به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج؛ این روزها بعد از حاشیه هایی که به خاطر بازگشایی مدارس برای آموزش و پرورش ایجاد شده ، وزیر این وزارتخانه با چالشی جدید مواجه شده است. چالش جدید آقای وزیر از جایی آغاز شد که تصاویری از جلد یکی از کتاب های درسی در فضای مجازی منتشر شد که در آن برخلاف سال های قبل تصویر دو دختر دانش آموز از آن حذف شده بود. این خبر در عرض ۴۸ ساعت آنچنان موجی را از سوی شهروندانی که معتقد بودند این اقدام، به نوعی ترویج تبعیض جنسیتی است، به همراه داشت که به یکی از سوژه های داغ رسانه ها بدل شد. با این وجود بسیاری از کارشناسان بر این باورند که حذف تصویر دو دختر از روی جلد این کتاب درسی، به نوعی اقدامی هوشمندانه و از پیش طراحی شده از سوی برخی از جریان های خاص بوده است. محمد داوری ، معلم مدارس تهران و همچنین روانشناس تربیتی یکی از طرفداران همین نظریه است که در گفتگو با خبرنگار موج به بررسی ابعاد مختلف این ماجرا پرداخته است. 

حذف تصویر دو دختر از روی جلد کتاب ریاضی یکی از مقاطع تحصیلی این روزها با واکنش های بسیاری از سوی افکار عمومی همراه بوده است. برخی از منتقدان این اقدام را اقدامی هوشمندانه و برخی دیگر – که اکثرا جزء مدیران آموزش و پرورش هستند - آن را خطایی سهوی عنوان می کنند. به عنوان یک معلم و همچنین یک روانشناس تربیتی، برداشتتان از این اقدام چیست و اینکه فکر می کنید این رخداد سهوی بوده یا عمدی ؟

راستش را بخواهید برخلاف دیدگاه افکار عمومی ؛ اصل این اتفاق از منظر کسانیکه دستی در سیستم آموزشی ما دارند چیز عجیب و غیرمنتظره ای نیست. احتمالا می دانید که تالیف و چاپ و نشر کتب درسی در اختیار سازمانی به نام سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی است که رییس آن توسط وزیر آموزش و پرورش تعیین می شود و جایگاهی در حد معاون وزیر را دارد. سازمانی که سالهاست به صورت جزیره ای و کاملا منفک از بدنه آموزش و پرورش عمل می کند و مستقل می باشد و به کسی هم جوابگو نیست! یکی از مصادیق جزیره ای بودنش هم این است که رییس آن یعنی آقای شیخ محمدیان بیش از 12 سال است که به شکلی عجیب بر مسند ریاست این سازمان تکیه زده و حکم می راند. در همین راستا در تدوین و طراحی کتاب های درسی نیز نگاهی ایدئولوژیک و سیاسی و سنتی خاص بر این سازمان سایه انداخته و آن را هدایت می کند. شما یک لحظه تصور کنید که کتاب های تالیف شده توسط این سازمان ، در بیش از 100 هزار مدرسه این مملکت تدریس می شود و 15 میلیون دانش آموز ایرانی حداقل 10 کتاب از این کتاب ها را سالانه آموزش می بینند. حالا شما حساب کنید که این جریان فکری و ایدئولوژیک و سیاسی چقدر هوشمندانه می تواند بر بخش عظیمی از جمعیت کشور که هنوز افکار و دیدگاه هایشان در حال شکل گیری است، نفوذ داشته باشد؟!

پس فکر می کنید این سازمان یک سازمان مافیایی است که از سوی جریان سیاسی خاصی هدایت می شود تا نگاه فرزندان آینده ساز این مملکت را به سمت مسیر مورد نظر آنها هدایت کند؟

دقیقا. این سازمان حقیقتا یک سازمان مافیایی است. هم در تالیف کتب درسی و هم در نشر آنها. سازمانی که پیوند مافیای غیرقابل انکاری با مافیای کنکور و آموزشگاه های خصوصی و دست های پشت پرده آن، دارند که امیدواریم حداقل به بهانه ای که امروز دست داده، به این مسایل هم رسیدگی شود. در واقع حذف تصاویر دختران از روی جلد یکی از کتاب های درسی نوک قله کوه یخی بزرگی است که نشان از نگرش نگاهی خاص حاکم بر این سازمان می باشد.

پس شما هم جزء آن دسته ای هستید که معتقدند که این اقدام عمدی بوده است. درست است؟

اگر نخواهیم بگوییم عمدی است می توانیم بگوییم "تصادفی " نبوده است! در واقع این اقدام یکی از مصادیق غلبه نگاه جنسیتی بر نگاه های جامعه شناسی است. من از اینکه برخی از شهروندان از حذف این تصویر و یا تغییرات جنسیتی مشابه در کتب درسی تعجب می کنند، تعجب می کنم چون اگر غیر از این بود جای تعجب داشت!

و به عنوان یک روانشاس تربیتی تصور می کنید اینگونه اقدام ها در تغییر نگاه دانش آموزان تا چه حد موثر است؟

خیلی موثر است. اصولا ثابت شده که بچه ها نسبت به تصاویر بسیار حساس هستند. حتما شما هم هنوز تصاویری از کتاب های درسیتان را در گوشه ذهنتان دارید. تصاویر درس پتروس فداکار که انگشت خود را در سوراخ سدی فرو کرد و از شکستن آن جلوگیری کرد یا تصویر دهقان فداکار که پسری را نشان می داد که پیراهن خود را آتش زد تا قطاری را از متوقف کند و جان ده ها نفر را نجات دهد ... چرا ؟ چون دانش آموزان با تصاویر ارتباط خوبی را برقرار می کنند. این ارتباط تا حدی است که گاهی حواس دانش آموز را سر کلاس درس، نسبت به صحبت های معلمش پرت می کند و به دنیای خیال می برد. از لحاظ روانشناسی نیز تصاویر از لحاظ مفهومی و بصری پلی بین تخیلات و ذهنیات و مفاد درسی محسوب می شوند. حتی بسیاری از روانشناسان بر این باورند که تصاویر از متن کتاب هم مهمتر هستند.  

این تغییر و حذف تصاویر دختران فقط در یک کتاب اتفاق افتاده یا در کتاب های مقاطع دیگر هم بوده است؟

تا جاییکه من می دانم و از همکارانم در مدارس نیز شنیده ام، امسال این سانسور جنسیتی، در بسیاری از کتاب ها اتفاق افتاده است. مثلا در مقاطعی که خودم تدریس دارم، در کتاب تفکر و سبک زندگی پایه هفتم یا در کتاب تصویر و سواد رسانه ای نیز شاهد همین نگاه مردسالارانه در جلد کتاب ها هستیم. در حقیقت این نگاه ؛ معلول نگاه مردسالارانه در جای جای کشور ماست. از مجلس و صنعت گرفته تا تمامی بخش های دیگر جامعه. 

خب این چه عواقبی برای آینده دانش آموزان دارد؟

ساده است... همین کارهای ساده باعث می شود تا کم کم پسران خود را نژاد برتر بدانند و دختران را تحقیر کنند و به دختران نیز اینگونه القا شود که جنس دوم هستند و عزت نفس آنها روز به روز کمتر و کمتر شود و شاهد افزایش خشونت برادران نسبت به خواهران و مردان نسبت به همسرانشان باشیم.

و وظیفه آموزش و پرورش به عنوان متولی این موضوع – که البته به نظر می رسد در این زمینه قصور داشته – چیست؟

انتظار داریم که آموزش و پرورش به عنوان متولی این موضوع؛ برای حذف تصاویر جنسیتی و فرهنگسازی یک نگاه انسانی در حوزه اشکال کتاب های درسی و محتوی آنها تلاش بسیار موثرتری را داشته باشد. چرا که برتری به ویژگی های فردی مرتبط است نه به جنسیت. اصول روانشناسی بر اساس رعایت تفاوت های فردی بنا شده اند. دختر و پسر نیز از لحاظ شخصیتی و به صورت ذاتی با هم متفاوت هستند نه به خاطر جنسیت آنها.

بعد از انتشار خبر یاد شده ، واکنش دانش آموزان در مدارس چگونه بوده است؟

هم دانش آموزان و هم والدین و هم فرهنگیان ، همه و همه نسبت به این مساله معترض بودند و همگی خواستار حذف این نگاه جنسیتی در سیستم آموزشی ما بوده اند. و از آن مهمتر اینکه در طول این مدت حتی به یک مورد هم برنخوردم که در مقام دفاع از این اقدام برآمده باشد. به نظرم این خیلی خوشحال کننده است که جامعه و افکار عمومی ما تا این حد زنده است و به اینجور مسایل واکنش نشان می دهد و اینکه با وجود تمامی فشارهای موجود باز هم مردم خودشان بهتر از هر کسی می دانند که چگونه نسبت به مسایلی اینچنینی واکنش نشان دهند؛ آنهم به مدد فضای مجازی. 

فکر نمی کنید این مشکلات ناشی از سنتی و هیاتی بودن سیستم آموزشی ما باشد؟

دقیقا. آموزش و پرورش ما هم سنتی است و هم سیاسی و هم متمرکز و هم ایدئولوژیک. اینها  4 عاملی هستند که ناکارآمدی خروجی آموزش و پرورش ما را موجب شده اند و به هیچ عنوان قابل دفاع نیستند. مواردی که باید برای رفع آنها راهکارهایی جدی اتخاذ شود وگرنه نباید منتظر کارآمدی این سیستم عریض و طویل آموزشی باشیم.