به گزارش خبرگزاری موج؛ این روزها کرونا آنقدر بالا گرفته که دولت را وادار کرده تا افرادی که ماسک نزده یا پروتکل های بهداشتی را رعایت نمی کنند را جریمه کنند. با این وجود باز هم درصد بالایی از شهروندان همچنان به ماسک "نزدن" اصرار دارند! رویه ای که از همان ابتدا نیز برآن اصرار داشته و دارند. حتی با وجودیکه هر روز و هر روز می شنوند که بهترین راه برای ابتلا به این بیماری همان ماسک زدن و رعایت پروتکل های بهداشتی است.  بیماری خطرناکی که می تواند حتی منجر به مرگ آنها شود. با این وجود جامعه‌شناسان و روانشناسان معتقدند که تمامی این رفتارها و واکنش ها ریشه در معضلات و گره های متعدد اجتماعی و روانشناختی دارد که در واقع نشانه هایی است برای دولتمردان و قانون گذاران کشور و زنگ خطری برای بروز ناهنجاری های آینده.

محمد سید میرزایی جامعه‌شناس در گفتگوی خود با خبرنگار خبرگزاری موج، بر این باور تاکید می کند که رفتار جامعه شناسی مردم گرچه شاید منطقی و حتی غلط باشد ولی باید آن را ریشه یابی کرد. وی در پاسخ به این سوال که چرا دیگر بخش زیادی از مردم تمایلی به رعایت پروتکل ها و زدن ماسک در معابر عمومی ندارند گفت: تمامی این اختلاف دیدگاه ها به نوعی به مسایل فرهنگی و آموزشی بر می گردد. به این معنا که اگر دولت می توانست به خوبی در مورد آموزش شهروندان موفق باشد، شاهد رفتارهای منطقی تر و بهتری از سوی جامعه و شهروندان بودیم. درواقع این آموزش ها باید به گونه ای داده می شد که برای مردم اهمیت خود مراقبتی و رعایت بهداشت، نهادینه شود. اما الان این اتفاق نیافتاده است و مسوولان نتوانسته اند به خوبی از پس اطلاع رسانی و انتقال نکات لازم برآیند.

اما چرا مردم آموزش ها و هشدارهای نهادهای مرتبط را جدی نمی گیرند؟ سوالی که میرزایی در پاسخ به آن گفت: ساده است! چون به دولت و مسئولان دولتی اعتماد ندارند. این عدم اعتماد مربوط به امروز و دیروز نیست. متاسفانه عملکرد بسیاری مسوولان ما به گونه ای بوده که نتوانسته اعتماد شهروندان را جلب کند. مردم وقتی که می بینند در عملکرد دولتمردان این همه تناقض وجود دارد، طبیعی است که به آنها بی اعتماد شوند.  مثلا می گویند می خواهند قیمت فلان کالا را کنترل کنند، ولی برعکس به یکباره قیمت آن کالا افزایش پیدا می کند یا فلان مسوولی که خودش دستور اجرای یک طرح را داده، به راحتی جلوی دوربین و رسانه ها از محتوی آن اظهار بی اطلاعی می کند! درحالیکه مردم به خوبی می فهمند و قدرت تجزیه و تحلیل دارند. بخصوص با ابزارهای جدید اطلاع رسانی و فضای مجازی که امروز هر گونه دیوارکشی اطلاعاتی را عملا بی اعتبار کرده است. همین دیروز داشتم مطلبی را در فضای مجازی  می خواندم که یکی از مسوولان نام آشنا، گفته بود کرونا از ریشه و اساس یک دروغ استراتژیک بوده است که خارجی ها راه انداخته اند. خُب شما از این مطلب چه برداشتی می کنید؟ یعنی این همه بیمار و فوتی ناشی از کرونا دروغ است؟ آیا به مردم حق نمی دهید که نسبت به این اخبار و اظهار نظرها بی اعتماد باشند؟

به گفته وی اگر امروز مردم نصفه و نیمه خود مراقبتی را رعایت می کنند به خاطر همین ترس از ابتلا و جانشان است نه به خاطر توصیه های مسوولان! وی در این زمینه گفت: مطمئن باشید که اگر این مساله ارتباطی با سلامت آنها نداشت، درصد بسیار کمی از جامعه ماسک می زدند، دستانشان را ضدعفونی می کردند یا فاصله اجتماعی را رعایت می کردند. جالب اینجاست که خود مسوولان هم خودمراقبتی را رعایت نمی کنند. پس شما چطور انتظار دارید مردم وقتی مسوولانشان را بدون ماسک و دستکش می بینند، آنها بخواهند بهداشت فردی مرتبط با کرونا را رعایت کنند؟ 

اما در عین حال به اعتقاد بسیاری از کارشناسان یکی از اصلی ترین دلایل این عدم رعایت پروتکل ها از سوی درصد بالایی از مردم در واقع واکنش به اقدامات نادرست و غلط دولت است. موضوعی که میرزایی با تایید آن در واکاوی این نظریه گفت:  ببینید سالهاست که ارتباط متقابل بین دولت و مردم مخدوش شده است. یعنی نه مردم به دولت اعتماد دارند و نه دولت به مردم. به بیانی جامعه در مورد کرونا امیدش را نسبت به دولت و مسوولان از دست داده است و خودش را به در و دیوار می زند تا فقط از این مهلکه ویروس کشان، عبور کند. درحالی که دولت مسوول اطلاع رسانی شفاف و آموزش به شهروندان در اینگونه موارد است. وقتی این چرخه به درستی انجام نمی شود نتیجه این می شود که حتی جوانان ما هم توجهی به این مقوله نمی کنند و اکثرا بدون رعایت مسایل خودمراقبتی در اماکن عمومی ظاهر می شوند.

ماسک ها، علمداران اعتراض

اصغر مهاجری، جامعه شناس اما برخلاف بسیاری از همکاران خود بر این باور است که  مسایل و مشکلات اقتصادی و فرهنگی تابع دستورالعمل ها و منع کردن های دولتمردان نیستند و برای حل آنها باید میسر مشخصی طی شود. به عبارتی اگر مدیریت نشوند خودشان را بر جامعه تحمیل می کنند.

وی با ذکر مثالی در این زمینه گفت: این مساله در مورد مسایل اقتصادی بیشتر مشهود است. مثلا هر وقت مسئولان می گویند قیمت کالا و عرضه آنها را کنترل خواهند کرد، دقیقا برعکس می شود و وضعیت آن بدتر می شود! این موضوع در مورد مسایل اجتماعی سخت تر است. متاسفانه مسئولان ما فکر می کنند اگر فریادهای مردم را عمدا نشنوند و خود را به نشنیدن بزنند، آن معظل اجتماعی رخ نخواهد داد! در حالیکه اصلا اینگونه نیست. در ارتباط با روانشناختی اجتماعی این فرمول بیشتر حکفرماست. یعنی هیچ توجیهی از سوی مسئولان در این زمینه پذیرفته شدنی نیست و نمی تواند راهگشا باشد.

این استاد دانشگاه با تحلیلی از شرایط موجود گفت: ما نه در مورد سرمایه های اجتماعی و ایجاد اعتماد مردم به مسئولان و یا شفافیت عملکرد مسئولان و جلب مشارکت شهروندان موفق بوده ایم و نه در تامین زندگی پرتعدادترین قشر جامعه یعنی قشر متوسط آن که خالق ارزش ها و بخش اصلی نظام تکنیسینی و مدیریتی است و هر روز آن را لاغرتر و لاغرتر کرده ایم و باعث ایجاد نابرابری های جدی در طبقات مختلف شده ایم؛ از سویی وقتیکه می خواهیم سبک زندگی را اصلاح کنیم از واژه هایی استفاده می کنیم که عملا مردم را سردرگم می کند. مثل پرداختن به موضوعاتی چون تشکیل خانواده، ازدواج سفید، ....

وی معتقد است اگر این عوامل تنظیم نشود، وجدان جمعی و نظام معیاری جامعه به جایی می رسد که بعد روانی جامعه به کم طاقتی و افزایش خشونت منتهی می شود. یعنی احساسات؛ خشونت، هیجان ها به مانند مسکنی عمل می کنند و اغتشاشات (چه درونی و چه بیرونی) در قالب های مختلفی چون فحاشی، دعواها، خودکشی ها و همین نزدن ماسک و بروز مقاومت در برابر رعایت پروتکل های بهداشتی بروز کرده و البته به شکل نگران کننده ای افزایش پیدا می کند.

به اعتقاد این محقق جامعه شناس، مشکل بعدی از جایی رقم می خورد که برخی از کارشناسان و مسئولان تلاش می کنند این عوامل ریشه ای مهم را به مسایلی سطحی و کم اهمیت تبدیل کنند. وی در این زمینه گفت: مثلا مسئولان و کارشناسان بسیار دوست دارند که ریشه مشکلات را به گردن "افراد" بیاندازند! مثلا سعی می کنند موضوع خشونت را به سوی خود "افراد" سوق دهند. چرا؟ به دلیل اینکه "فرد" را مسئول دانستن، باعث می شود تا مسئولیت مدیران کشور کمتر شود. درحالیکه با این رویکرد مسایل و دغدغه ها و چالش های اجتماعی جامعه به هیچ عنوان حل نخواهد شد بلکه باید با تحلیل های عمیق و علمی، این معظلات را ریشه یابی و برای آنها برنامه ریزی کرد.

اما سهم "کرونا" در افزایش ناهنجاری های جامعه ما چه حد بوده است؟ سوالی که مهاجری در پاسخ به آن گفت: برخلاف آنچه که گفته می شود، کرونا در کشور ما سهم اندکی در گسترش این شیوه از ساختار شکنی های اجتماعی داشته و دارد. دلیل آنهم ساختار منحصر بفرد اجتماعی حاکم در کشور ماست که براساس آن، هر گاه مشکلی برای کشور رخ می دهد، این مردم و خیرین هستند که برای حل آن پیشقدم می شوند و به جای دولت بار اصلی را به دوش می کشد. هر وقت کشور نیاز به مدرسه داشته، خیرین مدرسه ساخته اند، هر وقت بیمارستان خواسته بیمارستان ساخته اند و هر وقت مواد ضدعفونی کنند و ماسک خواسته باز هم مردم و بخش خصوصی پیش قدم شده اند.

وی ادامه داد: به بیانی در زمان بروز مشکلات، دولت به نوعی از خودش سلب مسئولیت می کند و ازمسئولیتی که بردوش دارد فرار می کند و بار را روی دوش خود مردم می گذارد. برای همین هم هست که رییس جمهور به درستی می گوید: ما در مواجهه با کرونا به لطف مردم، از بسیاری از کشورها جلوتر هستیم. اما ای کاش مسئولیت پذیری دولت بیشتر از این چیزها بود.