،  تمام اقوام  ایران‌زمین در شب یلدا آیین و رسوم خاص خود را دارند و در استان کردستان نیز همانند سایر مناطق کوهستانی ایران این آیین تاریخ کهنی دارد و با همان نام قدیمی اش به نام «شه و چله» خوانده می‌شود و از قدیم در اکثر خانه‌های کردستان در آن شب، غذای دلمه گوشت و نان سنگک و دوغ محلی برای پذیرایی از مهمان‌ها آماده می‌کنند و این به صورت سنتی دیرینه در این استان تبدیل شده است.

شبی که پیش از فرا رسیدن‌اش، هیجان و شور خاصی را در بین مردم برمی‌انگیزد.

یلدا یک سنت و باور باستانی است و در این باور «یلدا» که به معنای تولید میترا و مهر است،تمام خانواده های ایرانی و به ویژه کردستانی در این شب دور هم جمع می‌شوند و آداب و رسوم شهر و دیار خود را به روش‌های سنتی و بسیار زیبا برگزار می‌کنند و از یلدا یاد می گیرند که زندگی آنقدر کوتاه است که یک دقیقه بیشتر با هم بودن را باید جشن گرفت.

اصلی‌ترین خصوصیت شب چله، گردآمدن خانواده‌ها در کنار هم است به صورتی که طبق معمول، یک هفته قبل از آن مشخص می شود که اعضای خانواده و فامیل شب چله در خانه‌ چه کسی جمع شوند. البته که در صورت در قید حیات بودن پدربزرگ و مادربزرگ، میهمانی در منزل این بزرگان برگزار می شود.

گفتنی است، سنندجی‌ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه‌های کوچکی  را در تفاله سرکه می اندازند تا برای این شب کالَک تورش «خربزه ترش» که از اصلی‌ترین موارد سفره است را داشته باشند.

در کردستان، در هر محله‌ اگر خانواده‌هایی وجود داشته باشند که استطاعت مالی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند،از طرف دیگران برایش شام برده می‌شود که این اقدام سبب تقسی شادی در شهر می شود.

در گذشته قبل از خوردن یا بعد از صرف شام و‌تنقلات، بزرگان فامیل داستان‌ها، مثل‌ها و افسانه‌های قدیمی به جای مانده از گذشته را برای نسل فعلی بازگو می‌کنند. امروزه در روستاها، حکایت‌گویی هم‌چنان پابرجا مانده و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها داستان‌هایی مانند«خاتون زه‌م‌ هه‌ریر» را برای نوه‌هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می‌کنند. هم‌چنین در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده اما در حال حاضر متاسفانه این موضوعات تقریبا به دست فراموشی سپرده شده است.

عمدتا در دیگر مناطق ایران هندوانه شب چله مقام اول سفره را دارد اما در سنندج پیش از هر میوه و تنقلاتی خربزه ترش مهم است و در کنار آن انار هم رنگ و بوی خاصی به این سفره یلدایی می دهد.

جوراب بازی یا «گوروا بازی» از رایج ترین بازی بومی محلی و سرگرمی مناسب بین جوانان و نوجوانان کرد بوده که در شه چله پاس داشته می شود

جوراب بازی به صورت دسته جمعی و بیشتر به هنگام شب نشینی ها انجام می شود، به این شیوه که ابتدا گروه به دو دسته مساوی تقسیم می شوند و از دو جوراب برای شروع بازی استفاده می کنند که در یکی از آنها تیله پنهان است و هرتیمی تیله یا مازو را پیدا کند شروع کننده بازی خواهد بود. سپس یکی از اعضای تیم شروع کننده بازی تیله را در دست گرفته و دست خود را داخل ۱۰ جوراب فرو می برد و با حالت ماهرانه ای تیله را در یکی از جوراب ها پنهان می کند که در این حالت تیم مقابل باید تمام حواسشان پی یافتن تیله باشد و با مشورت با سایر اعضای تیم، در نهایت یک جوراب را که فکر می کنند تیله داخل آن است بعنوان«گُل» انتخاب میکنند که در صورت حدس درست آن گروه برنده بازی می شود.

از دیگر رسوم خوبی که بویژه در مناطق روستایی کردستان وجود دارد این است که افراد روستا در خانه بزرگ طایفه جمع می شوند و کدورت ها از بین می رود و با وساطت بزرگان آشتی برقرار می شود.

گفتنی است، خوردن هندوانه در این شب سرد زمستان ناشی از یک باور کهن است، عده ای بر این باورند خوردن هندوانه در این شب باعث جلوگیری از تاثیر سرما در زمستان و گرمازدگی در تابستان می شود.

این بود داستان یک دقیقه اضافه در زندگی ما ایرانیان که رنگ و بوی خاص یلدایی خود را از دیرباز حفظ کرده است.