، امروزه اقتصاد برخی کشورها براساس موقعیت جغرافیایی‌، زیرساخت‌های حمل و نقل و فراهم بودن فضای کسب و کار، به هاب تجاری در شبکه‌ جهانی تبدیل شده است، به گونه ای که ضمن  فعالیت‌های تجاری منطقه ای در زمینه خرید و فروش، حمل ونقل، توزیع کالا نقش محوری ایفا می کنند تا جایی که به مرکزی برای ترانزیت کالا بین کشورهای شرق و غرب تبدیل شده اند. با این حال ایران نتوانسته از این ظرفیت استفاده کند.

زیرساخت های مناطق آزاد بستر ساز هاب تجاری

در گام نخست برای ارتقای موقعیت تجاری کشور باید فرآیند بارگیری و تخلیه کالا در بنادر و گمرکات تسهیل شود. از این رو به نظر می‌رسد ایران با دارا بودن مزیت‌های مختلف، باید اقدام به توسعه کمی و کیفی شبکه خطوط جاده‌ای بزرگراهی، کریدورهای ترانزیتی و اتصالات شبکه جاده‌ای و ریلی با رویکرد توسعه حمل و نقل چندوجهی اقدام کند تا در آینده به هاب منطقه‌ای تبدیل شود.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به اینکه مناطق آزاد مفهومی است که در دنیا توسط ایرانی ها کشف نشده و سابقه طولانی دارد گفت: اگر توسعه این مناطق سود نداشت، قطعا کشورهای دیگر مناطق جدید در نوار مرزی خود ایجاد نمی کردند، همانطوری که امروز دبی از همین ظرفیت های تجاری استفاده کرده و صدها شرکت بین المللی در آنجا مستقر شده اند، ایران نیز می تواند بخشی از فرایند تجاری بین آسیا و اروپا را از طریق ترانزیت دریایی و زمینی انجام دهد. البته باید توجه داشت که این ظرفیت ها تنها با پول بدست نمی آید و باید به مقوله سرمایه اجتماعی و ایجاد زیرساخت ها نیز توجه کرد تا بتوانیم به هدف گذاری ها برسیم.

محمد حسن نژاد با بیان اینکه قضاوت درباره توسعه مناطق آزاد باید با ارزیابی روند تاریخی آنجا و میزان پیشرفت مناطق در مقایسه با دیگر مناطق هم سطح باشد، افزود: برای نمونه چابهار باید با شهرستان سرباز مقایسه شود، یا  جزیره کیش را باید با سایر جزایر داخلی مقایسه کرد و نباید با جبل علی یا تهران مقایسه شود. از این رو هر 7 منطقه آزاد ایران نسبت به گذشته خودشان پیشرفت داشته اند، اما دیده می شود که برخی اظهار نظرهای غیرمستند با هدف تخریب مناطق آزاد انجام می دهند. مثلا می گویند ماکو محور قاچاق است، در حالی که یکبار به این منطقه نرفته اند، یا هیچگونه مدرک مستندی ارائه نمی دهند. این مسئله در نشست تلویزیونی با آقای ذالنور نماینده مجلس نیز مطرح کردم.

او با تاکید بر اینکه مناطق آزاد بهترین مکان برای هاب شدن کشور است، تصریح کرد: برای نمونه چابهار امکان تبدیل شدن به هاب منطقه ای برای ترانزیت کالای کشورهای مناطق جنوب با کشورهای شمالی را داد تا پس از انتقال بار به بنادر ایران، بخشی از کالای مورد نیاز کشورهای شمالی از طریق خطوط ریلی منتقل شود، برای نمونه اگر ترکمنستان بخواهد 10 هزار کالا از طریق چابهار وارد کشورش بکند، باید کشورمان زیرساخت های مناسب برای دپوی آن داشته باشد تا کالا ابتدا مستقر  و بعد از طریق حمل و نقل ریلی به ترکمنستان ترانزیت شود.

حسن نژاد با بیان اینکه سالانه 11 میلیون ایرانی از کشور خارج می شوند که در تجارت چمدانی نقش موثری دارند، گفت: مسافران ایرانی در خروج از کشور می توانند بدون سقف کالا واردات کنند، اما در مناطق آزاد برای این مسافران محدودیت گذاشته شده که نباید بیش از ارزش 80 دلار کالا وارد سرزمین اصلی کنند. این مسئله نشانه محدودیت داخلی است، در حالی که برخی به نام اقتصاد مقاومتی در صدا و سیما که رسانه ملی است هر روز حرف هایی می زنند که تیشه به ریشه اقتصاد ملی زدن است. آنها ادعای قاچاق در مناطق آزاد می کنند در شرایطی که در مناطق آزاد فنس کشی وجود دارد و ورودی ها با دوربین رصد می شود. حال سوال این است که چگونه از این مناطق قاچاق می شود، در حالی که مرزهای دیگر کشور غیر از مناطق آزاد بدون فنس و کنترل سخت مناطق آزاد به راحتی می توانند قاچاق کنند. از طرف دیگر اگر قاچاق سازمان یافته باشد فرقی برای مافیا ندارد، از هرکجا می توانند قاچاق کند.

او با بیان اینکه برخی برای مناطق آزاد حاشیه سازی می کنند، گفت: در زمان جنگ 60 درصد واردات کشور از طریق ماکو تامین می کرد و امروز یک درصد  گذشته از این منطقه واردات نمی شود، در حالی که پس از تصویب ایجاد 8 منطقه آزاد و ویژه اقتصادی برخی رسانه ها تیتر می زنند که قاچاق در مجلس قانونی شدند و در صدا و سیما هم به طور گسترده انعکاس می دهد. همچنین این افراد نسبت به برندها واکنش تند نشان می دهد و می گویند برند «اس وی زد» در مناطق آزاد و کیش نشانه استکبار جهانی است، در حالی که همین برند در پاساژ مثلا «نور» تهران نشانه کلاس کاری است، نمی شود سلیقه ای برخورد کرد و اگر در یک شهر بد است برای تمام کشور باید اینگونه باشد، نه اینکه برخورد غیرمنصفانه کرد و در برخی مناطق محدودیت ایجاد کرد.

پل ارتباطات بین المللی از مناطق آزاد

ایران به عنوان کشوری با موقعیت جغرافیایی گسترده در منطقه دارای قابلیت تبدیل شدن به هاب تجاری است، تا به عنوان شاهراه تجارت آسیا- اروپا، به محور کریدورهای ترانزیتی شرق- غرب و شمال- جنوب تبدیل شود. حال از آنجایی که ایران در دو مسیر شمال و جنوب به دریا راه دارد، شکل گیری مناطق آزاد در نوار ساحلی می تواند به توسعه ترانزیت دریایی کمک کند و پل ارتباطی با دیگر مناطق آزاد مرزی برای انتقال کالای کشوری همسایه هم مرز و غیرهم مرز ایران باشد. بنابراین مزیت جغرافیایی‌، برای دستیابی به هدفی به نام هاب تجاری کافی نیست و باید از طریق تسهیل فرایندهای تجاری و توسعه مناطق آزاد به این هدف جامعه عمل پوشاند.

یک کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج با اعلام اینکه بسیاری از  مناطقِ جهان که به توسعه‌ رسیده اند در نتیجه دسترسی به دریاها و آب‌های آزاد است، گفت: در برخی از کشورها، حتی تا ۷۰ درصد از تولید ناخالص داخلی آن ها از طریق تجارت دریایی انجام می‌شود، اما ایران از این موضوع غفلت کردده، در حالی که شهرهای ساحلی ایران، باوجود موقعیت جغرافیایی مناسب توسعه نیافته‌اند.

جواد صلاحی با بیان اینکه توسعه مناطق آزاد در نوار ساحلی و حتی دیگر نقاط مرزی کشور می تواند به ایران در زمینه توسعه تجارت کمک کند افزو: امروز بنادری از کشورهای عربستان و ترکیه، به عنوان رقبای منطقه‌ای ایران در فهرست برترین بنادر منطقه حضور دارند و حتی بندر «جبل علی» در دوبی، نهمین بندر بزرگ جهان از نظر میزان جابه‌جایی محموله‌های باری و تجاری است، اما بندر شهید رجایی در ایران با وجود ظرفیت های بالا جایی در این رده بندی ها ندارد، از این رو توسعه مناطق آزاد تجاری می تواند به توسعه ای بنادر و تبدیل شدن ایران به هاب تجاری کمک کند.