به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج، با وجود نقش غیرقابل انکاری که فضای سبز و توسعه آن می تواند در بهبود زندگی شهری داشته باشد، به نظر می رسد کلانشهری مانند تهران، باوجود تمامی شعارهایی مانند شعار"تهران، شهری برای همه" که داده می شود، همچنان تا رسیدن به سرانه های استاندار فضای سبز – که حداقل های زندگی در یک شهر شلوغ امروزی محسوب می شوند – فاصله دوری دارد. براساس آمار موجود؛ تا پیش از انقلاب تنها ۷۵ بوستان شهری در تهران وجود داشت و سرانه فضای سبز آن نیز فقط حدود نیم متر بود! با این حال پس از انقلاب اسلامی و گذر از بحبوحه جنگ تحمیلی با تلاش‌های انجام شده با احداث بوستان‌های متعدد این سرانه تا پایان سال ۱۳۶۵ در حدود ۱.۲ متر مربع و تا پایان سال ۱۳۸۳ بالغ بر ۹  متر مربع رسید. اما نقطه عطف افزایش این سرانه را می توان در طول یک دهه بعدی آن، یعنی بین سالهای ۸۳ تا ۹۳ دانست که به یکباره باجهشی مثال زدنی از رقم ۹ متر به ۱۵.۸ متر مربع افزایش پیدا کرد.

همچنین طبق گزارش های مستند موجود تعداد بوستان‌های کشور تا پیش از سال ۸۳  ، حدود ۴۰۰ بوستان بود که این رقم تا پایان دوره مدیریت شهری گذشته با رشدی ۵ برابری به حدود دو هزار و ۲۵۰ عدد رسید. همچنین طی۱۵سال اجرای طرح جنگل کاری پیرامون شهر تا سال۸۴ فقط ۲۰هزار هکتار به اجرا درآمد، اما از سال۸۴ این روند رشد بیشتری یافت، به نحوی که طی۹سال، این طرح پیشرفتی بیش از ۷۴درصدی داشت.

محمد باقر قالیباف، شهردار تهران در یکی از مراسم های دوره مدیریتش برای افتتاح نمایشگاه گل و گیاه عنوان کرده بود: «یکی از رسالت‌های مدیریت شهری توسعه دادن و توجه کردن به پیوند مردم با طبیعت است. البته جغرافیای بعضی از شهرها و کشورها به گونه‌ای است که این نعمت الهی به خاطر شرایط جغرافیایی برای آن‌ها فراهم است اما در شهری مثل تهران که متوسط بارش آن حدود ۲۳۰ میلی‌متر در سال است و توزیع این بارش هم در شمال و جنوب شهر نرمال نیست، شرایط به گونه دیگری است.

رسالتی که به نظر می رسد تا حدود زیادی محقق شده باشد و تهران را در عرصه فضای سبز متحول کرده باشد. بطوریکه در حال حاضر تهران یکی از سرسبزترین شهرها با موقعیت جغرافیایی مشابه به حساب می آید و دارای بیش از ۱۳هزار هکتار فضای سبز داخل محدوده شهری است.  

علی محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران درباره آمار فضای سبز درون‌شهری و برون‌شهری تهران به شهر گفت: تهران در مجموع دو هزار و ۲۷۷ باب بوستان دارد که مساحت آن‌ها در حالت کلی به پنج هزار و ۹۴۹ هکتار می‌رسد. همچنین مساحت فضای سبز معابر شهری در تهران هشت هزار و ۲۵۳ هکتار بوده و کمربند سبز پیرامون شهر هم ۴۲ هزار و ۸۵۲ هکتار مساحت دارد.

توزیع عدالت به شیوه مدیران جدید!

در این میان اما دوره مدیریت شهری پنجم که با شعارهای محیط زیستی و حفظ و نگهداشت و توسعه فضاهای سبز کار خود را آغاز کرده و همواره آن را سرلوحه فعالیت های خود عنوان می کند، مدعی است که گام‌های مثبت و روبه‌جلویی برای افزایش سرانه فضای سبز شهری در پایتخت برداشته شده است. با این وجود مقایسه این شاخص با سرانه استاندارد جهانی نشان می‌دهد، وضعیت کنونی شهر تهران در حوزه فضای سبز با وضعیت استاندارد و مطلوب جهانی فاصله دارد.

وحید نوروزی، دکترای مدیریت محیط زیست و شهری با اشاره به مطالعات بخش محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) که استاندارد فضای سبز را به ازای هر نفر حدود ۲۰ تا ۲۵ متر مربع برآورد کرده است: این در حالی است که مطالعه وزارت راه که سرانه قابل قبول فضای سبز در کشور ما را بین۷ تا ۱۲ متر مربع اعلام می‌کند.

با این وجود وضعیت و شرایط پایتخت با سایر کلانشهرها کاملا متفاوت است. بر اساس «طرح جامع شهر تهران» سرانه استاندارد فضای سبز ۱۰ متر مربع برآورد شده و خوشبختانه در «قانون هوای پاک» نیز سرانه فضای پاک شهری برای شهرهای بالای۵۰ هزار نفر نفری۱۵ متر مربع تعیین شده است که البته این عدد با استاندارد جهانی که ۲۰ تا ۲۵ متر مربع است متفاوت است.

جالب اینجاست که در تهران هم این توزیع سرانه فضای سبز به شدت ناعادلانه بوده و هست بطوریکه مثلا  در مناطقی مثل منطقه ۲۲ تهران سرانه فضای سبزشان تا حدود ۶۰ متر مربع نیز می رسد ولی در عوض در مناطق ۱۰ و ۱۳ که اراضی مناسبی وجود ندارد این رقم حتی کمتر از ۱۰ متر مربع اعلام می شود. براین اساس، در مناطق شمالی تهران مثل منطقه ۱، ۲، ۴ و در مناطق ۱۸ و ۱۹ که از مناطق جنوبی تر تهران هستند، از سرانه نسبتاً خوبی برخوردارند. اما منطقه ۱۰ حدود ۲.۵ مترمربع سرانه فضای سبز دارد که این مساله تا حدودی نگران کننده است.

اما این رشد فضای سبز، تاپایان برنامه سوم شهرداری باید به چه میزان برسد؟ بر طبق برنامه سوم توسعه شهرداری تهران که تا پایان۱۴۰۲ ادامه دارد، سرانه ۱۶.۳ فضای سبز شهری باید به ۱۸ متر مربع به ازای هر شهروند تهرانی افزایش یابد.

نوروزی بوستان‌های شهری را یکی از مهمترین عوامل افزایش سرانه فضای سبز در تهران برشمرد و گفت: از سال ۸۴ به بعد با احداث صدها بوستان سرانه فضای سبز رشد قابل توجهی پیدا کرد و در حال حاضر با احداث بیش از ۲ هزار ۳۵۰ بوستان درون شهری، در کنار توسعه فضای سبز بزرگراهی و حاشیه معابر و بوستان‌های بزرگ اطراف تهران و فضای سبز برون شهری سرانه فضای سبز ما را به ۱۶.۳ مترمربع رسانده است.

در عین حال با وجود احداث بوستان‌ها اما بیشترین سهم فضای سبز تهران مربوط به درختان معابر است و نباید تصور کرد که بوستان‌های ساخته شده به تنهایی نقش تعیین کننده ای درافزایش سرانه فضای سبز داشته اند. به گفته کارشناسان، شاخص ترین دلیل افزایش سرانه فضای سبز درختانی هستند که در معابر کاشته شدند درختانی که هم سهم کمربند سبز دامنه جنوبی البرز را افزایش دهیم و هم با احداث بوستان‌های بزرگی مثل یاس فاطمی در اطراف تهران در توسعه سرانه فضای سبز شهر تهران مؤثر واقع شدند.

عملکردی ضعیف اما پرشعار!

اما عملکرد دوره پنجم مدیریت شهری و شورای شهر تهران در توسعه فضای سبز چگونه بوده است؟ سوالی که نوروزی در پاسخ به آن گفت: اگر دوره‌های مختلف مدیریت شهری را به پیش از انقلاب و بعد از انقلاب تقسیم کنیم، در دوران پیش از انقلاب ما کمتر از ۷۰ بوستان و کمتر از ۳ هزار هکتار فضای سبز و جنگل کاری داشتیم، هر چند در آن دوران بوستان‌هایی مثل ساعی، لاله، ملت و جمشیدیه در آن زمان ساخته شده اما شرایط غیر قابل مقایسه با پس از انقلاب است چون سرانه فضای سبز پیش از انقلاب در بهترین حالت نیم متر مربع ارزیابی می‌شد.

وی ادامه داد: اما از سال ۶۴ تا ۸۴ که یک بازه زمانی۲۰ ساله است، ۸.۵ نیم متر مربع به فضای سبز تهران اضافه شد و سرانه فضای سبز به ۹ متر مربع افزایش یافت. از طرفی در دوره ۸ ساله ۸۴ تا ۹۲ تنها با رشد افزایش سرانه‌ها ۶ حدود متر به فضای سبز به تهران رسید.

براساس گزارش های رسمی اما، این رقم اما در دوره ۴ ساله مدیریت شهری پنجم تنها افزایش۱.۳ مربعی را داشته که در مقابل رشد ۶ متری فضای سبز در دوره ۸ ساله پیشین نشان از رشد نامناسب در این حوزه است

به بیانی درحالیکه تا پایان سال ۹۶ سرانه فضای سبز پایتخت به مساحت متوسط به ۱۵ مترمربع رسید اما، در حدود ۴ سال مدیریت فعلی (بازه زمانی سال ۹۶ تا ۹۹) این عدد تنها به ۱۶.۳ رسیده که بیانگر رشد نامناسب فضای سبز تلقی می شود.

بهانه ای برای دفاع

ناصر امانی، معاون و مشاور شهردار سابق تهران اتفاقا از همین شاخصه ها برای دفاع از عملکرد مدیریت شهری استفاده کرده و گفت: صرف نظر از تعداد بسیار کمی بوستان های محلی، به سرانه فضای سبز شهروندان تهرانی چیزی اضافه نشده است. درباره زمین های چمن مصنوعی، فضاهای ورزشی و فرهنگی، خانه های سلامت، کتابخانه و بسیاری از زیرساخت های دیگر که برای ارتقای کیفیت زندگی مهم است هیچ اتفاقی نیفتاده است

وی با اشاره به بخشی از اتفاق هایی که در طول مدیریت شهری گذشته در تهران رخ داده است گفت: به عنوان مثال ۵۴۱ زمین چمن مصنوعی و تعداد زیادی زمین بازی محله برای استفاده جوانان ایجاد شد. مجموعه عباس آباد با فضای سبز و پل طبیعتی که دارد و فضاهای فرهنگی که در آن قرار گرفته اند مثل باغ کتاب در اختیار شهروندان قرار داده شد. دریاچه خلیج فارس با حدود ۱۴۰ هکتار که آرزوی اهالی غرب تهران بود ایجاد شد. بوستان ولایت در عرصه حدودا ۳۰۰ هکتاری ظرف مدت ۴۵ روز ساخته و تحویل مردم مناطق جنوب تهران شد. بوستان یاس به مساحت ۴۸۵ هکتار در اختیار شهروندان قرار داده شد.

افزایش چشمگیر فضای سبز

اقبال شاکری، عضو اسبق شورای اسلامی شهر تهران درمورد افزایش سرانه فضای سبز کلانشهر تهران در دهه مدیریت پیشین، به خبرنگار موج گفت: در طول این مدت اقدامات زیر ساختی بسیار مهمی رخ داده که نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت. به عنوان مثال پارک جنگلی یاس در حدود ۷۰ هکتار به شهر تهران افزوده شد، کمربند سبز تهران اضافه شد، تعدادی پارک وسیع مثل پارک نهج البلاغه، جوانمردان و بوستان‌های بزرگی که در تهران احداث شد، اینها هم به عنوان داشته‌های جدید به فضای سبز تهران اضافه شد. در واقع  شهرداری هر جایی که می‌شد فضای سبز ایجاد کرد.

شاکری افزود: افزایش سرانه فضای سبز و پارک‌ها و بوستان‌ها، همچنین فضاهای سبز اضافه شده در حاشیه بزرگراه‌ها که وسعت زیادی دارند و درمعرض دید مردم و مسافران هم قرار دارد باعث شده تا فضای سبز هم در محلات و هم در دل زندگی مردم رخنه کند؛ گرچه هرچقدر فضای سبز اضافه کنیم با توجه به شرایط زندگی در کلانشهر تهران و علی الخصوص آلودگی هوا هنوز هم کم داریم.

اعتراف منتقدان

اسماعیل دوستی، دیگر عضو شورای اسلامی شهر تهران در دوره گذشته که اتفاقا از منتقدین قالیباف هم بوده و هست اما در برابر حجم کار صورت گرفته در توسعه فضای سبز تهران مجبور می شود لب به تحسین باز کند و همان زمان در مصاحبه ای بگوید: واقعیت این است که عملکرد شهرداری تهران در افزایش فضای سبز طی دهه اخیر- مدیریت شهری پیشین- بسیار مثبت بوده، در بحث گسترش فضای سبز در تهران به نظر من در این دوران خوب عمل کردند.

وی با اشاره به افزایش فضای سبز متناسب با وجه سیاسی و شان اجتماعی تهران گفت: معتقدم تهران اکنون یکی از پایتخت‌های سبز دنیا است، تصور نکنید در اروپا سرانه فضای سبز بالاست آنجا متفاوت است آب و هوای آنجا و بارانی که در آنجا وجود دارد با تهران خیلی متفاوت است. فضای سبز تهران نسبت به کلانشهرهای خودمان و کلانشهرهایی که در اطراف ما قرار دارد قابل دفاع است.

دوستی با اشاره به جایگاه شهر تهران به لحاظ فضای سبز در کشور و دنیامی گوید: از این لحاظ تهران در کشور نمونه است یعنی ما الان سرانه فضای سبزمان به ۱۵ متر مربع رسیده است و این سرانه خیلی قابل قبول و خوبی در استانداردهای جهانی است ولی باز هم باید آن را توسعه بدهیم و بر روی جنگل کاری در شمال تهران و کمربند سبز تهران بیشتر کار کنیم.

وی افزایش۷متری سرانه فضای سبز تهران را در کاهش آلودگی بسیار مؤثر دانسته و گفت: ما اگر این فضای سبز موجود را نمی‌داشتیم الان تهران قابل زندگی نبود.

احداث بوستان های جدید

یکی دیگر از اقداماتی که می تواند به افزایش سراینه فضای سبز هر شهری کمک کند، تبدیل باغ‌ها به پارک و بوستان هاست.  قالیباف در آخرین ماههای عمر مدیریت شهری خودش در مراسمی ضمن اشاره به حجم گسترده تملک باغات شهر تهران در یک دهه پیش از آن گفت: در این دوره چندهزار میلیاردتومان اعتبار برای خرید باغ‌های تهران اختصاص داده و این باغات را به بوستان عمومی تبدیل کرده‌ایم. تنها در یک مورد برای خرید باغی در منطقه ۱ بیش از هزار و ۷۰۰ میلیاردتومان پول داده و باغ را تبدیل به پارک کردیم

اما در عوض به نظر نمی رسد در دوره مدیریت شهری در این بخش نیز گام قابل قبولی برداشته شده باشد. کما اینکه به اذعان زهرا صدراعظم نوری رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران در این دوره فقط  ۱۷ باغ با مساحت تقریبی ۱۰ هکتار، تاکنون در شهر تهران تملک و به بوستان عمومی تبدیل شده است.

چیدن تمام این آمار و ارقام در کنار یکدیگر می تواند فقط و فقط نشان دهنده یک نظریه باشد. اینکه برخلاف شعارهای مدیران کنونی، عملا اقدام مثبتی برای افزایش سرانه فضاهای سبز پایتخت صورت نگرفته است. ادعایی که شاید مهمترین مصداق آن سخنان اخیر خود مدیرعامل فضای سبز و بوستان های شهر تهران باشد که گفته است: سرانه فضای سبز ما برای هر شهروند تهران در فضای درون شهری ۱۶.۳۷ متر است. به عبارتی فضای سبز تهران از ۱۵.۸ مترمربع در سال ۹۶ ، امروز با ۵۷ سانتیمتر مربع افزایش به ۱۶.۳۷مترمربع رسیده است! حالا اینکه مدیران شهری کنونی چگونه می خواهند از عملکرد خود در این حوزه دفاع کنند، سوالی است که افکار عمومی در آینده در موردش قضاوت خواهد کرد!