مسئله دوم اینکه به رغم آنکه فقط سی درصد وسعت عربستان از ایران بیشتر است اما میزان بودجه نظامی این این کشور با ما قابل مقایسه نیست. 76 میلیارد دلار در برابر 10 میلیارد دلار!

لذا استناد به گزارش خام مؤسساتی مانند سیپری که تأکید دارند بودجه نظامی جمهوری اسلامی ایران در سال 2023 در مقایسه با سال قبلش 6 دهم درصد رشد داشته و سپس تیتر می زنند «افزایش مخارج نظامی ایران در سال 2023»، در اصل نادیده گرفتن واقعیات و انحراف از حقایق موجود است. چنین اخبار و تیترهایی فقط گوشه ای از واقعیت را بیان می کند اما تمام ابعاد را شامل نمی شود و هدف از این تیترها شکل دهی به اذهان افکار عمومی به ویژه در فضای کنونی منطقه است.