به گزارش خبرگزاری موج به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی محیط زیست، در سالهای اخیر با توجه به مسمومیت‌های مختلف، تخریب زیستگاه، صید و زنده­‌گیری، قاچاق، بیماری‍‌ها و سایر عوامل، جمعیت پرندگان شکاری به صورت قابل توجهی کاهش یافته است و متأسفانه در خصوص برخی گونه‌ها نظیر کرکس‌ها این کاهش جمعیت بسیار چشمگیرتر بوده و برای مثال جمعیت جهانی کرکس مصری با کاهش ۸۰ درصدی مواجه شده است که این امر متخصصان و فعالین حفاظت از پرندگان را بر آن داشته تا ضمن بررسی عوامل کاهش جمعیت و آسیب‌شناسی خطر، برنامه‌ریزی لازم جهت نجات این گونه‌ها ی ارزشمند از گرداب انقراض را به طور جدی دنبال کنند. به منظور دستیابی به این هدف یک تفاهمنامه تخصصی در مورد حفاظت از پرندگان شکاری(Raptors MoU) در زیرمجموعه کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر(CMS) شکل گرفته است و دیگر مراجع جهانی چون IUCN نیز به پرندگان شکاری از جمله کرکس‌ها اهتمام ویژه دارند.

سازمان حفاظت محیط زیست کشور ایران نیز با توجه به اهمیت موضوع، طی سال‌های اخیر فعالیت‌هایی برای حفاظت از پرندگان شکاری و خصوصاً کرکسها به انجام رسانده است که در متن زیر نمونه موفقی از آن شرح داده می‌شود.

گام نخست: قشم - زمستان ۱۳۹۳(امضای تفاهم نامه حفاظت از پرندگان شکاری)

در اسفند ماه سال 1393 دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در چارچوب همکاری­های مشترک با کنوانسیون گونه­های مهاجر (CMS)، نسبت به برگزاری کارگاه­ آموزشی حفاظت از پرندگان شکاری و همچنین امضای تفاهم نامه­ی مشترک میان کشور جمهوری اسلامی ایران و کارگروه حفاظت از پرندگان شکاری(Raptors MOU) آن کنوانسیون، که با حضور مسئولان کشوری و بین‌المللی تشکیل شد، اقدام نمود. با امضای این تفاهم نامه کشورمان به عنوان پنجاه و یکمین عضو به این معاهده پیوست و فصلی جدید در این خصوص ایجاد شد. تبادل اطلاعات در کنار همسویی با جامعه بین‌المللی دربارهٔ حفاظت از پرندگان شکاری از جمله دستاوردهای این نشست بود.

ژوئیه ۲۰۱۵ (صوفیه بلغارستان)

چند ماه پس از امضای تفاهم نامه جمعی از متخصصان و صاحب نظران دولتی و غیردولتی در صوفیه بلغارستان گردهم آمدند تا ضمن بررسی وضعیت گونه کرکس مصری به تدوین برنامه حفاظت جهانی از این گونه اقدام نمایند. در این نشست چند روزه نمایندگان کشور جمهوری اسلامی ایران نیز حضور داشتند که به همراه دیگر شرکت کنندگان ضمن مشارکت در تدوین برنامه عمل، به بحث و تبادل نظر پیرامون تهدیدها و چالش‌های پیش روی این گونه و دیگر گونه‌های مشابه پرداختند.

از مهم‌ترین موارد مطرح شده در این نشست، اعلام خطر استفاده دامپزشکی از داروی دیکلو فناک و مشتقات آن به عنوان تهدیدی جدی برای کلیه پرندگان شکاری خصوصاً پرندگان شکاری لاشه خوار و کرکس‌ها بود و لزوم ایجاد محدودیت در مصرف داروی مذکور در صنعت دامپروری و دامپزشکی یکی از موارد تبادل نظر متخصصان بود.

دیکلوفناک و مشتقات آن از داروهای خطرناک برای پرندگان شکاری و خصوصاً کرکسها می‌باشند به گونه‌ای که با تغذیه لاشه خوارانی چون کرکسها از لاشه‌های آلوده به این دارو تلفات بسیار بالایی را سبب شده است بطور مثال با توجه به فرهنگ مردم هندوستان در خصوص جایگاه مقدس دام‍‌های اهلی خصوصاً گاو و اینکه گاوها اغلب در این کشور کشتار نشده و به مرگ طبیعی و در سنین بالا تلف می‌گردند و لاشهٔ آنها به عنوان یکی از منابع مهم غذایی برای کرکس‌ها به شمار می­آید، استفاده از داروهای ضددرد و ضدالتهاب نظیر دیکلوفناک و هم خانواده‌های آن جهت کاهش درد و رنج ناشی از کهولت سن درگاوها بسیار شایع است و این امر موجب بروز تلفات بالا در میان کرکس‌ها در سال‌های اخیر گردیده است. این مهم درکشورهایی که از سیستم مدیریت پسماند و امحای لاشه چندان مناسبی برخوردار نیستند نیز بشدت رایج است و این کشورها در معرض خطرجدی تلفات بالای پرندگان شکاری قرار می‌دهد.

لازم به توضیح است دیکلوفناک و آسیکلوفناک که در گروه داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) طبقه‌بندی می‌گردند، اثرات مخربی بر روی سلولهای اپیتلیال توبول‌های کلیه اغلب پرندگان شکاری و خصوصاً کرکس‌ها ایجاد نموده که این ضایعات در ادامه منجر به بالارفتن سطح اسید اوریک در خون و بدنبال آن رسوب کریستال‌های اسید اوریک بر روی سایر اندام‌های حیاتی نظیر طحال، کبد و قلب می‌گردند. سایر داروهای این دسته (NSAIDs) نظیر کتوپروفن و همچنین فلونکسین نیز این تأثیرات مخرب را ایجاد می‌نمایند ولی اثر دیکلوفناک بر مسمومیت کلیوی کرکس‌ها بیش از سایر داروهای قرارگرفته در این گروه مشهود می‌باشد. کمترین مسمومیت نیز متعلق است به داروی ملوکسیکام که پیشنهاد جایگزینی آن با سایر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی که نام آنها در بالا ذکر شد، توصیه می‌شود.

تیر ماه ۱۳۹۴ (تهران)

پس از بازگشت متخصصین دولتی و غیردولتی از نشست بلغارستان رایزنی‌ها در خصوص بررسی امکان ممنوعیت مصرف دیکلوفناک صورت پذیرفت و پیشنهاد ایجاد محدودیت برای مصرف دامپزشکی آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت. همچنین با همکاری نزدیک بخش دولتی و غیردولتی، مجموعه کاملی از مستندات و نتایج درمورد تحقیقات انجام شده در دفتر حیات وحش سازمان مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام در کمتر از چند ماه پس از مذاکرات انجام شده و مکاتبات و پیگیری‌های مستمر بعمل آمده از جانب دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست با سازمان دامپزشکی کل کشور، نهایتاً کشور ایران موضع خویش را در مورد استفاده دامپزشکی از داروی دیکلوفناک اعلام نمود که سبب حیرت و تحسین جوامع بین‌المللی و ایجاد جایگاه رفیعی در بحث حفاظت از پرندگان شکاری برای کشور شد. بسیاری از مراجع جهانی از جمله بردلایف(birdlife) از بزرگترین جوامع پرنده شناسی جهان، تصمیم و جسارت مقامات سازمان حفاظت از محیط زیست ایران را ستودند و بسیاری از آن به عنوان الگویی مناسب حتی برای کشورهای اروپایی یاد کردند. برخی مراجع، این خبر از کشور ایران را در لیست برترین خبرهای سال نو میلادی خویش قرار دادند و برخی دیگر با تشکر از سازمان حفاظت محیط زیست به تحسین اتخاذ این تصمیم پرداختند. برخی نیز با اشاره به همراهی دستگاه‌های دولتی و بخش غیردولتی کشور ایران، توجه سازمان حفاظت محیط زیست ایران به مسئله را مورد تأیید و تحسین قرا ردادند.

نوامبر۲۰۱۶ (بمبئی هندوستان)

نشست بمبئی با موضوع تدوین برنامه عمل جهانی کرکس‌ها با تکیه بر بخش آسیا شکل گرفت که در این نشست نیز نمایندگان کشور جمهوری اسلامی ایران حضور یافته و در خصوص دستاوردها، فعالیت‌ها، تهدیدات و مسایل مربوطه به بحث و تبادل نظر پرداختند. با توجه به واکنش کشور ایران در مورد دیکلوفناک و توجه سازمان متولی حفاظت از حیات وحش کشور به این مهم، بارها در طی نشست اخیر، دیدگاه کشور ایران مورد تحسین و قدردانی قرار گرفت و از کشور ایران به عنوان پیشگامی در این مسیر یاد شد. لازم است ذکر شود هرچند داروی دیکلوفناک به عنوان داروی رایج و مورد تأیید سازمان دامپزشکی کشور نبوده و نیست اما اهتمام کشور ایران در خصوص توجه به اهمیت موضوع ایجاد محدودیت و همچنین استفاده دامپزشکی این دارو، بحدی است که بارها در نشست بمبئی، دیگر کشورهای عاری از مصرف را به همراهی با ایران در این راه دعوت کردند.

در خاتمه از سازمان دامپزشکی کشور و همچنین گروه پرنده شناسی و پرنده نگری طرلان بواسطه همراهی و همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست و پیگیری‌های انجام گرفته در جهت پیشبرد این هدف قدردانی می‌شود.