به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج،  در چند ماه اخیر بورس انرژی به عنوان یکی از ابزارهای ناکارآمد کردن تحریم های نفتی آمریکا علیه ایران مطرح شده، اما اینکه چقدر بتواند در این مسیر موفق شود یا نه، بستگی به فاکتورهای زیادی دارد که هنوز قضاوت درباره آن بسیار سخت است، هرچند تاکنون نتوانسته انتظار مسئولان را برآورده کند و با وجود عرضه یک میلیون بشکه نفت در بهترین حالت یک چهارم آن فروخته شده که اما و اگرهای زیادی هم داشته و در سومین عرضه تنها ۳۰ هزار بشکه مشتری بخش خصوصی داشت، هرچند مشکل ضعف مبادلات دلاری بین المللی را یکی از موانع فروش بیشتر نفت در عرضه سوم مطرح شده است، اما به نظر می رسد ناتوانی بخش خصوصی واقعی در معاملات کلان نفتی نیز از مهمترین عوامل ضعف معاملات بورس در ایران بوده است.

شرحی از چگونگی راه اندازی و ماموریت بورس انرژی می تواند چشم انداز این بازار را ترسیم  کند، در واقع ۶۰ درصد سهام آن مربوط به نهادهای مالی، ۲۰ درصد مربوط به فعالان صنعت نفت و انرژی و ۲۰ درصد دیگر از سهام آن مربوط به مردم است از اسفند ۹۱ به طور رسمی معاملات خود را در چهار بازار فیزیکی، مشتقه، سایر اوراق بهادار قابل معامله و بازار فرعی آغاز کرده و در مجموع دارای تابلوی های برق، نفت و گاز، سایر حامل های انرژی در بازار فیزیکی، تابلوهای قراردادهای سلف موازی استاندارد، قراردادهای آنی و قراردادهای اختیار معامله در بازار مشتقه و تابوهای صندوق سرمایه گذاری قابل معامله و اوراق گواهی در بازار سایر اروراق بهادار است.

این بورس هرچند از سال ۹۱ آغاز به کار کرده، اما تا میانه سال ۹۷ معامله موفقیت آمیزی نداشت و بعد از ۲ ماه عرضه را آغاز کرده و براساس داده های مسولان بورس انرژی ارزش معاملات آن تا ۲۵ دی ماه در ارواق سلف موازی استاندارد با سر رسید یک سال و بیشتر  برابر با ۵۳۶۳۳۷۴۹۹۵۹۵۳۳ ریال، در صندوق سرمایه گذاری پروژه ۳۰۷۷۶۵۱۵۹۹۲۴۳ ریال، در قراردادهای هیدروکربوری ۱۹۴۷۶۳۴۲۹۵۱۹۴۹۰ ریال و در بخش برق برابر با ۲۰۷۱۸۶۹۶۹۸۶۲۲۸ ریال بوده است.

در حال حاضر طبق ماده ۱۶ دستورالعمل معاملات بورس انواع قرارداد نقدی، نسیه، کشف پریمیوم، سلف، موازی، آتی و قرارداد اختیار معاملات مورد استفاده قرار می گیرد و این تنوع قراردادها به حضور بخش خصوصی در معاملات کمک می کند. همچنین طبق بند ۱۲ مصوبات دولت در جلسه ۱۹/۰۵/۹۳ « قیمت گذاری کالاهای که امکان پذیرش، خرید و فروش آن ها در بورس انرژی وجود دارد، به جز کالاهای اساسی و انحصاری ممنوع است.» این مصوبه به معنای حرکت بازار نفت ایران به سمت انجام تمام معاملات در بازار بورس انرژی است. از طرف دیگر طبق ماده ۱۸ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید مصوب مجلس در ۲۵/۰۹/۸۸ «دولت مکلف است کالاهای پذیرفته شده در بورس را از نظام قیمت گذاری خارج کند» بنابراین اگر مطابق قانون در معاملات بورس انرژی عمل شود در آینده نزدیک سهم بخش خصوصی در اقتصاد نفت افزایش می یابد، هر چند نبود بخش خصوصی توانمند به عنوان یک چالش جدی همچنان مطرح است.

براساس معاملات بورس انرژی فرد باید ۲۰ درصد ارزش معامله را تا یک روز قبل از معامله واریز کند و ۸۰ درصد باقی مانده را تا ۳ ماه بعد از تحویل بار دریافت کند و می تواند قرارداد این ۸۰ درصد را با ارزهای همچون یورو، ریال و درهم انجام دهد. در حال حاضر یکی از مهمترین چالش های پیش رو این است که فرد خریدار اگر با ریال معامله انجام دهد، نرخ ارز با قیمت سنا تعیین می شود و از طرف دیگر فرد باید درآمد دلاری حاصل از صادرات را در سامانه نیما عرضه کند که نرخ دلار آن براساس توافق و بر مبنای تقاضا است، به همین دلیل اختلاف نرخ ارز سنا و سامانه نیما در معاملات ریالی چالش برانگیز است، از این رو مسئولان به دنبال توسعه همکاری های ارزی هستند و مذاکراتی نیز با بانک های خارجی آغاز شده است. در واقع دولت به دنبال حضور بیشتر نقش خصوصی در معاملات است، به همین دلیل تسهیل گری های لازم را انجام داده، برای نمونه در معامله نخست فرد باید ۲ ماه بعد از تحویل محموله مابقی ارزش معامله را بر گرداند و این مدت زمان در معاملات بعدی به ۳ ماه افزایش یافته است.

مدیرعامل بورس انرژی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج با اشاره به اینکه طبق قانون بورس شرکت های داخلی و خارجی می توانند در معاملات بورس شرکت کنند، گفت: در شرایط کنونی ۳۲۰ کد مربوط به شرکت های خارجی در بورس وجود دارد که در عرضه های مختلف از جمله نفت شرکت کرده اند. در مورد شرکت های داخلی نیز طبق مقررات شرکت ها امکان حضور دارند و اینکه آیا شرکتی که در معاملات قبلی بورس انرژی شرکت کرده وابسته به دولت بوده یا خیر، ملاک یا محدودیت نیست و مورد بررسی نیز قرار نمی گیرد.

حسینی با بیان اینکه امروز باید به دنبال تداوم معاملات بورس انرژی باشیم، افزود: روی یک عرضه بورس نمی توان قضاوت کرد و برای خرید و فروش این کالاها تاکنون خریدار خارجی نیز حضور پیدا کرده و باید تلاش کنیم در آینده تداوم یابد. امروز واقعیت این است که این کالا همواره تقاضای خارجی دارد و اگر از بازار بورس انرژی حمایت شود و عرضه طبق برنامه زمانبندی مشخصی انجام شود، همین یک و نیم میلیون بشکه که در بودجه ۹۸ تعیین شده در بورس انرژی قابل معامله است و اگر حمایت نشود بورس انرژی نمی تواند حتی یک بشکه نیز معامله کند.

او با تاکید بر اینکه وزیر نفت به معاملات بورس انرژی اعتقاد دارد، تصریح کرد: آقای زنگنه در پنج سال گذشته از بورس انرژی حمایت کرده است، زیرا این موضوع مهم بوده و ما به آینده بورس انرژی خوشبین هستیم.

مدیرعامل بورس انرژی با تاکید بر اینکه درآینده میعانات گازی نیز اضافه خواهد شد: معاملات بورس انرژی بر مبنای یک میلیون بشکه نفت انجام خواهد شد و با توجه به نوع کالایی که در آن معامله می شود بورس انرژی می تواند پنجره ورود مجموع بورس ایران به بازارهای جهانی شود و از آنجایی که امسال به عضویت آیسکو درآمدهایم، می توانیم به معاملات بین المللی ورود کنیم که یکی از الزامات آن مبادلات ارزی است، به همین دلیل مذاکرات با بانک های خارجی برای مبادلات ارزی برای درآمدهای صادراتی نفت در بورس انرژی در حال انجام است.

حسینی درباره ریسک معاملات ارزی با بخش خصوصی و از طریق بانک های خارجی گفت: امروز هر فردی که از خانه بیرون می آید طبق بررسی کارشناسان با ۳ هزار ریسک روبرو می شود و اگر بخواهیم ریسک های این چنینی را ملاک قرار دهیم، نباید کار خاصی انجام دهیم. از طرف دیگر ما با شبکه بانکی مذاکره می کنیم و آن ها با بانک های خارجی معامله می کنند و این واقعیت وجود دارد که اگر یک بانک خارجی همکاری نکند مذاکرات با بانک های دیگر انجام می شود.

او با بیان اینکه نمی توانم اطلاعاتی درباره مشتریان نفتی بخش خصوصی ارائه کنم، تصریح کرد: به طور قطع اطلاعات مربوط به خریداران نفتی نیز منتشر نخواهد شد و این تنها مربوط به معاملات بورس انرژی نیست و در دیگر بورس ها نیز این اصول اجرا می شود.

 حسینی سخن خود در واکنش به ریسک های که در معاملات بورس انرژی وجود دارد را با یک بیت شعر از اقبال لاهوری پایان داد و گفت: مذهب زنده دلالان خواب پریشانی نیست//از همین خاک جهان دگر ساختن است.

تحریم ها تنها مشکل شرکت های دولتی نیست

همچنین عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی تهران در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج با اشاره به اینکه در شرایط کنونی بخش خصوصی واقعی برای خرید نفت ایران توان کافی را ندارد، گفت: با توجه به مشکلاتی که در زمینه مبادلات مالی وجود دارد در زمینه صادرات نفت و انتقال درآمدهای حاصل از آن بین بخش خصوصی و دولت  تفاوت چندانی وجود ندارد، به عبارت دیگر تحریم های آمریکا باعث شده بسیاری از بانک های بزرگ تمایل چندانی برای مبادلات مالی با ایران نداشته باشند، به همین دلیل انتقال ارز به ایران به عنوان بزرگترین چالش معاملات بورس انرژی خواهد بود.

فرشید سیم بر با نگاهی به مشکلاتی که ممکن است در نتیجه دورزدن محدودیت مبادلات مالی خارجی در صادرات بخش خصوصی اتفاق بیفتد تصریح کرد: اگر دولت اجازه دهد فرد حقیقی صادرکننده نفت، پول را به حساب شخصی خود در کشورهای خارجی واریز و از روش های مختلف برای انتقال به کشور استفاده کند ممکن است درصورتی که فرد تمایلی به انتقال درآمد نداشته باشد دولت نتواند منابع را به کشور برگرداند، بنابراین همواره خطر رانت سازی در معاملات این چنینی که محدودیت های زیاد در پیگیری و رصد روند انتقالات دارند، وجود دارد و حتی زمینه سواستفاده برخی واسطه فراهم می شود و به منابع اقتصادی کشور آسیب خواهد زد و در شرایطی که تخلفی هم رخ ندهد همواره خطر بلوکه شدن منابع مالی در نتیجه تحریم ها تهدید بزرگی است.

براساس این گزارش باوجود اینکه خوش بینی های زیادی برای بازار بورس انرژی وجود دارد، اما چالش های بزرگی نیز بر سر راه معاملات این بازار وجود دارد و از آنجایی که فشار بر روی وزارت نفت برای حرکت در مسیر این بازار وجود دارد و وزارت نفت نیز از توان شرکت های خصوصی نفت مطلع است که بدون حمایت های دولتی هیچ شرکت ایرانی نمی تواند خریدار بزرگی برای نفت باشد، به نظر می رسد به زودی باید شاهد سیاست گذاری های جدیدی برای مشتریان نفتی باشیم، چراکه در عرضه سوم تاحدودی این موضوع تایید شد که مشتریان داخلی تنها می توانند خریدهای خرد کنند و حتی توان عرضه بین المللی نیز ندارند.