به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج، در حالیکه معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست صراحتا اعلام کرده که از سوی این سازمان نامه‌ای به دادستانی تهران نیز درخصوص مازوت ‌سوزی نیروگاه‌ها ارسال شده، استاندار تهران مصرف مازوت در کارخانه ها و نیروگاه های برق را قویا رد می کند! این دعواها در حالی ادامه دارد که وضعیت آلودگی هوای تهران مرزهای قرمز را رد کرده و در حال تبدیل شدن به شرایط بنفش است.

روایت آلودگی اینباره تهران اما با همیشه تفاوت دارد؛ ایندفعه مسبب اصلی آلودگی هوا، گوگرد است. گوگردی که منشاء اصلی تولید آن نه خودروها که کارخانه ها و نیروگاه های برق است. 

به بیانی نیروگاه‌های حرارتی برای فعالیت به گاز طبیعی نیاز دارند. در شرایطی که گاز طبیعی مورد نیاز تامین نشود این نیروگاه‌ها به سراغ مصرف گازوییل به عنوان سوخت مایع می‌روند اما اگر گازوییل مصرفی نیز به دست نیروگاه نرسد، مازوت تنها جایگزین خواهد بود.

بنا بر اظهارات رییس سازمان حفاظت محیط زیست، فروش نرفتن مازوت به عنوان یک فرآورده نفت در بازار جهانی علت مصرف این سوخت در نیروگاه و صنایع بزرگ است. این در حالیست که یک منبع آگاه در وزارت نفت، ضمن تکذیب اظهارات رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «تولید مازوت در پالایشگاه‌های کشور در طول ماه‌های مختلف، متفاوت است اما به طور میانگین حدود ۱ میلیون تن در ماه از این فرآورده تولید می‌کنیم که بازار صادراتی آن نیز مهیا است.»

مازوت عامل اصلی آلودگی هوا

در همین ارتباط عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ضمن اشاره به این نکته که مصرف سوخت مایع نظیر مازوت عامل اصلی آلودگی هوا است، گفت: «دست ما در محیط زیست برای تعطیلی نیروگاه‌هایی که از سوخت مازوت استفاده می‌کنند، بسته است زیرا در این صورت با کمبودِ شدید برق مواجه خواهیم شد.»

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در بیان اینکه در گذشته مازوت صادر می‌شد اما در حال حاضر صادرات آن به دلیل تحریم‌ها متوقف شده است، تاکید کرد: «در این شرایط هم مصرف نفت خامِ ۲۵ درصد پالایشگاه‌های کشور به مازوت تبدیل می‌شود که این مقدار مازوت، مازاد بر نیاز کارخانجات است، به همین دلیل یا پالایشگاه‌ها باید تعطیل شوند یا اینکه اصلا از مازوت استفاده نکنند.»

این مقام مسئول، با اشاره به این نکته که تحریم صادرات فرآورده نفتی را دشوار کرده اما مانعی برای صادرات این محصولات از جمله مازوت به وجود نیاورده است، گفت: «اگر بخواهیم مقایسه‌ای بین صادرات گاز و مازوت انجام دهیم، باید بگوییم صادرات گاز طبیعی به علت محدویت فنی انتقال و همچنین مقصدهای انگشت‌شمار صادراتی بسیار دشوارتر از نفت کوره بوده و ادعای پر بودن انبارها از مازوت به علت ناتوانی در صادرات از اساس غلط است.»

انوشیروان محسنی بندپی استاندار تهران اما با رد استفاده مازوت در نیروگاه های کشور و بخصوص تهران گفت: امروز هیچ صنعتی در استان تهران از سوخت مازوت استفاده نمی‌کند، خودروها و موتورسیکلت‌های فاقد معاینه فنی متوقف می‌شوند.

وی برای اولین بار اذعان کرد که افزایش غلظت ذرات معلق ۱۰ الی ۱۵ درصد شیوع، انتقال و مرگ و میر ناشی از کرونا را نیز افزایش می‌دهد!

استاندار تهران به گزارش اداره کل هواشناسی این استان مبنی بر پایداری جو طی روزهای آینده اشاره کرد و گفت: طبق این گزارش، تنها باد ملایمی در جنوب استان تهران خواهیم داشت و به غیر از این باد، ناپایداری نداریم، که نسبت به جابجایی آلاینده‌ها اقدام بشود.

محسنی بندپی با بیان اینکه اکنون شاهد دو لایه این ورژن در ارتفاع ۲۰۰ و ۹۰۰ متری هستیم، گفت: همه دستگاه‌های عضو کمیته وظیفه دارند، بر اجرا، نظارت و پیگیری مصوبات اقدام کنند و می‌بایست، تدابیر لازم برای یک درجه آلودگی بیشتر اتخاذ شود، یعنی اگر ما شاخص بالای ۱۵۰ را داشته باشیم، بر اساس مصوبه هیأت وزیران باید تدابیر سخت‌تری اتخاذ نماییم، تا سلامت شهروندان حفظ شود. پیشنهاد واضح و روشن جلسات نیز  این است، که ما ضمن اینکه باید شدت و نظارت جدی تری بر تمامی عوامل کاهش خطر داشته باشیم، تعطیلی را نیز برای همه دستگاه‌های اداری، فعالیت‌های عمرانی و دستگاه‌های خصوصی در دستور کار داشته باشیم.

اما هنوز هم به این نکته کمتر توجه می شود که آیا واقعا افزایش آلاینده دی اکسید گوگرد می تواند باعث تشدید بیماری کرونا شود.

دکتر محمدرضا زاهدپور انارکی، متخصص ریه و دانشیار بازنشسته دانشگاه تهران نیز درباره تاثیرات مخرب آلودگی هوا بر سلامت بدن به ویژه ریه ها اظهار داشت: مسلم است که صددرصد تشدید کننده است، حتی آلاینده ها می توانند احتمال انتقال بیماری را بیشتر کنند. ویروس به آلاینده ها می چسبد و موجب انتقال بیماری می شود. توصیه ماسک به همین دلیل است. عفونت ویروسی در هوا وجود دارد خصوصا در جاهایی که شلوغی و ترافیک وجود دارد ویروس به سرعت منتقل می شود. بیماران کرونایی خود التهاب دارند و محرک هایی چون گازso۲ که منشا سوخت فسیلی دارد، گوگرد به اسید تبدیل می شوند و با پارتیکل هایی که در هوا وجود دارند آلایندگی ثانویه ایجاد می کنند و در فردی که به کرونا مبتلا است و یا در هر فردی که سرماخوردگی آنفولانزا و یا ذات الریه یا عفونت های دیگری دارد علایم بیماری ریوی را تشدید کند.آلاینده ها می توانند احتمال انتقال بیماری کرونا را بیشتر کنند. ویروس کرونا به آلاینده ها می چسبد و موجب انتقال بیماری می شود. 

بنا بر گفته های متخصصان، هوای ناسالم برای افرادی که بیماری های مزمن ریوی و قلبی دارند و همچنین برای کودکان می تواند مشکلاتی جدی را ایجاد کند. از دید این کارشناسان آلودگی هوا می تواند  باعث بروزعلایم بیماری هایی مانند سردرد و بی حوصلگی ایجاد می کند و در بیماران قلبی و ریوی باعث تنگی نفس و علایم آسم و برونشیت می گردد و بیماری آنها را تشدید می کند. این وضعیت هم در آلودگی هوای بیرون از خانه و هم به دلیل هوای داخل خانه ایجاد می شود؛ خصوصا در مورد خانه هایی که با وسایل گرمایشی چون بخاری گازی و نفتی گرم می شوند. بر این اساس در مراکزی که از سوخت های فسیلی چون زغال سنگ و … استفاده می شود و در مورد وسایل نقلیه بنزین و گازوئیل می سوزد با آزاد شدن گاز so۲ ریه ها بسیار آسیب می بینند و کار بیماران قلبی و ریوی به بیمارستان می کشد. پدیده وارونگی که معمولا در زمستان پیش می آید خود مزید بر علت است. خطرات ناشی از آلودگی هوا فوق العاده زیاد است، خطرات اقتصادی و جانی زیادی وجود دارد و آمار بیماری و مرگ و میر در مکان های آلوده بسیار بالا است.

اما اینها تمام عوارض ناشی از آلودگی هوا نیست. آلودگی هوا نه تنها روی ریه بلکه روی اعصاب و روان و چشم هم تاثیر دارد و حالت هایی از سردرد و خستگی ایجاد می کند. بررسی ها نشان می دهد آلودگی هوا آسم را در کودکان شدت می دهد. در بزرگسالان نیز در افرادی که بیماری قلبی و ریوی دارند از عوامل تشدید کننده بیماری خواهد بود.

راهکاری سخت

با تمام این تفاصیل راهکار کاهش آلودگی تهران چیست؟ سوالی که مهدی بصیری استاد دانشگاه و فعال محیط زیست درباره آلودگی هوا و تصمیمات و راهبردهای لازم برای کاهش آن اظهار داشت: تا اراده ای کلی در سطح کشور ایجاد نشود و نهضت ضد هوای آلوده ایجاد نشود و به تشکیلات و کارخانجات فشار نیاورند این کار شدنی نیست. ما حواسمان نبود و توسعه غلط دادیم و کار به اینجا رسید و به جایی رسیدیم که گیر افتادیم.

به اعتقاد وی مشکل اینجاست که نه تنها اقدامی انجام نشده بلکه به میزان زیادی اتومبیل تولید و وارد شهرها شده است. کارخانجات اطراف شهرها توسعه پیدا کرده و هیچ کنترلی بر خروجی کارخانجات و اتومبیل ها نیست. تنها کار در مورد اتومبیل ها معاینه فنی است که مقداری کنترل کننده است. از سویی کارخانه ها نیز زیاد شده و کارخانجات آلاینده زیادی اطراف شهرها داریم خصوصا در اطراف شهری مثل اصفهان کارخانجات فولاد و ذوب آهن و پالایشگاه و پتروشیمی و نیروگاه برق که جایابی اینها واقعا درست نبود و نزدیک به شهرها هستند. بیش آلایندگی شهرها از این مراکز است. این کارخانه ها بعضا سوخت مازوت می گیرند و این فاجعه ای برای سلامت مردم است.

اما کشورهای دیگر که عموما صنایع و خودروهای بیشتری هم در اطراف کلانشهرهایشان هستند چطور موفق به کنترل آلودگی هوا شده اند. مطالعات علمی در این زمینه نشان می دهد که کشورهای دیگر سال های زیادی است که وارد این حوزه شده اند ولی بحث آلودگی هوا آنجا هم مطرح است. در اروپا حمل و نقل عمومی به صورت مترو و تراموا و دوچرخه و ماشین های برقی با تشویق بیشتر شده و به همان نسبت کاربرد اتومبیل در خیابانها کم شده است. کارخانجاتی که داخل شهرها بودند تعطیل شده و بعضا با فشار زیاد آنها را مجبور به فیلتر گذاری کرده اند که کاری بسیار پر هزینه است ولی سعی شده آلاینده ها کاهش پیدا کنند. در این شهرها قوانینی از جمله خوداظهاری وجود دارد و مدیر کارخانه باید بگوید که در خروجی دودکش ها این مواد به این مقدار وجود دارد یا نه؟

اخطار مجدد

اما این فقط متخصصان و کارشناسان نیستند که در مورد آثار آلودگی هوا بر بدن انسان هشدار می دهند. علیرضا وهاب زاده مشاور وزیر بهداشت درباره آلودگی هوا و افزایش ابتلا به کرونا در توییتی هشدار گونه نوشت: تداوم فعالیت‌های روزانه بیرون از منزل و تردد پرحجم مردم در اوج آلودگی هوا باعث تشدید بیماری‌های قلبی و ریوی و افزایش بار مراجعات به بیمارستان‌ها می‌شود.این روند، افزایش موارد ابتلای گروه‌های پرخطر به بیماری کرونا را در پی خواهد داشت.

وضعیت خطرناک آلودگی هوای تهران حتی داد فرمانده عملیات مدیریت بیماری کرونا در کلانشهر تهران را نیز به هوا بلند کرده است؛ وی با هشدار نسبت به شرایط موجود گفت: اکنون به سمت کاهش شدت موج سوم شیوع ویروس کرونا می رویم اما این وضعیت در تهران به خاطر چگالی جمعیت با کندی پیش می رود و آلودگی هوا نیز مزید علت است.

وی با بیان اینکه آلودگی هوا به بخشی از سیستم تنفسی آسیب می زند، تاکید کرد: این شرایط فرد را در برابر ویروس کرونا ضعیف‌تر می کند.

هشدار هواشناسی

ولی همچنان هشدارها نسبت به ادامه روند آلودگی تهران ادامه دارد. مدیرکل پیش بینی و هشدار سازمان هواشناسی در یکی از جدیدترین اظهار نظرها در این زمینه گفت: اگر منابع آلاینده هوا تغییر نکند و فعالیت کارخانه‌ها و خودرو‌ها کاهش نیابد عدد‌های شاخص آلودگی هوا این هفته بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ ماندگار خواهد بود و ممکن است شاخص آلودگی هوا از عدد ۲۰۰ هم عبور کند.

صادق ضیائیان در پاسخ به این سوال که آلودگی هوای کلانشهر‌ها و شهر‌های صنعتی فعلا تا چه زمانی ادامه دارد؟، اظهار داشت: با توجه به وضعیت هوای پایدار، تا پایان هفته در اغلب شهر‌های کشور جوی پایدار داریم که این موضوع موجب افزایش آلودگی هوا در شهر‌های بزرگ و صنعتی و پرجمعیت می‌شود.

وی با بیان اینکه کماکان هشدار نارنجی برای وضع آلودگی هوا را داریم، تأکید کرد: اگر منابع آلاینده هوا تغییر نکند و فعالیت کارخانه‌ها و خودرو‌ها کاهش نیابد، عدد‌های شاخص آلودگی هوا این هفته بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ ماندگار خواهد بود و ممکن است شاخص آلودگی هوا از عدد ۲۰۰ هم عبور کند.

مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی تاکید کرد: افراد دارای بیماری‌های ریوی و قلبی و همچنین کهنسالان کودکان و افراد حساس به آلودگی هوا تا حد امکان از منزل خارج نشوند ضمن آنکه همه افراد از فعالیت‌های فیزیکی و ورزشی در فضای باز خودداری کنند.

وی در پاسخ به این سوال که این هشدار آلودگی هوا به نهاد‌های متولی هم ارسال شده است یا خیر؟ نیز گفت: از هفته گذشته این نتایج بررسی های ما و هشدار‌ها به نهاد‌های متولی داده شده است و پیشنهاد دادیم که در موضوع کاهش تردد خودرو‌ها و فعالیت کارخانه‌ها و مدیریت‌های لازم انجام شود.

ضیائیان البته تاکید می کند که سازمان هواشناسی هیچ وظیفه و اختیاری در مورد شناسایی منابع آلاینده ندارد. 

مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی اضافه کرد: شرایط پایداری هوا تا پایان هفته در شهر‌هایی نظیر تهران، کرج، قم، مشهد، اراک و اصفهان حاکم است.

مردم می توانند خودشان شکایت کنند

اما با تمام این تفاصیل همچنان جای یک سوال باقی است. اینکه در شرایطی که مسئولان دولتی و مدیران دستگاه های مربوطه عزم راسخی برای مقابله با آلودگی هوا و برخورد با متخلفان ندارند، مردم و بخصوص شهروندانی که به خاطر شدت الودگی دچار آسیب های جسمی شده اند، می توانند به صورت فردی یا دسته جمعی از متولیان دستگاه های ذیربط و مدیران مجتمع های تولید کننده این آلاینده ها شکایت کنند؟ و از آن مهمتر اینکه آیا دادستانی به عنوان مدعی العموم نمی تواند راسا به موضوع آلودگی هوا ورود کند و با دستگاه ها و مدیرانی که در این زمینه تخلف یا اهمالی کرده اند برخورد نماید؟ به نظر می رسد براساس ماده ۶۴ قانون آیین دادرسی و همچنین ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی حق پیگیری برای نهادهای مرتبطی مانند محیط زیست در خصوص آلودگی هوا وجود داشته باشد.

محمد علی نجفی توانا، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری نیز تحلیل جالبی از این موضوع دارد. وی با اشاره به مفاد قانونی موجود در این زمینه گفت: قانون در مورد مواردی که بهداشت و سلامت عمومی به خطر می افتاد، شیوه های برخوردی مشخصی را دارد. چه برای مسئولینی که به نوعی در حوزه انجام وظایف خود در بخش های محیط زیستی و بهداشتی قصور و اهمالی داشته اند و چه در مورد مدیران بخش خصوصی و تولید کنندگانی که در جهت رعایت استاندارها و ضوابط تولیدی نهایت دقت و مراقبت را نداشته اند.

این حقوقدان در ادامه افزود: واقعیت این است که در دهه های گذشته، سلامت عمومی توسط بعضی از بخش های خصوصی و دولتی مورد تعرض شدید قرار گرفته و از سوی حاکمیت و دولت به آن چوب حراج زده اند. چه آن زمانیکه با فروش هوا و تراکم توسط شهرداران و از بین بردن جنگل ها و درختان باعث شدند تا روز به روز بر تراکم خودروها و آلودگی های مختلف ناشی از آنها افزوده شود. به بیانی در طول این سالها آنچه مورد عنایت مسئولان و مدیران نبود، سلامت مردم و به نوعی ارزش های محیط زیستی بود.

وی افزود: با این وجود با حساس شدن رسانه ها و توجه برخی از مسئولان در مورد اهمیت محیط زیست، از چند سال پیش این سوال مطرح شد که آیا مقامات قضایی می توانند برای حفظ سلامت مردم یا جلوگیری از تشدید آلودگی هوا به مساله ورود پیدا کرده و با متخلفین برخورد نمایند؟

این وکیل پایه یک دادگستری در پاسخ به این سوال معتقد است: بررسی قوانین تعزیراتی و همچنین قوانین موجود در حوزه مسئولیت های مدنی و قوانین محیط زیستی به صراحت به قوه قضاییه این اجازه را می دهد که با قدرت به پرونده هایی اینچنینی ورود پیدا کند. برای همین جای بسی تعجب است که چطور هنوز این قوه، تاکنون اقدام قاطعی برای ورود به مسایل مهمی مانند تولید کیفی خودروها، مواد سوختی و حتی ترک فعل مدیرانی که خواسته یا ناخواسته با رعایت نکردن اصول مهندسی ساز شهری، باعث تشدید آلودگی ها و به سلامت افتادن جان انسان ها شده اند، نکرده است؟!

اما سوال اصلی...! اینکه حالا که مسولان و مدیران ما تمایل چندانی به پیگیری موضوع آلودگی هوا و برخورد با متخلفان ندارند، آیا خود شهروندان به صورت فردی و یا گروهی می توانند به خاطر صدمات جسمی ناشی از آلودگی هوا به مراجع قضایی شکایت کنند؟

نجفی توانا در پاسخ به این سوال گفت: من حدود ۱۰ سال قبل بحثی را مطرح کردم که براساس آن فوت شهروندان به خاطر مسایلی چون آلودگی هوا و موارد مشابه که ناشی از اهمال و تخلف مسئولان و یا تولید کنندگان است، در حکم قتل های غیرعمد یا شبهه عمد هستند و متخلفان آن می توانند تحت تعقیب کیفری قرار گیرند چرا که این موضوع به نوعی حق الناس تلقی می شود و مدیران دستگاه های مختلف باید در مورد آن پاسخگو باشند. بنابراین شهروندان خودشان می توانند به خاطر آسیب هایی که دیده اند از مراجع مختلف و دولت ، شکایت کنند. گرچه اثبات خسارتی که دیده اند چندان ساده نیست ولی نشدنی نیز نیست!

این حقوقدان تاکید کرد: از سویی مسئولان نیز باید بپذیرند که دیگر دوره ای که در آن بخواهند گناه را به گردن دیگری بیاندازند یا نزدیکانشان را از مضان اتهام بیرون ببرند، تمام شده است و باید در قبال تمامی کوتاهی هایی که در قبال محیط زیست و سلامت شهروندان انجام داده اند، پاسخگو باشند.

با این همه مسئولان نه تنها چندان اصرار و عجله ای برای پیدا کردن مقصر آلودگی ها ندارند که حتی از تعطیلی چند روزه تهران به عنوان راهکاری موقت نیز ابا دارند! کمااینکه از روز شنبه و با وجودیکه مسئولان و استاندار بارها تاکید کرده اند که پیشنهاد تعطیلی دو روزه پایتخت را به دولت داده اند اما، رییس جمهور همچنان پاسخی به این درخواست نداده است. اما اینروزها در شبکه های اجتماعی اینگونه بیان می‌شود که گویی رییس جمهور و سایر مسئولان آب شش دارند که بدون توجه به بلایی که آلودگی ناشی از گوگرد می تواند بر سر ریه و دستگاه تنفسی ما بیاورد، همچنان به تردد شهروندان در خیابان ها اصرار دارند. شاید هم مدیران واکسن های جدید کرونا را تزریق کرده اند که دیگر ترسی از ضعیف شدن ریه هایشان و ابتلا به کرونا ندارند!