، جهان بینی سلطه گرایی انسان باعث شده است تا خود را مالک زمین بداند و به حفاظت از محیط زیست اهمیتی ندهد. اگرچه رابطه انسان و طبیعت ناگسستنی است اما غفلت قابل توجهی در حفاظت از منابع طبیعی وجود دارد.

هر سال پنجم دسامبر برابر با چهاردهم آذر  روز جهانی خاک نام گذاری شده است. شعار امسال این روز، متوقف کردن فرسایش خاک برای نجات آینده بشر است.  خاک سالم و با کیفیت از مهمترین ثروتهای طبیعی هر کشور بشمار می آید.

امنیت غذایی و توسعه اقتصادی – اجتماعی بدون رویکرد زیست محیطی امکان پذیر نیست. ویژگی های خاک در اثر فعالیت های مختلف انسانی تغییر می کند. از سویی دیگر کیفیت خاک، کیفیت آب، هوا و همچنین مواد غذایی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.  

تخریب خاک و از بین رفتن منابع خاک جنبه های گوناگونی دارد و اثرات منفی آن را می توان در تمامی بخش های جامعه مشاهده کرد. تغییرات آب و هوایی، تغییر کاربری اراضی بدون در نظر گرفتن استعداد آنها، از بین رفتن مراتع و جنگل ها، استفاده نامناسب از کودهای شیمیایی، تخلیه عناصر غذایی، فقیر شدن خاک و کاهش ماده آلی آن، شوری و آلودگی های شیمیایی و آلی از طریق پساب، پسماند و رسوبات اتمسفری شهری و صنعتی،  از یک سو سبب کاهش تولید در واحد سطح و از سویی دیگر سبب کاهش سطح زیرکشت گردیده است.

 این عوامل مهاجرت به شهرها و افزایش جمعیت شهری، حاشیه نشینی، تکدی گری، افزایش پسماند و گسترش آلودگی محیط زیست را در پی دارد. همچنین کاهش کیفیت خاک و تخریب آن فرسایش آبی و بادی را تشدید می کند. هوای غبارآلود و سیلاب های شدید و ویرانگر، رانش زمین، بیابان زایی، پر شدن کانال های آبیاری و مخازن سد ها نشانه هایی از عدم توجه به مدیریت منابع خاک و آب هستند.

متاسفانه میزان فرسایش در ایران چندین برابر فرسایش مجاز جهان می باشد و در سال های اخیر تغییرات آب و هوایی، تشدید اثر گلخانه ای و خشکسالی، پوشش گیاهی را از بین برده اند و زمین های کشاورزی بعلت کم آبی رها شده اند.

این مشکلات هدر رفت خاک حاصلخیز سطحی را شدت بخشیده است.  از سویی دیگر برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی با حفر چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت از چاه های مجاز، نشست زمین پیدایش و فروچاله ها را باعث شده است و تمامی این عوامل بصورت چرخه ای هستند که اثر همدیگر را تقویت می کنند.

 اما علاج واقعه چیست؟

آمایش سرزمین و تعیین کاربری اراضی مطابق با استعداد آنها همراه با تغییر الگوهای کشت، اصلاح روش های آبیاری و انجام اقدامات حفاظتی مناسب برای منطقه، بر اساس مطالعات دقیق، امری حیاتی است. اختصاص اعتبار به پروژه های آبخیزداری و آبخوان داری و اجرای اصولی آنها می تواند از وقوع سیل های مخرب که در سالهای اخیر شاهد آن بوده ایم و همچنین هدررفت منابع آب و خاک جلوگیری کند. جنگل کاری و جلوگیری از جنگل تراشی، احداث باد شکن، ریگ پاشی، نصب کنتور و نظارت بر مصرف آبهای زیرزمینی، تراس بندی و بانکت سازی، اصلاح حریم و بستر رودخانه ها، نصب و راه اندازی سیستم انتقال آب و زهکشی مدرن از جمله اقدامات ضروری برای کنترل و کاهش از بین رفتن منابع خاک و آب می باشند.   

برای حل مشکلات منابع و محیط زیست کشور نمی توان فقط به دولت و سازمان های مردم نهاد تکیه کرد. رویکرد جدید خلق ارزش مشترک، یعنی وارد کردن مسائل اجتماعی و زیست محیطی در استراتژی شرکت ها، می تواند کمک بزرگی باشد. لازم است تا اقداماتی برای فرهنگ سازی انجام شود تا کسب و کارهای کوچک و بزرگ فعالیت پایدار در این زمینه را آغاز کنند و علاوه بر اینکه مسئولیت خود را در قبال محیط زیست انجام می دهند، برای کسب و کار خود نیز خلق ارزش کرده و ارزش نام تجاری را افزایش دهند.  

بدون شک آموزش در مدارس و آگاهی دادن به مردم برای آشنایی با اهمیت حفظ منابع و بهینه سازی الگوی مصرف راهکاری ارزشمند است. حفاظت از محیط زیست وظیفه تک تک انسان هاست و در سیستم های پیچیده  هر تغییر و اقدام کوچک می تواند اثرات عظیمی داشته باشد.  

سالهاست منتظر اجرای قانون خاک هستیم و اقداماتی که اشاره شد برای حفاظت و مدیریت پایدار منابع آب و خاک جدی گرفته نمی شوند اما تنها راهکاری که بشدت در حال انجام است انتقال آب از استانی به استان دیگر می باشد و با وجودی که این عملیات مشکل گشا نبوده اند و خود سبب بروز چالش های بسیاری شده اند، طرح انتقال آب از دریای خزر و خلیج فارس به فلات مرکزی مطرح می شود !