به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج، برج طغرل یکی از شاهکارهای معماری ایران در حاشیه تهران و در شهر کهن ری است، که در این میان انبوهی از سازه‌های سر به فلک کشیده، شکوه خود را پس حدود هشت قرن حفظ کرده است. این اثر کهن با شماره ۱۴۷ در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ثبت و در سال ۱۳۸۳ توسط میراث فرهنگی  و گردشگری تعیین حریم شده و دارای ضوابط حفاظتی است.

اهمیت تاریخی و فرهنگی این اثر از یک سو و مطرح بودن موضوع ثبت جهانی آن از سوی دیگر، انگیزه‌ای بود تا درباره مسائل مربوط به حریم این بنا به گفت وگو با «عبدالمهدی همت‌پور» مدیر پایگاه میراث ملی محوطه باستانی ری بنشینیم.

برج تاریخی طغرل شهرری مرمت و بهسازی می شود

عبدالمهدی همت‌پور در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری موج، با اشاره به سابقه مرمت برج طغرل، گفت: این برج در دوره ناصرالدین شاه قاجر یعنی در حدود یکصد و چهل سال پیش یک‌مرتبه به طور اساسی مورد مرمت قرار گرفت. بعد از انقلاب هم در دهه 70 و 80، مرمت‌هایی روی برج  توسط اداره کل میراث فرهنگی تهران انجام شده است.

وی در ادامه افزود: ما بنا داریم علاوه بر مرمت‌های اضطراری به گونه‌ای برج را تجهیز کرده و امکاناتی در محوطه آن فراهم آوریم تا زمان توقف گردشگران در این نقطه افزایش یابد. از طرفی هم شرایط حضور افراد کم‌توان جسمی و حرکتی در مجموعه فراهم شود.

ثبت جهانی برج طغرل؛ در قالب پرونده زنجیره‌ای

مدیر پایگاه میراث ملی محوطه باستانی ری، با اشاره به تلاش برای ثبت جهانی برج طغرل شهرری در یونسکو در قالب پرونده زنجیره‌ای برج مقبره های ایران، توضیح داد: برج تاریخی طغرل در سال 1310 هجری خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و ما در تلاش هستیم پرونده آن در فهرست آیسیسکو (سازمان علمی فرهنگی کشورهای اسلامی) قرار گیرد تا بعد از آن شاهد ثبت جهانی این بنا در قالب پرونده زنجیره‌ای برج مقبره‌های ایران در یونسکو باشیم.

همت پور، در مورد  پیشینه تاریخی ساخت برج‌ها در ایران، توضیح داد: برج در لغت، سازه بلند استوانه‌ای یا چند پهلو است که برای دفاع و دیده‌بانی ساخته شده و به صورت حصاری استوانه‌ای و مستقل در نزدیکی یا متصل به دیوار شهرها ، قلعه‌ها و حتی کاروانسراها قرار داشته است.

برج طغرل، شاهکار معماری اسلامی

همت‌پور با اشاره به آنکه برج طغرل احتمالا یک بنای آرامگاهی است، افزود: برج معماران در دوران اسلامی با تکیه بر عناصر هنری و شیوه‌های معماری گذشته ایران همچنان به ایجاد و ابداع آثار هنری پرداختند و یکی از عناصر و پدیده‌هایی که از جنبه‌های تاریخی، هنری، مذهبی و اجتماعی در معماری اسلامی در بطن آن نمود یافته، بناهای آرامگاهی است که در طول دوران مختلف از نظر شیوه معماری و تزئینات، به فراخور زمان و شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دستخوش تغییراتی شده اند.

وی گفت: به غیر از مساجد، سهم آرامگاه ها بیشتر از هر نوع بنای دیگری در معماری اسلامی مورد توجه عام بوده و آرامگاه‌سازی در باورها و اعتقادات مردم ایران ریشه دوانده است و کمتر شهری در ایران به چشم می‌خورد که سهمی از این نوع بناهای دوره اسلامی نداشته باشد.

این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: برج مقبره منسوب به طغرل هم با همین پشتوانه بنا شده اما برای تعیین تاریخ دقیق احداث آن، تردید وجود دارد.  درکتیبه درب آهنی متعلق به این برج که توسط ارنست امیل هرتسفلد باستان‌شناس و ایران‌شناس آلمانی به موزه هنر دانشگاه میشیگان منتقل شده است، تاریخ ۵۳۴ هجری قمری درج شده است.

برج طغرل یک نشانه شهری است

همت‌پور، با بیان اینکه برج طغرل ممکن است یک نشانه شهری باشد، تصریح کرد: برج طغرل ممکن است یک نشانه شهری باشد، از برج‌های آرامگاهی دوره سلجوقی است که به آرامگاه برج طغرل بیگ نسبت داده‌اند. در برج‌های آرامگاهی که برای یادبود بنا می‌شدند به ارتفاع توجه خاصی می‌شده است و به بیرون آن‌ها بیشتر از درونشان بها می‌دادند و تزئینات معمولاً در بیرون به کار می‌رفته است.

وی در ادامه گفت: برخی منابع، این برج مقبره را محل دفن طغرل بیگ برمی‌شمارند و برخی دیگر آرامگاه خلیل السلطان نوه تیمور و حاکم عراق عجم و آذربایجان می‌دانند. این برج در زمان ناصرالدین شاه نیمه خراب بوده که در سال ۱۳۰۱ هجری قمری به دستور وی تعمیر و بازسازی شد.

مدیر پایگاه میراث ملی محوطه باستانی ری، در مورد جزئیات ساخت برج، گفت: برج بدنه‌ آجری دارد و بدنه خارجی برج طغرل دندانه‌دار است و در حال حاضر پایه‌ای ندارد و دندانه‌ها از سطح کف‌سازی کنونی اطرافش شروع شده است. بنابراین با شواهد فعلی نمی‌توان درباره چگونگی اتصال بنای اصلی برج به زمین سخن گفت. ارتفاع برج در حدود 21 متر است و قطر داخلی و خارجی آن به ترتیب 11 و 15 متر است و به نظر می‌رسد برج نیمه تمام است و سقف ندارد  یا طی زمان دچار تخریب شده است.

وی در مورد برج مقبره‌های دیگر ایران توضیح داد: این گونه برج‌ها در اقصی نقاط ایران اندک تفاوت‌هایی دارند ، مثل گنبد قابوس در استان گلستان و برج رادکان در خراسان و برج مقبره علاء الدوله در ورامین که 2 مورد آخر مانند برج طغرل 2 درب ورودی داشتند.