به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، برای هر کشوری در پیشبرد سیاست خارجی، هویت و ماهیت قدرت کشوری که برای همکاری برگزیده، مهم است. نگاهی مقایسه‌ای به شاخص‌های کمی و کیفی هویت و قدرت جمهوری آذربایجان و عربستان سعودی نشان می دهد که روابط میان این دو کشور را باید در طبقه بندی مناسبات دولت ‌های «سلطه طلب» و «وابسته» قرار داد. به طوری که عربستان سعودی به دلیل تلاش های گسترده برای توسعه وهابیت تکفیری دولتی سلطه طلب محسوب می شود. اکثریت مردم جمهوری آذربایجان  شیعه هستند که در طول تاریخ زندگی مسالمت آمیز با اقلیت براداران اهل سنت خود داشته اند و در زمان فروپاشی شوروی حتی یک وهابی نیز در جمهوری آذربایجان حضور نداشته است.

اما، عربستان سعودی کشوری است که فرقه انحرافی وهابیت بر آنجا حاکم است. اساس این فرقه بر دشمنی با مبانی اسلام و بویژه تشیع استوار است. از این نظر، همکاری و دوستی میان عربستان سعودی و جمهوری آذربایجان که اکثریت مردمش را مسلمانان شیعه تشکیل می دهند، هیچ گونه مبنای فکری و اعتقادی ندارد. همچنین اهل سنت جمهوری آذربایجان نیز همانند برادران اهل سنت در سایر کشورها، وهابیت را فرقه ای انحرافی و دشمن مبانی فکری اسلام می دانند و درباره گسترش این فرقه در کشور خود نگرانی دارند. البته، به لحاظ وابستگی فکری و سیاسی به غرب و قبول عناصر منحط فرهنگ غربی، حاکمیت های مسلط بر جمهوری آذربایجان وعربستان سعودی، نقاط مشترکی از جمله در قبال رژیم صهیونیستی دارند. بخصوص سیاست هایی که در سال های اخیر، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی اتخاذ کرده است در جهت تشدید این روند می باشد.

در مجموع، عناصر هویت و قدرت باکو و ریاض، رابطه ای نابرابر و نامتعادل را میان دو طرف برقرار کرده است. مقامات عربستان سعودی در مراودات خود با مقامات باکو آشکارا نیز نشان می دهند که خود را  به لحاظ شأن و منزلت بالاتر از مقامات باکو می دانند. البته، در شاخص های جمعیتی، مساحتی، میزان صدور نفت خام و کسب درآمد ارزی، عربستان سعودی دارای آمارهای بالاتری از جمهوری آذربایجان است. جمعیت جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۱۷ ، نه میلیون و ۸۰۹ هزار و ۹۸۱ نفر و جمعیت عربستان در همین سال ۳۲ میلیون و ۲۷۵ هزار و ۶۸۷ نفر اعلام شده است. مساحت جمهوری آذربایجان ۸۶ هزار و ۶۰۰  کیلومتر مربع و مساحت عربستان سعودی دو میلیون و ۱۴۹ هزار و ۱۹۰ کیلومتر مربع است. اما، عامل اصلی احساس برتری ریاض بر باکو، میزان صادرات نفت خام است. رژیم سعودی با تولید روزانه ۱۰ میلیون بشکه نفت خام ، دومین تولید کننده نفت در جهان است که یازده ممیز هشتاد و نه صدم درصد از تولید نفت خام دنیا را در اختیار دارد.

جمهوری آذربایجان با تولید نزدیک به یک میلیون بشکه نفت خام در روز ، بیستمین تولید کننده نفت خام در جهان است که حدود یک ممیز هفده صدم درصد از تولید نفت خام جهان را به خود اختصاص داده است. رفتارهای باکو در هماهنگ سازی سیاست های خود با عربستان سعودی در حوزه انرژی نشان می دهد که دولت جمهوری آذربایجان در امور نفت و گاز خود، به سمتی حرکت می کند که تابعی از عربستان سعودی باشد. مقامات باکو تمایل دارند که عربستان سعودی را کشوری مهم در عرصه اقتصادی برای افکار عمومی مردم جمهوری آذربایجان معرفی کنند و از این طریق امکان افزایش مناسبات را فراهم کنند.

وقار بایرام اف، از کارشناسان اقتصادی جمهوری آذربایجان در تحلیل سفر الهام علی اف، رییس جمهوری این کشور به ریاض در آوریل ۲۰۱۵  می گوید : « در زمان سفر الهام علی اف ، شاه عربستان از او در فرودگاه استقبال کرد. در واقع این حرکت خیلی مهم است. زیرا، معمولا از میهمانان در کاخ استقبال می شود. این اهمیتی است که شاه و عربستان سعودی به جمهوری آذربایجان می دهند. این موجب می شود که مناسبات دو طرف نه در عرصه سیاسی، بلکه بیشتر در عرصه اقتصادی توسعه یابد. برغم اینکه ۶۰ درصد از تجارت جمهوری آذربایجان سهم کشورهای اروپایی است، باکو به گسترش روابط اقتصادی با کشورهای خاورمیانه اهمیت می دهد. از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ ، مناسبات تجاری جمهوری آذربایجان و عربستان سعودی ۲۳ برابر شده است.»

مراودات سیاسی و دیپلماتیک میان باکو و دولت سعودی از سال ۲۰۱۵  با سفر الهام علی‌اف به ریاض وارد مرحله ‌ای جدیدی شد. در تداوم همین روند، بدون اینکه شاه  یا ولیعهد عربستان سعودی سفر متقابلی به باکو انجام دهد، سفرهای رییس جمهوری آذربایجان به ریاض ادامه یافته است. در ماه مه سال ۲۰۱۷ نیز حضور علی‌اف در نشست سران آمریکا، عربستان سعودی و برخی از کشورهای اسلامی در ریاض نشان داد که باکو وارد مرحله ‌ای جدید از همکاری با عربستان سعودی شده است. همچنین، در ۲۲ آوریل ۲۰۱۷، سازمانی تحت نام «اتحادیه اجتماعی همکاری ‌های جمهوری آذربایجان- کشورهای عربی» در باکو اعلام موجودیت کرد که تأسیس این سازمان نیز نشانه ‌ای از اهمیتی است که باکو به گسترش روابط با سعودی و سایر دول عربی می‌دهد.

الشن رحیم‌اف، رئیس «اتحادیه اجتماعی همکاری ‌های جمهوری آذربایجان- کشورهای عربی» درباره این اتحادیه می گوید: «اراده سیاسی شخص الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان در گسترش مناسبات جمهوری آذربایجان با کشورهای عربی نقش مهمی دارد و این اتحادیه نیز برای تشویق روابط کاری میان جمهوری آذربایجان و کشورهای عربی و جذب سرمایه‌گذاری ‌های این کشورها به جمهوری آذربایجان ایجاد شده است.» همچنین محمد عادل، رئیس «انجمن همکاری استراتژیک و اقتصادی عرب- ترک» در این کنفرانس خبری تأکید کرد: «فعالان این انجمن جمهوری آذربایجان را بخش مهمی از «جهان ترک» می‌دانند و به همین دلیل به باکو آمده‌اند تا پل جدیدی را میان جمهوری آذربایجان و جهان عرب ایجاد کنند و محیط تجاری و سرمایه‌گذاری و امکانات گردشگری جمهوری آذربایجان را به جهان عرب معرفی کنند.»

طی سه سال اخیر و بویژه پس از انحلال وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان و آشکار شدن این موضوع که وهابی های سعودی در پوشش فعالیت های اقتصادی به توسعه وهابیت تکفیری در جمهوری آذربایجان می پرداختند، این نظر تقویت شده است که مناسبات اقتصادی بیشتر پوششی برای سایر وجوه مناسبات باکو و ریاض می باشد.در واقع  این مناسبات دارای انگیزه های مهم سیاسی ، نظامی و امنیتی نیز است. تأثیر پذیری سیاست خارجی جمهوری آذربایجان از ترکیه در مناسبات با دول عربی، کسب حمایت در خصوص مناقشه قرا ‌باغ و ایفای نقش در بازار جهانی نفت، همکاری در بخش های امنیتی و اطلاعاتی و نیز همکاری باکو و ریاض در تشویق قومیت‌گرایی و تجزیه طلبی در مناطق آذری زبان و عرب زبان ایران  نیز از جمله عوامل مهم در روابط باکو با عربستان سعودی است.بخشی از انگیزه‌ های عربستان سعودی از توسعه مناسبات با جمهوری آذربایجان شامل مقابله با گسترش همکاری های ایران با جمهوری آذربایجان، ایجاد دو دستگی در جهان تشیع، گسترش نفوذ منطقه‌ای ریاض، ایجاد دنباله روی باکو از ریاض در سیاست های انرژی و بهره‌گیری از حضور جمهوری آذربایجان در بازار جهانی نفت می شود.

محسن پاک آیین، سفیر پیشین ایران در باکو درباره گسترش همکاری های باکو با دول عربی می گوید : « یکی از اصول سیاست خارجی جمهوری آذربایجان توسعه متوازن با  کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. در منطقه روابط  جمهوری آذربایجان با روسیه، ترکیه و ایران محوریت دارد، ولی در عین حال شاهد تمایلاتی در سیاست خارجی این کشور برای تنظیم رابطه با  کشورهای عربی نیز بوده ایم. برای مثال به دنبال سفر آقای الهام علی اف در سال ۲۰۱۵ به ریاض، کمیسیون مشترک اقتصادی بین جمهوری آذربایجان و عربستان سعودی نیز فعال شد و باکو امیدوار شد که از ظرفیت سرمایه گذاری عربستان  استفاده کند.  جمهوری آذربایجان علاوه بر عربستان سعودی، مناسبات خود با سایر دولت های حاشیه خلیج فارس از جمله امارات متحده عربی ، قطر و کویت را نیز فعال کرد. برای مثال آقای علی اف در سفر به امارات با شیخ محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد و معاون فرمانده عالی نیروهای مسلح امارات متحده دیدار کرد و طرفین ضمن مذاکره در مورد مسایل امنیتی منطقه ای، در خصوص توسعه هرچه بیشتر مناسبات تجاری، اقتصادی و سیاسی جمهوری آذربایجان و امارات متحده عربی در آینده، رایزنی کردند.»

بیشتر بخوانید:

نمایی کلی از مناسبات باکو و ریا

نقش وهابیت در شکل گیری روابط باکو و ریاض