به مناسبت ایام محرم؛
گفت‌وگوی اختصاصی با «مهدی چنگایی» خالق بسیاری از نوحه‌های عاشورایی لرستان
گفت‌وگو با «مهدی چنگایی»، خالق نوحه‌های عاشورایی ماندگار در استان لرستان.
او را سال‌هاست که می‌شناسم. از آموزش و پرورش تا تاسیس کانون فرهنگی تربیتی هنر خرم‌آباد و از کانون هنر تا ریاستش در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی این شهرستان، او حالا در وزارت کشور مشغول به کار است. اگر چه این جابه‌جایی‌ها اجتناب ناپذیر است و گذرا اما، چیزی که ماناست، آثار جاودانه‌ی او در فرهنگ عاشورایی کشور و خاصه، فرهنگ عامه‌ی مردم استان لرستان است. بسیاری از نوحه‌های عاشورایی چند نسل از مردم سرزمین مفرغ و بلوط و حماسه، ساخته و پرداخته‌ی ذهن اوست. پس گفت‌وگوی ما با «مهدی چنگایی» را بخوانید:
از خودتون بگید ؟
به نام خدا، مهدی چنگایی هستم، اهل خرم آباد، ساکن اصفهان و در حال حاضر کارمند وزارت کشور.
از چه زمانی به طور حرفه‌ای شعر و شاعری رو شروع کردید ؟
شعر را به صورت قریحه‌ای از مقطع راهنمایی شروع کردم اما، در ایام جوانی که مقارن با دوران طلایی دفاع مقدس بود، شاعری را به صورت جدی آغاز و ادامه دادم.
دوست دارید مردم شما رو مداح و مدیحه‌سرا صدا بزنن یا شاعر ؟
فرقی نمیکنه، محتوای اثر مهم‌تر از اینه که چی آدم رو صدا کنن. اینکه شما بتونی با ارائه یک اثر، تاثیری بر مخاطب بذاری مهمه، حالا شاعر صدا بزنن یا مداح از نگاه من مهم نیست چرا که نگاه من به تاثیر محتواست و این مسئله رو مهم نمیدونم البته، مداحی اهل بیت، بخصوص اباعبدالله (ع) افتخاریه که نصیب من و خانواده‌ام شده و به این خاطر، دوچندان شکرگذار خدای بزرگ هستم.
از فعالیت های فرهنگیتون بگید ؟
گرچه فارغ التحصیل حقوق و فلسفه هستم ولی عمده‌ی سابقه کاری من فرهنگی بوده. در دوران نوجوانی و جوانی؛ نویسنده ، تهیه کننده و گزارشگر صداوسیما بودم و در عرصه‌ی دفاع مقدس و ارتباط با خانواده معظم شهدا برنامه‌سازی می‌کردم، در آموزش و پرورش، دانشگاه لرستان و ارشاد اسلامی هم سوابقی دارم. در عرصه‌ی مدیریت فرهنگی مساجد هم همینطور، البته در دوران دفاع مقدس و جبهه هم گاهی مسوولیت امورفرهنگی گردان‌ها رو داشتم و گاهی رزمی بودم، با هنر خوشنویسی و نقاشی و موسیقی و شعر و نمایش و گرافیک هم کم و بیش آشنا هستم، البته بعضی از هنرها رو به صورت حرفه‌ای و بعضیشون هم در حد قابل قبول.
چه خوب. سوال بعدی من اینه که نوحه‌ی «روولَه هِی قاسمِ پارَه پیکَرِم» رو تا به حال شنیدید؟
بله. شنیدم.
از کجا ؟ چطوری ؟
{لبخند می‌زند} اول از زبون خودم و بعد هم در مجالس عزاداری، به صورت پخش از بلندگوی هیئات، این کار یک کار دلی بود که به لطف خدا مورد توجه مردم قرار گرفت.
پس کار شماست؟
بله. درسته.
چی شد که این کار رو نوشتید ؟ کجا بودید ؟دلیل نوشتن این کار چی بود ؟ از روز خلق این اثر مذهبی بگید ؟
این شعر در کنار ده‌ها اثر دیگه خلق شد. ابتدا در کنار مداحان عزیزی چون زنده‌یاد حاج غفور یادگاری پیرغلام اهل بیت"س" و حاج علی جهان‌آرا، سعید هوشیاری و ... آثاری رو برای دوستان شهیدمون طراحی و اجرا می‌کردیم، این اثر سوزناک هم با الهام از مظلومیت آقا قاسم ابن الحسن "ع" در روز عاشورا بود که تقریبا ریتم و شعرش، هر دو رو خودم به جناب جهان‌آرا پبشنهاد کردم. حدود سال 1365 بود و ایشون هم با اعمال تغییراتی با اون صدای دل‌انگیز و اجرای کم نظیرش اون رو به‌عنوان یه اثر فاخر بومی ثبت کرد.
میدونید مردم لرستان چقدر با این کار شما سینه‌زنی و زنجیرزنی کردن، اشک ریختن و مراسم عزاداری امام حسین (ع) برگزار کردن ؟
بله. زیاد دیدم که هیئات از اشعارم استفاده کردن و از این بابت خیلی خوشحالم که کارهام مورد قبول مردم قرار گرفته، امیدوارم این کارهای ناچیز، مورد توجه خداوند متعال و اهل بیت (ع) هم قرار بگیره.
انشاالله. خب، از آثار دیگه گفتید. آثار دیگه‌ای هم دارید که معروف باشه ؟
چندین اثر معروف دیگه هم دارم، مثل اثر: زینب زینب، داغ وِ دل قامت غم و غمبار و دل خینَ - شیرونِ شهید کربِلا غَرقَ وِ خینَن - مِنِم لیلا مِنِم لیلا، نِصیوِم آه و واویلا - غنچه‌ی نشکُفتَه وای، اصغر بی شیر وای - شیر مرد روزگار، کو حسین بی بِرار - ای ذوالجناح با وفا - زینب پریشو - ای کُرِ پیغمبر، مظلوم و بی یاور - در علقَمَه غوغاست، حسین یکه و تنهاست - و آثاری هم برای مناسبت‌هایی چون شهادت امیرالمومنین (ع) و سایر بزرگان دینی سرودم که مورد عنایت عامه‌ی مردم قرار گرفته. البته در قالب غزلیات و قصاید و رباعی و سایر قالب‌های شعری در موضوعات مختلف. همونطور که گفتم برای مداحان متعددی شعر گفتم و میگم، اما بیشتر کارهای بنده رو مرحوم حاج غفور یادگاری اجرا می‌کردن و بعدش هم جناب حاج علی جهان‌آرا با صدای گرم و نابشون اجرا میکنن، اما مداحان دیگه‌ای هم مثل حامد رومیانی، مصطفی رشیدی و علیرضا چنگیزیان در استان لرستان و حاج مرتضی انصاری در استان اصفهان از اشعارم استفاده کردن و میکنن که خداوند روح رفتگان رو شاد کنه و عمر عزیزان حاضر رو برای خدمت به این فرهنگ عظیم دراز بداره. انشاالله.
خب در زمینه سرود و آهنگ‌های انقلابی چی؟ کاری انجام دادین که بشه اشاره کرد؟
گاهی از اشعارم در قالب سرودهای انقلابی و محلی استفاده شده، دو کاست آموزشی هم قبلاً با صدای آقایان مسعود بهرام نژاد و علیرضا چنگیزیان در زمینه‌ی سرودهای انقلابی برای آموزش و پرورش تهیه کردیم که برخی آهنگ‌هاش رو خودم ساختم.
کتاب چی؟ اثر چاپ شده‌ای دارید؟
فعلاً کتابی چاپ نکردم ولی در بعضی از کتب منتشره ارشاد اسلامی و حوزه هنری، از اشعارم استفاده شده. البته عمده‌ی اشعارم در وبلاگی با عنوان "ترنم عشق" منتشر شده و در دسترس عموم قرار گرفته که خوشبختانه در ایام محرم و مناسبت‌ها، استقبال چشمگیری از اون شده و میشه.
بعضی از دوستان هنرمند میگن مراسمات و مدیحه‌سرایی‌های امروز مردم لرستان رنگ و بوی سابق رو نداره. البته منظورشون نحوه اجرای برنامه و انتخاب اشعاره نه اصل مراسم. به نظر شما چرا این حس بوجود اومده ؟
هر محله ای در خرم آباد عزاداری خاص خودش رو داره. نمیشه گفت رنگ و بوی اون از بین رفته یا کمرنگ شده اما درسته، کمی تغییر کرده. البته تغییر در هر چیزی اجتناب ناپذیره. به نظر من مداحان و هیئات مذهبی ما باید بدونن که سبک عزاداری لُری خرم‌آبادی از میراث فرهنگی گرانقدر این خطه است که تازه داره در سطح جهان شناخته میشه. پس باید اون رو از گزند بدعت‌ها و آفت‌ها حفظ کرد و این یک ضرورت فرهنگی جامعه امروز لرستانه که باید به اون توجه ویژه داشت.
خانواده شما با رسانه و هنر پیوند دارند. درسته ؟
بله. خوشبختانه میشه گفت این ویژگی در اکثر افراد خانواده به نوعی متبلوره، بخصوص اخوی‌ها ازجمله حاج عزت‌اله چنگایی که شاعری توانا و از چهره‌های شناخته شده فرهنگ و هنر لرستان و مدیر مسؤل هفته‌نامه بامداد لرستان هستن، سایر افراد خانواده هم به نوعی در فرهنگ و هنر دستی دارن.
زنده باشن انشالله. جناب چنگایی، حضرت امام خمینی و رهبری بارها بر زنده نگه داشتن عاشورا و فرهنگ عاشورایی تاکید داشتن. آیا کار شما کمکی به زنده نگه داشتن این فرهنگ کرده ؟
سوال سختیه. نمی دونم چی بگم. امیدوارم اینگونه باشه و خدای متعال قبول کنه.
به عنوان سوال بعدی می‌پرسم. به عقیده‌ی شما، چرا ما حس مشترکی با واقعه عاشورا داریم. منظورم اینه در هر خانواده عقاید مختلف وجود داره ولی چرا وقتی عاشورا میشه همه متحد و یک شکل تو مراسم عزاداری شرکت می‌کنیم ؟
به نظر من این اصلا طبیعی و دنیایی نیست، اتفاقات زیادی در دنیا از نظر حجم فاجعه، بسیار فجیع‌تر از عاشورا بوده که هیچکدوم اینطوری جاودانه نشده، در آیات و روایات هم تأکید شده که اراده خداوند بر بقای حماسه‌ی محرم قرار گرفته، ببینید؛ مردم لرستان و خرم‌آباد به تبع این واقعیت سترگ به نحو خاصی در این واقعه‌ی تاریخی عظیم ظاهر شده و میشن و این از اراده‌ی انسان خارج و در ید قدرت پروردگاره. خوشبختانه فرهنگ عاشورا الان به‌عنوان یک ویژگی فرهنگی در نوع مراسم عزاداری لرستانی‌ها و در سخن فرهیختگان دینی و فرهنگی در سطح جهان مورد توجه قرار گرفته که باید قدر بدونیم و از این میراث معنوی محافظت کنیم.
نظرتون در مورد آئین «گِل مالی» در مراسم ظهر عاشورای لرستان چیه ؟ ریشه این کار از کجاست ؟ معنای این کار چیه ؟
ببینید؛ گِل مالی ناشی از تألم و عزاست و مختص به قوم لُر نیست. خیلی از اقوام کم و بیش گِل مالی رو دارن، اما در لرستان، ریشه‌ی این سنت تأثیرگذار "خَررَه " در اقوام پیشین ما پیش از ظهور اسلام و از عمق تاریخ آریایی که قوم لُر از اصیل‌ترین بازماندگانش هست به ما رسیده. مردم ما عادت داشتند هرگاه عزیزترین وابستگانشون رو از دست میدادن، سر تا پای وجودشون رو به گِل عزا آغشته می‌کردن تا نهایت پریشانی خودشون رو نمایان و القا کنن ، با بروز فاجعه‌ی کربلا، مردم ما به همون سبک، نهایت سوگ و تألم خودشون رو در عزای اهل بیت عصمت و طهارت (ع)، به‌عنوان عزای عزیزترین مخلوقات هستی نشون دادن و به حق هم همینطوره.
و حرف آخر ؟
از مردم ارزشمند و منیع الطبع لرستان بزرگ میخوام با افتخار به مراسم عزاداری و سایر رسومات سنتی خودشون نگاه کنن و در حفظ اون تلاش کنن. آخرین بازمانده از نسل اول نوحه‌خوانان سبک لُری خرم‌آبادی آقای حاج غفور یادگاری بودند که متاسفانه، ماه گذشته دعوت حق رو لبیک گفتن و ما از نعمت شنیدن صدای مخملی ایشون در ایام محرم امسال بی‌نصیب شدیم که همینجا درود می‌فرستم به روح پرفتوح این خادم اباعبداله‌الحسین (ع). به هر حال، گذشته از اجر و ثواب عزاداری سالار شهیدان از بُعد سنتی و فرهنگی، نوع عزاداری خرم‌آبادی‌ه،ا میراث ارزشمندیه که باید به درستی تبلیغ بشه. نباید اجازه داد عده‌ای در کنار انحرافاتی چون قمه‌زنی و امثال اون، فرهنگ بزرگ عاشورایی رو هجو کنن چرا که بارها و بارها، مراجع عظام و علمای دین، از این سبک تأثیرگذار عزاداری تجلیل و اون رو تأیید کردن و میکنن. در پایان، از خبرگزاری محترم موج به خاطر توجه به فرهنگ بزرگ عاشورا تقدیر و تشکر کرده و برای شما و همه‌ی همکارانتون، آرزوی توفیق روزافزون در ترویج هرچه بیشتر فرهنگ عاشورایی در ایران و جهان دارم.
ارسال نظر