به گزارش خبرگزاری موج، ایران و همسایگانش دارنده بیش از ۷۰% ذخایر گازی جهان می باشند. بیشترین ذخایر گازی به ترتیب به ایران، روسیه، قطر و ترکمنستان تعلق دارد. با وجود این همه ی این کشورها به جز در برخی پروژه های خاص از فرصت همکاری دوجانبه چشم پوشی می کنند ویکدیگر را بعنوان یک رقیب جدی می نگرند. همسایگان شمالی و جنوبی ایران هر دو دارنده ی ذخایر عظیم گاز می باشند. همچنین همسایگان شرقی و غربی ایران نیاز شدید به گاز و برق دارند، در چنین شرایطی ایران می تواند نقش مهمی در زمینه صادرات گاز و برق ایفا کند. به نظر می رسد با وجود بازار مشترک گازی کنونی در منطقه، شاهد رقابت شدید بین کشورهای منطقه به منظور افزایش سهم در بازارهای جهانی گاز خواهیم بود.برای همکاری بین این کشورها در زمینه گاز چند راهکار وجود دارد.

منطقه خزر

پنج کشور حاشیه ی دریای خزر دارنده 85000 میلیارد مترمکعب (45%) ذخایر گازی جهان می باشند.

این جدول بر اساس اطلاعات ارائه شده از منابع رسمی کشورهای ذیل تهیه شده و واحدها برحسب میلیارد بر متر مکعب می باشد.

صادرات گاز آذربایجان به روسیه در سال 2014 بیش از 1.1 میلیارد متر مکعب کاهش یافت. همچنین روسیه در نظر دارد واردات گازی خود از ترکمنستان را از 10.5 میلیارد مترمکعب درسال2014 به 4 میلیارد متر مکعب در سال 2015 برساند. صادرات گاز ترکمنستان به ایران نیز در سال 2014، 7.5میلیارد مترمکعب بود در حالیکه براساس توافق موجود بین دو کشور این میزان می بایست 14 میلیارد متر مکعب می بود.با توجه به این موارد کشورهای حاشیه دریای خزر تصمیم گرفتند گاز را به بازارهای اروپا و چین برسانند.

بازارهای شرق و غرب

هیچ یک از کشورهای حاشیه دریای خزر به جز روسیه بازار اروپا را بعنوان یک بازار بالقوه برای سال 2019 در نظر نمی گیرد.ترکمنستان نیز تمایلی برای صادر کردن کردن گاز خود از طریق خط لوله دریای خزر ندارد و کماکان ترجیح می دهد تمرکز خود را بر بازار شرق قرار دهد.صادرات گاز روسیه به اروپا در سال2014 14.3میلیارد مترمکعب نسبت به سال گذشته کاهش داشت و از سوی دیگر اروپا بدنبال کاهش25% وابستگی خود به گاز روسیه می باشد.چین واردات گاز خود از ترکمنستان و قزاقستان را بترتیب5.8% و 159% افزایش داد.چین در سال2000 25میلیارد مترمکعب مصرف گاز داشته است و این میزان را 180میلیارد مترمکعب افزایش داده است،هم اکنون انتظلر می رودکه در سالهای2020 و 2030 این میزان مصرف بترتیب به420 و 555 میلیارد مترمکعب برسد.با وجود کاهش صادرات گاز ترکمنستان به روسیه در سال2015به میزان6میلیارد مترمکعب،ترکمنستان در تلاش است صادرات گاز خود را به 48میلیارد متر مکعب افزایش دهد.بطوریکه صادرات این کشور به چین در سال جاری 8میلیارد مترمکعب افزایش می یابد و به34میلیارد مترمکعب خواهد رسید.از سوی دیگر روسیه در نظر دارد صادرات گاز طبیعی خود از میادین شرقی سیبری را به 38میلیارد مترمکعب برساند،برنامه ای که ساخت تجهیزات آن پیش تر در سپتامبر2014آغاز گردیده است.در حال حاضر روسیه یکی از بزرگترین عرضه کنندگان گاز به چین است.ترکمنستان همچنین در نظر دارد 36میلیارد مترمکعب از گاز طبیعی خویش را به مصرف داخلی برساند،درحالیکه مصرف داخلی این کشور در سال2013در حدود22میلیارد مترمکعب تخمین زده شد.به نظر می رسد ترکمنستان در نظر دارد با افزایش مصرف داخلی در نیروگاههای خود ،میزان تولید و صادرات برق را افزایش دهد.هم اکنون ترکمنستان در حال رقابت با ایران برای بدست آوردن سهم بیشتر در بازارهای همسایگان شرقی ایران است.ایران و روسیه مخالف پروژه خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به اروپا از طریق آذربایجان هستند. ترکمنستان در نظر دارد تولید گاز خود را تا سال2030به 230میلیارد مترمکعب برساند. بر اساس موافقتنامه کنونی بین چین و ترکمنستان میزان واردات چین از ترکمنستان در سال202065میلیارد مترمکعب خواهد بود.چین در نظر دارد در سال202085میلیارد مترمکعب گاز از آسیای مرکزی وارد نماید.در نتیجه ترکمنستان نیازمند برنامه ریزی گسترده جهت متنوع سازی بازارهای گازی خویش است زیرا ایران و روسیه در آینده واردات گاز کمتری از این کشور خواهند داشت.ایران در نظر دارد تولید گاز خود را به 365میلیارد مترمکعب در سال2018 برساندهمچنین میزان صادرات را به80میلیارد مترمکعب ارتقا دهد.چشم انداز گاز ایران با صادرات به اروپا روبروست.درحال حاضر براساس تفاهم نامه های به امضا رسیده ایران تعهد دارد که52میلیارد مترمکعب گاز را به کشورهای عراق،عمان,پاکستان و ترکیه صادر نماید.آذربایجان در حال کار بر روی برنامه ای به منظور صادرات سالانه16میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه و اروپا در سال2020است و ایران و روسیه رقبای اصلی دولت باکو هستند.به طور همزمان اروپا تصمیم گرفته است که واردات گاز خود از روسیه را تا25%(45میلیارد مترمکعب)کاهش دهد.با این شرایط زمینه ی مناسبی برای صادرات گاز ایران و آذربایجان به فراهم می شود.

گزینه تبدیل گاز به برق

رقابت شدید بین کشورهای منطقه به منظور کسب سهم بیشتر در بازارهای جهانی،اجتناب ناپذیر است لیکن موضوع تبدیل گاز به برق و صادرکردن آن از گزینه هایی است که در ابتدا توجه ایران و همسایگان شمالی اش را به خود جلب کرد اما این کشورها تصمیم گیری در این مورد را به بعد موکول کردند. سال گذشته ایران3718میلیون کیلووات ساعت برق واردات داشته است که67%آن از ترکمنستان بوده است.در دسامبر2008،اعضای سازمان همکاریهای اقتصادی(اکو)شامل کشورهای آسیای مرکزی از جمله ایران،افغانستان،پاکستان،ترکیه و آذربایجان تصمیم گرفتند که در مورد گزینه تیدیل گاز به برق به مذاکره بنشینند.این موافقتنامه بخشی از یک برنامه بزرگ بمنظور ایجاد یک شبکه منطقه ای برق به منظور صادر کردن آن به عراق،سوریه و اروپاست.ترکمنستان نیز در سال گذشته تولید برق خود را 12%افزایش داد و درحال حاضر2.8میلیارد کیلووات ساعت برق صادر می کند اما بر اساس برنامه دولت عشق آباد در نظر دارد14نیروگاه برق به منظور افزایش سطح تولید و رساندن آن به سطح27.4 میلیارد کیلووات ساعت تاسیس نماید.

درحال حاضر ایران سالیانه 12 میلیاردکیلووات ساعت برق صادر می کند و درنظر دارد 6 میلیارد مترمکعب از گاز خود را به نیروگاههای جدید برق تخصیص دهد و صادرات برق را به میزان 5000 مگاوات در سال 2018 افزایش دهد. میزان تولید ایران هم اکنون در سطح 70000 مگاوات (263میلیارد کیلووات)قرار دارد. آذربایجان نیز در حال صادر کردن بیش از 2 میلیارد کیلووات ساعت برق می باشد و باتوجه به اینکه عراق و ترکیه درحال وارد کردن بترتیب 68% و 20% از صادرات برق ایران هستند نظریه ایجاد شبکه برق منطقه ای برای صادر کردن برق آذربایجان به این کشورها از طریق ایران محتمل به نظر می رسد.همسایگان شرقی ایران یعنی افغانستان و پاکستان هر دو واردکننده حدودا 10% صادرات برق ایران هستند و ترکمنستان می تواند سهم بیشتری در بازار این کشورها از طریق ایران داشته باشد.درحال حاضر عشق آباد در حدود 250 مگاوات برق به افغانستان صادر می کند.