خبرگزاری موج؛ سارا اعلایی /دو میلیون نفر معتاد رسمی و تفننی جدیدترین آماری است که مدیر کل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت دوشنبه ۲۱ تیرماه اعلام کرد؛ آماری که به اعتقاد بسیاری کمتر از واقعیت را نشان می‌دهد. البته هیچ کدام از آمارهایی که تاکنون ارائه شده برای نشان دادن میزان شیوع سوءمصرف مواد، سندیت ندارد و این یعنی آمار واقعی معتادان چیزی بیشتر از این آمار است! چنانچه رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام هم معتقد است «در حال حاضر تعداد معتادان یک میلیون و ۳۵۰ هزار نفر اعلام شده است و ۸۰۰ هزار نفر هم تفننی مصرف می‌کنند، اما از نظر من با آمارگیری صحیح این رقم تا ۶۰،۷۰ درصد افزایش می‌یابد.» با وجود اختلاف نظر متولیان امر در حوزه آمار معتادان، آنچه همگی روی آن اتفاق نظر دارند افزایش لحظه به لحظه جمعیت معتادان در کشور است؛ اتفاقی دهشتناک که ظاهرا گوی سبقت را در زمینه شیب تند افزایش ربوده است و گویی کسی هم جلودار آن نیست. گسترده شدن دامنه این بلای خانمان سوز در ایران در حالی است که حوزه مبارزه با مواد مخدر چندین و چند متولی دارد و سالانه بودجه های میلیاردی پای آن آب می‌خورد حال آنکه تنها چیزی که عاید کشور می‌شود مشتی آمار مختلف و گاه متناقض، جلو زدن قاچاقچیان و مافیای مواد مخدر از نهادهای پیشگیری‌کننده و مسئول و در نهایت افزایش هرروزه جمعیت معتادان است. بی‌شک یکی از مهمترین و در عین حال منفعل‌ترین نهادهای متولی در حوزه مواد مخدر «ستاد مبارزه با مواد مخدر» است که متاسفانه بر اساس آمارها انگار «مبارزه» را تنها در نام یدک می‌کشد و در عمل جز ارائه هراز چندگاه آمار معتادان و قیمت مواد مخدر و… نه تنها عملکرد قابل دفاعی ندارد که حتی رسما باید اعلام کرد این ستاد در انجام وظایف خود شکست خورده است. در توضیح این شکست همین بس که ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال ۱۳۶۷ با هدف برنامه‌ریزی، نظارت، هماهنگی و پیگیری مسائل مربوط به مقابله با عرضه مواد مخدر، پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر و درمان از سال با مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام راه‌اندازی شد. طبق آمار کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال ۶۶ و پیش از تشکیل این ستاد تعداد معتادان در کشور حدود ۲ میلیون نفر بوده است. مقایسه بین آمار معتادان پیش از تشکیل ستاد مبارزه با مواد مخدر و اکنون که حدود ۲۷ سال از تشکیل آن می گذرد نشان می دهد عملکرد این ستاد در بخش پیشگیری کاملا منفی یا لااقل کاملا منفعلانه بوده است اما آنچه شکست خوردن ستاد مبارزه با مواد مخدر را در بحثمبارزه واقعی چون روز روشن می‌کند ۳ نکته بیشتر نیست؛ نخست تغییر الگوی مصرف از مواد سنتی به صنعتی و ورود و تولید مخدرهای جدید، دوم افزایش مصرف در بین جمعیت زنان و سوم کاهش سن مصرف مواد مخدر؛ سه اتفاق تلخی که در دهه ۶۰ تصورش هم شاید محال به نظر می‌رسید. ادعای شکست ستاد مبارزه با مواد مخدر زمانی بیشتر به واقعیت نزدیک می‌شود که به گفته سخنگوی این ستاد، در نتیجه نقص های مدیریتی و اجرایی در ستاد مبارزه با مواد مخدر جامعه ای داریم با جمعیت ۲ درصدی معتاد که سال به سال بر آمارش افزوده می شود، معتادانی که روز به روز جوان تر می شوند و سراغ موادمخدر صنعتی و روانگردان می روند و به ته خط هم که می رسند می شوند مصرف کنندگان همزمان چند ماده اعتیادآور، مخدر و محرک. از سوی دیگر خلاصه شدن تمام فعالیت های ستاد مبارزه با مواد مخدر در برگزاری یکی دو جلسه در طول سال - که گاه بدون حضور روسای جمهور به عنوان رئیس ستاد برگزار شده - و برگزاری نشست های خبری صرفا برای ارائه آمار معتادان از یک سو و وخیم تر شدن وضعیت از سوی دیگر نشان می دهد بی شک بهترین نمره در کارنامه ستاد مردود است. ناگفته نماند که این تنها ستاد مبارزه با مواد مخدر نیست که در طول حدود سه دهه فعالیت در عرصه مبارزه با مواد مخدر تنها بر سر جای اول که حتی عقب تر از آن رسیده بلکه سایر متولیان این حوزه شرایطی بهتر و امیدوارکننده تر از ستاد ندارند. سازمان بهزیستی، آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و… هم در نتیجه انفعال و گاه اهمال متولیان حوزه اعتیاد هستند که این روزها شاهد ورود سازمان هایی به عرصه مبارزه با مواد مخدر هستیم که ظاهرا با نیت اصلاح وارد هفت خوان رستم مبارزه با افیون ها شده اند. اما در عمل این سازمان ها تنها عملکردی که داشته اند جمع آوری معتادان بوده است. درست مثل عملکرد شهرداری تهران که سال گذشته با وعده اصلاح اوضاع آمد اما تنها کاری که کرد پراکنده کردن معتادان از محله هرندی به سایر محلات تهران بوده است. از سوی دیگر یکی از دستاوردهای عملکرد ضعیف نهادهای متولی در امر پیشگیری و مبارزه با مواد مخدر در کشور رشد قارچ گونه کمپ های ترک اعتیاد در کشور بوده که برای بسیاری نان داشته و برای بسیاری کابوس؛ کمپ های ترک اعتیادی که در اکثر موافق صرفا تغییر الگوی مصرف مواد در معتادان را رقم زدند آن هم با چاشنی تحقیر و تنبیه و کشتن روح معتادان؛ کمپ های ترک اعتیادی که معتادی آن را از زندان های صدام هم بدتر می دانست که یکی از بارزترین مصادیق آن کمپ شفق است؛ کمپی که بعد از آزاد شدن چند زن معتاد و افشاگری هایشان از وضعیت آنجا تعطیل شد. هرچند کمپ های شفق دیگر همچنان در گوشه گوشه شهر مشغول کارند و در این میان تنها اتفاقی که رخ نمی دهد بهبود وضعیت و کاهش آمار معتادان است. در عوض آنچه در این میان اوضاع خوب و بی رقیبی دارد ورود و تولید مواد مخدر صنعتی جدید و آمار و کاهش رنج سنی معتادان است. نگاهی به آمار معتادان خیابانی سال ۹۴ و ۹۵ گواه این موضوع است که تمام اقداماتی که تا کنون در کشور در بحثمبارزه با مواد مخدر انجام شده چیزی جز اتلاف بودجه و بدتر کردن اوضاع نبوده و در این میان ستاد مبارزه با مواد مخدر به عنوان اصلی ترین متولی پایین ترین نمره را از آن خود کرده است. با این وجود مدیرکل سابق درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر اعتقادی به لفظ شکست در زمینه مبارزه با مواد مخدر ندارد و در این باره به خبرنگار موج می گوید: «اعتیاد یک پدیده اجتماعی و روانی و مقوله ای چندبعدی است. در بحثمسائل اجتماعی و روانی هم چیزی به نام شکست یا پیروزی معنا ندارد. ما باید برنامه های مختلف پیشگیرانه، کاهش عرضه و تقاضا و برنامه های کلان تری در حوزه مواد مخدر داشته باشیم.» فرید براتی سده اما تاکید می کند که در این حوزه آنگونه که باید موفق نبوده ایم و درباره دلایل آن می گوید: «یکی از مهمترین دلایل موفق نبودن این است که دستگاه ها و افرادی که می توانند در این حوزه تاثیرگذار باشند هنوز باور ندارند که بحثاعتیاد چه ابعادی را در کشور ما پیدا کرده است. اخیرا اعلام شده ماده مخدر جدیدی به نام کتامین در بین جوانان رواج پیدا کرده در حالی که همین ماده را من چند سال پیش اخطار دادم و اعلام کردم تا چند سال دیگر کتامین در جامعه معضل می شود اما متاسفانه کسی توجهی نکرد و نتیجه آنکه امروز مسئولان رواج این ماده را هشدار می دهند. این بی توجهی به این دلیل است که سازمان های متولی در این حوزه نمی خواهند مسئولیت بپذیرند و به تعدادشان پایبند نیستند.» وی می افزاید: «یکی دیگر از دلایل موفق نبودن در حوزه مبارزه با مواد مخدر بودجه است. ما هیچ گاه بودجه مناسبی در بحثآسیب های اجتماعی و اعتیاد و به طور کل پیشگیری نداشته ایم. نکته بعدی این است که فعالیت ها پیشگیری باید براساس شواهد علمی مطرح شود و پیش برود. این در حالی است که امروز دستگاه های متولی هراقدامی که می کنند ادعا دارند پیشگیری است در حالی که پیشگیری یک برنامه و بر اساس تحقیق است. درمان نیز همینگونه است.» براتی سده در ادامه می گوید: «طی ۳۰ سال گذشته ما شاهد اقدامات مختلفی در حوزه اعتیاد بوده از دستگیری معتادان تا اعدام قاچاقچیان، بستن مرز و… اما هیچ گاه هیچ سازمان مدعی اقدامات پیشگیرانه، اقداماتش را ارزیابی نکرده تا مشخص شود چقدر اثربخش بوده. صدا و سیما تاکنون بی شمار برنامه درباره مواد مخدر و با هدف اطلاع رسانی و پیشگیری ساخته اما تا به حال نشده بررسی کند چقدر این برنامه ها اثربخش بوده است، اصلا این برنامه ها مخاطب دارد و… تاکنون بیشمار معتاد و قاچاقچی اعدام شده اند اما چرا آمار معتادان و قاچاقچیان ما به اندازه قبل از انقلاب است و مدعی هستیم سالی ۵۰۰ تن مود مخدر کشف می کنیم!» هرچند مدیرکل سابق درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر در ادامه ابراز امیدواری می کند که با توجه به تغییرات مدیریتی در ستاد مبارزه با مواد مخدر و حضور سردار مویدی به عنوان قائم مقام جدید دبیرکل بحثپیشگیری و درمان در ستاد به جد پیگیری شود اما از قرار معلوم تنها چیزی که قرار نیست تغییر کند اوضاع اعتیاد است؛ اوضاع نابسامانی که نگاهی به گوشه ای از آمار آن گویای وضعیت تلخ این آسیب در کشور است. طبق اطلاعاتی که از یک طرح ساماندهی معتادان خیابانی در سال ۹۴ و ۹۵ در تهران به دست آمده ۳۵درصد معتادان در این طرح به رده سنی ۳۹-۲۹ تعلق داشته اند! همچنین طبق این اطلاعات، ۶۳درصد معتادان متاهل بوده اند. مخدرها هم با ۶۷درصد بیشترین مواد مخدر مصرفی را به خود اختصاص داده اند.خلاصه اطلاعات طرح ساماندهی معتادین خیابانی

درصد از کل	تعداد	مشخصات	شرح موارد	ردیف
۱۶	۸۱۹	۲۹-۱۹	رده سنی	۱
۳۵	۱۷۹۵	۳۹-۲۹
۲۹	۱۶۱۹	۴۹-۳۹
۲۰	۱۰۰۷	۵۹-۴۹
۱۲	۶۱۷	بی سواد	تحصیلات	۲
۳۷	۱۹۳۳	ابتدایی
۳۱	۱۶۸۵	دبیرستان
۱۸	۹۱۸	دیپلم
۲	۸۷	بالاتر
۲۳	۱۱۷۵	بیکار	شغل	۳
۷۰	۳۶۳۵	کارگر ساده
۷	۴۳۰	دارای تخصص
۲۱	۱۰۵۹	مجرد	تاهل	۴
۶۳	۳۳۰۲	متاهل
۱۶	۸۷۹	متارکه