به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج، تاریخ‌ حیات‌ انسان تاریخ همکاری و ستیز است. زمانی که نخستین بار انسان دریافت که می‌تواند با تجمیع توان خود با دیگری بر آن دیگری فائق آید مشارکت زاده شد. در جامعه مدنی تشکل‌های مستقل از دولت در‌ شرایط‌ برابر‌ و برخوردار از اطلاعات و امکانات مساوی زمینه مشارکت افراد در امور‌ مربوط به خودشان را فراهم می‌سازند. مشارکت را جوامعی که در فراگرد تصمیم‌گیری، جمعی کوشش‌ می‌نمایند‌ تا اهداف، ارزش‌ها، پیامدها، منافع، مضرات و اطلاعات و آگاهی‌های لازم برای تصمیم‌گیری در اختیار مردم قرار داشته باشد، از ماندگاری و بـقاء بیشتری برخوردار خواهد بود زیرا پاسخ به‌ سؤالات‌ در شرایط‌ حساس به آسانی و قاطع‌تر و منسجم‌تر اتخاذ خواهد شد. بنیادی‌ترین اندیشه زیرساخت توسعه مشارکت‌های مردمی‌ پذیرش اصل برابری مـردمان است. مردم هرگاه در پیوند با یکدیگر‌ از‌ اهمیت‌ و ارزش برابر برخوردار شوند آنگاه مشارکت میان آنان می‌تواند به «برخاستن و خیز برداشتن یاری دهد» و سود بهره‌‌‌مندی‌های‌ بسیار برای همه فراهم آورد. از دیدگاه مشارکتی همه افراد در مورد اموری‌ که‌ مربوط‌ به خودشان است؛ احساس مسئولیت می‌کنند و حق دارند در مورد آنها فکر کنند و اندیشه‌ خود را آزادانه بیان نمایند.

در نقش موثری که نهادها و تشکل های مردمی در جامعه امروز ایفا می‌کنند، تردیدی نیست. هرچند مصائب جامعه بشری و به تبع آن ایران ما، روز به روز بیشتر می‌شود و بیش از عوامل طبیعی، شاهد بلایای انسانی هستیم و پیامدهای این مشکلات بسیار فراتر از آن است که مشارکت‌های اجتماعی و فعالیت‌های داوطلبانه شهروندان چاره‌ساز باشد اما درعین حال امروزه دولت‌ها بدون بهره‌گیری از کمک‌های نهادهای مدنی قادر به حل مشکلات کشورهایشان نیستند. از این رو ۲۲ مرداد به درخواست سازمان های مردم نهاد شرکت کننده در همایش مشترک دولت و تشکل‌های اجتماعی و با پیشنهاد وزارت کشور و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان روز ملی تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی نام گرفت و همه ساله در این روز به منظور پاسداشت فعالیت‌های داوطلبانه و انسان‌دوستانه تشکل‌های مردمی برنامه‌هایی تدارک دیده می‌شود.

مشارکت اجتماعی دارای ارتباطات دوسویه است

«محمدرضا انصاری» پژوهشگر و صاحب تألیف در حوزه تشکل‌های اجتماعی، با بیان اینکه مشارکت اجتماعی دارای ارتباطی دوسویه است، گفت: در مدیریت مشارکتی فاصله میان کارکنان و مدیران کاهش می‌یابد. آنها در تصمیم‌گیری‌ها و روند برنامه‌ریزی دخالت داده می‌شوند و به همان‌ نسبت از فواید و دستاوردهای ناشی از مشارکت برخوردار خواهند بود. در واقع مشارکت یعنی شرکت افراد در تصمیم‌گیری، اجرا، ارزشیابی و تـقسیم مـنافع حاصل از یک پروژه که از این کلمات به ‌ ‌صورت معادل بکار برده می‌شود.

دستاوردها و پیامدهای مشارکت

وی در ادامه بیان داشت: برابری و تساوی حقوق، دستگیری و کمک، هـمبستگی ملی، مشروعیت و مقبولیت نهادی، برنامه‌ریزی‌، نظارت‌ و آینده‌ نگری، حاکمیت، رفع آسیب‌ها‌ و مشکلات‌ فردی‌ و اجتماعی و.. از جمله دستاوردهای مشارکت اجتماعی است. در جوامع مختلف انواع تشکل بر حسب ضرور‌ت‌ها و موقعیت‌های زمانی و مکانی وجود دارند که هر یک ویژگی‌های تشکیلاتی خاص خود را دارند و در محدوده این ویژگی‌ها به فعالیت می‌پردازند. به همین علت تاکنون بیشترین تکیه در این بحث بر لغت تشکل بوده که بر انواع شکل پذیری های جمعی از صنعتی یا گروهی از حقوق و منافع اعضا دفاع و بر ارتباط آن ها نظارت می‌کند.

اما اهمیت‌ مشارکت‌ در‌ سرنوشت جوامع و زندگی بشر به اندازه‌ای است که تقریبا زندگی انسان‌ها‌ بدون آن ممکن نیست، تا جایی که در ادیان الهی همواره بر آن تأکید شده است‌. مشارکت در امور آمـوزشی، سیاسی، اجـتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم را با‌ امکانات‌ و به‌خصوص با محدودیت‌های موجود در نظام پیرامون آنها آشنا می‌سازد و مردم در طی مشارکت فرا‌ می‌گیرند‌ که‌ نه به صورت افرادی مجزا، بلکه در گروه‌های اجتماعی با هدف‌ مشترک‌ فعالیت می‌کنند.

جایگاه تشکل‌ها در نظام حقوقی

این پژوهشگر اجتماعی در ادامه با بیان ضرورت مشارکت همگانی و مردمی در بخش‌های مختلف گفت: قانون کشور ما مبتنی بر موازین و دستورهای اسلام است از این ایجاد روحیه تعادل، مشارکت همگانی و مردمی در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و جلوگیری از ایجاد بسترهای فساد و درآمدهای غیر مشروع از جمله اهداف است. هدف از ایجاد تشکل، انجام کار یا کارهایی است که فرد یا گروه های کوچک به تنهایی قادر به انجام آن نبوده یا انجام آن موارد به تنهایی موجب ایجاد مشکل یا تاخیر قابل ملاحظه ای می شود. بنابراین فعالان اقتصادی با تدوین برنامه های راهبردی به سمت تشکیل گروه‌ها رفته و آنها با قرار گرفتن در کنار هم و بدون تلفیق در هم، آن برنامه‌ها را با نامی خاص و در قالب یک تشکل تعریف کرده و به پیش می بَرند.

نهادینه کردن اندیشه دموکراتیک در جهت توسعه جامعه

انصاری مشارکت توسعه‌ای را در جهت نیل به توسعه کشور دانست و اظهار داشت: این نوع مشارکت فرآیندی‌  اجتماعی، یکپارچه‌، جامع ، پویا‌، چند بعدی و چند‌ فرهنگی است‌. مشارکت توسعه‌ای می‌خواهد که همگان در همه مراحل توسعه درگیر‌ شوند‌ و در تمامی سطوح جامعه، نیازهای آن و ابعاد زندگی فرد و گروه را در برمی‌گیرد. لذا جهت رسیدن به چنین توسعه‌ای باید اندیشه‌ دموکراتیک را در جامعه نهادینه کرد و این کار تنها از طریق ایجاد نـهادهای مـدنی و غیردولتی، تقویت حوزه عمومی، شکل گیری اصناف و دیگر تشکل‌های گروهی در جامعه امکان پذیر است‌.

وی افزود: غفلت‌ از توسعه مشارکت چه بسا تهدیدی همچون خود بیگانگی سیاسی و  اجتماعی در جامعه ایجاد شود، اگر بخش‌های بزرگی از جوامع در مقایسه با دیگر اعضاء همان جامعه دچار‌ محرومیت‌ در مشارکت شوند، فراگرد قشربندی و نابرابری اجتماعی شکل می‌گیرند و محروم شـدن از امتیازهای توسعه‌ای و اجتماعی در یک دوره طولانی نوعی عدم مشارکت‌ اجتماعی‌ و از خود بیگانگی را موجب‌ می‌شود‌ که می‌تواند به انسجام جامعه اثر گذارد.