به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج، هر موجی از کرونا که در کشور آغاز می شود مصادف است با افزایش آمار درگیری های خانوادگی و بالا رفتن آمارهای پرونده های مشاجره ها و خشونت های خانگی در کلانتری ها و دادگاه ها؛ این در حالی است که بیش از یکسال از آغاز کرونا می گذرد اما با وجود هشدارهای روانشناسان و جامعه شناسان، همچنان دولت برنامه خاصی درخصوص آموزش خانواده ها برای همزیستی مسالمت آمیز در روزهای قرنطینه خانگی ندارد! با این وجود به نظر می رسد امروز، وضعیت خشونت های خانوادگی ناشی از دوران قرنطینه کرونایی آنچنان رو به وخامت گذاشته که مسئولان مربوطه را برآن داشته تا رسما نسبت به این افزایش آمار هشدار دهند. محمود علی‌گو، رئیس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی ایران یکی از همین مسئولان است که ضمن هشدار نسبت به افزایش خشونت‌های خانگی، شامل همسرآزاری و کودک‌آزاری، در دروان کرونایی یکسال گذشته، در مورد این سیر تصاعدی هشدار داد.

وی با اشاره به افزایش تعداد تماس‌ها با سامانه ۱۲۳ اورژانس اجتماعی در یک سال گذشته، گفت: بخشی از این تماس‌ها به‌دلیل همسرآزاری و کودک‌آزاری بوده و رشدی را نسبت‌به سال ۹۸ در سال ۹۹ داشته است. 

رییس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی البته به آمار تعداد موارد تماس‌های مربوط به خشونت خانگی و میزان دقیق رشد آن‌ها اشاره نکرده، اما افزوده که بخشی از رشد تماس‌ها نیز به‌دلیل «توسعه خدمات اورژانس اجتماعی سامانه ۱۲۳ در سطح استان‌ها» بوده است.  

رئیس اورژانس اجتماعی  بدون آنکه به آمار تعداد موارد تماس‌های مربوط به خشونت خانگی و میزان دقیق رشد آن‌ها اشاره ای داشته باشد با تاکید بر اینکه افزایش خشونت‌های خانگی در ایام کرونا «به‌دلیل حضور اجباری خانواده‌ها در کنار هم» بوده است گفت: برای کاهش این خشونت‌ها، نیاز به آموزش‌های تاب‌آوری و سبک زندگی داریم.

رویه جهانی افزایش خشونت های خانگی تنها مختص به ایران نیست

اما این رویه، یعنی افزایش خشونت های خانگی تنها مختص به ایران نیست. در حدود یک سال و نیم گذشته، درپی همه‌گیری جهانی کرونا و برقراری دوره‌های طولانی‌مدت قرنطینه‌، تقریبا تمامی کشورهای جهان با معضل جدیدی به نام افزایش خشونت خانگی روبه‌رو شده‌اند. نهادهای حقوق بشری وسازمان‌های بین‌المللی همچون یونیسف و نهاد زنان سازمان ملل متحد، در دوران همه‌گیری کرونا چندین‌بار درمورد افزایش خشونت خانگی به‌ویژه علیه کودکان و زنان هشدار داده‌اند.

همچنین در گزارش تازه‌ای از نیویورک تایمز با عنوان «بحران جدید کووید-۱۹، افزایش جهانی خشونت خانگی را دربرداشته است»، آمده است: ایجاد محدودیت‌های پیش آمده  با هدف جلوگیری از شیوع ویروس کرونا، احتمال خشونت خانگی را بیشتر، شدیدتر، و خطرناک می‌کند.

به گفته مارینا هستر، روانپزشک دانشگاه بریستول، که در خصوص «روابط مبتنی بر سوءاستفاده‌» مطالعه و تحقیق می‌کند، خشونت خانگی زمانی افزایش می‌یابد که خانواده‌ها زمان بیشتری را با هم سپری می‌کنند؛ مثل تعطیلات کریسمس، مسافرت‌ها و تابستان.  چندی پیش سازمان ملل متحد خواستار اقدام فوری برای مقابله با افزایش خشونت خانگی در سراسر جهان شد. 

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، نیز در توییتر خود نوشت: «من از همه دولت‌ها می‌خواهم که ایمنی زنان را در اولویت در دوران کرونا قرار دهند.»

در ایران نیز گرچه اغلب آمار دقیقی درمورد خشونت خانگی منتشر نمی‌شود اما، براساس نظرسنجی مؤسسه «گالوپ» در سال ۲۰۱۷ (سال ۱۳۹۶ شمسی) کشورمان در رتبه نخست «خشونت اجتماعی» در دنیا قرار دارد. خشونت هایی که خشونت خانگی نیز بخشی از آن تلقی می شود.

کاهش تاب آوری خانواده ها

اما این مساله، یعنی افزایش خشونت های خانگی در دوران کرونا را می توان از دو منظر جامعه شناسی و روانشناسی بررسی کرد.  

شهلا کاظمی پور، جامعه شناس و مدرس دانشگاه در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج در این خصوص گفت: به عنوان نمونه کرونا باعث شد تا مردمی که تا قبل از کرونا به شدت از کمبود وقت و مشغله زیاد کاری شکایت داشتند یا عادت به میهمانی رفتن داشتند و به بهانه های مختلف گرد هم جمع می شدند با آغاز انتشار این ویروس به یکباره سبک زندگی‌شان تغییر پیدا کرد و در فضای مجازی محبوس و به نوعی تهی شدند.

وی با تایید افزایش آمار جرم و جنایت و اختلاف های خانوادگی در ماه های پس از آغاز کرونا افزود: در کنار این خانه نشینی؛ مشکلات دیگری چون معضلات اقتصادی و استرس احتمال ابتلا به کرونا هر روز بیشتر و بیشتر شهروندان ما را تحت فشار قرار می داد. در نهایت جمیع این مسایل و تغییر وضعیت از نزولی باعث شد تا وضعیت روحی و روانی شهروندان به یکباره فرو بریزد و خانواده ها با چالش های جدیدی روبرو شوند.

کاظمی پور همچنین به تاثیرات خانوادگی این دوره و قرنطینه خانگی اشاره کرد و گفت: از سویی با آغاز قرنطینه های خانگی شهروندانی که تا دیروز اکثر وقتشان را در بیرون از خانه سپری می کردند و فقط چند ساعت در پایان روز در خانه و در کنار هم بودند، مجبور بودند تا کل روز چهار دیواری های خانه هاشان را تحمل کنند که همین مساله باعث به هم ریختن وضعیت روحی آنها و افزایش تنش ها و برخوردهای بین اعضای خانواده شده بود بطوریکه آمارها حکایت از آن دارد که، طی ماه های اخیر مراجعات به مراکز مشاوره خانوادگی به شدت افزایش پیدا کرده است. 

وی از فشارهای اقتصادی به عنوان سومین فاکتور برای کاهش تاب آوری شهروندان و جامعه یاد کرده و گفت: علاوه بر اینها، سبک زندگی و بالا بودن هزینه های زندگی به گونه ای است که دیگر کسی به فکر "پس انداز" نیست یا اصلا پولی برایش باقی نمی ماند تا بخواهد آن را پس انداز کند. در چنین شرایطی وقتیکه حوادثی ناگهانی مانند کرونا یا سیل یا زلزله و....رخ می دهد و کسب و کارها به شدت تحت تاثیر آن قرار گرفته و سرپرست خانواده به یکباره با چالش جدی برای تامین معیشت زندگی روبرو می شود و نمی داند که چگونه باید زندگی خانواده اش را اداره کند!

این جامعه شناس با ذکر اینکه این عوامل در نهایت موجب فروپاشی روحی و روانی شخص می شود و گفت: در چنین وضعیتی طبیعی است که بعد از مدتی فشارهای مختلف آنچنان بر روی شخص تاثیر می گذارد که وی را به فردی پرخاشگر و حتی خطرناک بدل می کند. شخصی که یا به شیوه هایی چون خودکشی، به خودش آسیب می رساند یا با نزاع های خانوادگی سلامت سایر اعضای خانواده را به خطر می اندازد.

کرونا و خشونت های اجتماعی

اما اصغر مهاجری، یکی دیگر از جامعه شناسان صاحب نام کشورمان از منظر دیگری به ماجرا نگاه می کند. وی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج با ذکر اینکه برخلاف آنچه که گفته می شود، کرونا در کشور ما سهم اندکی در گسترش ناهنجاری ها داشته و دارد گفت: اصولا ساختار منحصر بفرد اجتماعی حاکم در کشور ماست که براساس آن، هر گاه مشکلی برای کشور رخ می دهد، به بیانی در زمان بروز مشکلات دولت به نوعی از خودش سلب مسئولیت می کند و از مسئولیتی که بر دوش دارد فرار می کند و بار را روی دوش خود مردم می گذارد. برای همین هم هست که رییس جمهور به درستی می گوید: ما در مواجهه با کرونا به لطف مردم، از بسیاری از کشورها جلوتر هستیم. اما ای کاش مسئولیت پذیری دولت بیشتر از این چیزها بود. 

در کشور ما هر سال ۱۰ مساله و چالش بزرگ مورد ارزیابی پژوهشگران قرار می گیرد. متاسفانه فرسایش سرمایه های اجتماعی در ۱۲ سال گذشته و در اکثر موارد جزء سه چالش اصلی کشور بوده است. در واقع ما با انباشت مسایل و مشکلات اجتماعی در جامعه روبرو هستیم که باعث فرسایش سرمایه های اجتماعی لاغرتر شدن قشر متوسط و تغییر در سبک زندگی شده است. این انباشت ها امروز به مثابه بشکه باروتی می ماند که با کوچکترین انفجاری باعث کاهش تاب آوری و ایجاد انواع خشونت ها می شود. 

مهاجری با تحلیل و ربط دادن این ریشه ها به نقش کرونا در افزایش ناهنجاری های اجتماعی در ایران گفت: الان انباشت مشکلات اجتماعی به حدی است که هر بحرانی مانند کرونا، می تواند پوسته این بادکنک را پاره کند و باعث انفجار آن شود. در واقع بهانه ای است برای سرباز کردن زخم های قدیمی ما؛ وقتیکه هنوز کمتر از ۲۵ درصد اهداف و چشم انداز برنامه ۱۴۰۴ محقق نشده است، معلوم است که این زخم ها بسیارعمیق است. 

از افسردگی تا تنش های روحی

اما روانشناسان نیز نظر مشابهی در تحلیل دلایل افزایش خشونت های خانگی کرونایی دارند. یاسر دادخواه با برشمردن دلایل افزایش خشونت خانگی به خبرنگار موج گفت: اصولا آمار افزایش خشونت‌های خانوادگی در کشورهای مختلف حاکی از کم‌حوصلگی، کم‌تحملی، اضطراب و افسرگی، و در نهایت فشار روحی و اقتصادی ناشی از کرونا و قرنطینه است.

وی ادامه داد : تحقیقات مختلف نشان داده‌اند، زمانی که افراد دچار افسردگی یا تنش‌های روحی می‌شوند، غالبا در خانواده نقش مورد انتظار را نشان نمی‌دهند و دچار پرخاشگری یا انزوا طلبی می‌شوند.

بهزاد وحیدنیا، مدیرکل مشاوره و یکی دیگر از امور روانشناختی کشور، نیز در خصوص تشدید خشونت در دوران قرنطینه گفت: برخی از زنان در روابط ناسالم و خشونت‌آمیز قرار داشتند، اما  تا قبل از کرونا، امکان جدا شدن از این محیط را برای ساعاتی، به‌منظور کار، ملاقات با دوستان و اقوام داشتند. ولی در شرایط قرنطینه، لاجرم باید با آزارگر خود در یک خانه باشند و فشارهای روانی و اقتصادی حاکم بر جامعه می‌تواند آستانه تحمل افراد را تحت تاثیر قرار دهد و در نتیجه، حتی افرادی که تا قبل از این تجربه آزار نداشته‌اند، ممکن است مورد آزار قرار بگیرند.

ولی این تنها روانشناسان و جامعه شناسان نیستند که افزایش آمار خشونت های خانگی را تایید می کنند. چندی قبل عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی نیز از افزایش ۲۶ درصدی خشونت خانگی در ایام کرونا نسبت به سال قبل، تنها در یکی از استان‌های ایران خبرداد. 

دو راهکار برای یک معظل 

اما در این آشفته بازار کرونای روانی خانواده ها چه باید کرد تا کمی از میزان درگیری های بین اعضای خانواده و بروز خشونت های خانوادگی کم کرد. شهلا کاظمی پور، جامعه شناس در پاسخ به این سوال با ذکر اینکه باید راه حل تعدیل این شرایط  و کاهش بار استرس ها و فشارهای روانی در جامعه را در دو بخش جستجو کرد گفت: اول؛ از طریق اقداماتی که دولت می تواند داشته باشد و شرایط اقتصادی را به گونه ای بهبود بخشد که شهروندان بتوانند آینده مالی قابل اطمینانی داشته باشند و دوم آموزش شیوه های مواجهه با کرونا و مواجهه با تاثیرات آن از طریق رسانه ها و سایر روش های آموزشی است که می تواند به شهروندان کمک کند تا به زندگی خود در این شرایط همچنان ادامه دهند. البته با استرس کمتر و آموختن اینکه چطور باید با یکدیگر رفتار کنند و چطور همدیگر را تحمل کنند. 

این استاد دانشگاه با تاکید دوباره بر نقش کلیدی اقتصاد در این مقوله گفت: تا وقتیکه هر سال خط فقر در کشور ما بالاتر می رود و شهروندان بیشتری زیر این خط قرار می گیرند و دولت هم توانایی بهبود وضعیت را ندارد و یا تا وقتیکه صدا و سیمای ما به عنوان بزرگترین تریبون رسانه ای کشور علاقه ای برای آموزش مهارت های زندگی در مواقع بروز بحران های مختلف ندارد، نه تنها افزایش آمار خودکشی و قتل و جنایت و خشونت های خانگی در این ایام، چیز عجیبی نیست که حتی در صورت وقوع موج های بعدی  کرونا یا هر بحران مشابهی باید منتظر چالش هایی جدی برای جامعه بود.