حمیده زند – خبرگزاری موج، ضایعات یا نخاله‌های ساختمانی، شامل موادی است که در فرآیند آماده‌سازی ساختمان اعم از مصالح و لایروبی‌ها و سنگ و آجر و یا شیشه و موزاییک و براده‌های فلزات در معابر و کوچه‌ها یا کنار خیابان‌ها برجای می‌ماند.

این ضایعات که عمدتا دیگر کاربردی در ساخت و ساز ندارد، به عنوان یکی از غدغه‌های مدیریت شهری شناخته می‌شود.در اجرای طرح‌های ساختمانی و یا پروژه‌های عمرانی، مقادیر زیادی از نخاله‌ها و ضایعات برجای می‌ماند که باید به موقع و با برنامه‌ریزی دقیق برای جمع آوری و دفع آن، راهکاری اندیشید، چرا که رهاسازی ضایعات و نخاله‌های ساختمانی موجب نازیبایی سیمای شهری و تضییع حقوق شهروندان می‌شود و از طرفی، هزینه‌های بالایی را بر روی دستان مدیریت شهری در روند جمع آوری، انتقال و دفع بر جای می‌گذارد.

اگر چه بخشی از این ضایعات و نخاله‌ها، بازیافت‌پذیر هستند، اما میزان پسماندهای بلااستفاده بیشتر است و منابع چشمگیری در روند مدیریت پسماند ندارد، در بسیاری از کشورهای پیشرفته، دفع این نخاله‌های ساختمانی بر عهده شرکت‌های خصوصی زیر نظر شهرداری‌هاست و قوانینی در پرداخت تعرفه‌ها جهت جابه جایی و انتقال وجود دارد که تا حدی هزینه‌های بالای مدیریت شهری را تامین می‌کند.

اگر چه ضایعات ساختمانی بخشی جداناپذیر از پسماندهای شهری است، اما به دلیل تفاوت‌هایی که میان این ضایعات و پسماندها و مسائل زیست محیطی دیده می‌شود باید روش انتقال و بازیافت و دفع آن نیز متفاوت باشد و الگوئی مناسب برای بهره‌وری و کسب منابع بهینه طراحی شود، همان طور که در بسیاری از کشورها با تعریف چنین الگوهای راهبردی و قوانین مدون در جهت حفظ محیط زیست و ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی، ظرفیت‌های مهمی را برای بازیافت و فرآوری نخاله‌های ساختمانی به وجود آورده‌اند.

در واقع می‌توان یک معضل زیست محیطی و دغدغه شهری را با قوانین مربوط به ساماندهی ضایعات و نخاله‌های ساختمانی به یک فرصت نیز تبدیل کرد، و علاوه بر حفظ حقوق شهروندی در جمع آوری نخاله‌های ساختمانی، سلامت و زیبایی شهر را رقم زد و از آسیب‌های دیگری که ممکن است خود را در بی‌نظمی‌های ترافیکی و تهدید سلامت اجتماعی و بهداشتی نشان دهد، جلوگیری کرد.

همچنین باید سازوکارهایی را در نظر گرفت که خودروهای حمل و نقل نیز با رعایت مقررات در جهت انتقال و دفع نخاله‌ها و ضایعات بپردازند و از همه مهم‌تر این خودروها در اماکن غیر مجاز اقدام به تخلیه نخاله‌ها نکنند و به سایت‌های مجاز انتقال دهند، به ویژه با گسترش ساخت و سازهای عمرانی و ساختمانی و نیز تخریب و مرمت و نوسازی بافتها و یا گودبرداری‌ها، تولید نخاله‌های ساختمانی نیز افزایش می‌یابد، از این رو باید برای رفع معضلات و زیبایی بخشی به منظر شهری و حفظ محیط زیست راهکارهای جدی‌تری اندیشید.

تخلیه پسماندها در بستر رودخانه‌ها و حاشیه مناطق مسکونی و جاده‌ها موجب بروز مشکلات جدی زیست محیطی و ترافیکی و سدمعبر می‌شود و ضمن اینکه تخلیه آن در کانال‌ها و مسیر سیلاب‌ها، موجب گرفتگی آبراه‌ها خواهد شد که بخش مهمی از آبگرفتگی‌های سطح شهر ناشی از این تخلیه‌های غیر مجاز است، در این زمینه اعمال روش‌های تشویقی و قوانینی به منظور حفاظت از محیط زیست و طراحی سایت‌های مناسب جهت ساماندهی نخاله‌های ساختمانی نقش مهمی در رفع آسیب‌های موجود دارد.

ضمن اینکه بازیافت نیز به عنوان یکی از استراتژی‌های مهم در به حداقل رساندن ضایعات و کم شدن هزینه‌های حمل و نقل، راهبردی مهم است که با توجه به دست‌یابی به روش‌های پیشرفته و طراحی سیستم‌های هوشمند می‌توان از حجم آلاینده‌های زیست محیطی کاست.

در استان قم و در محیط شهری، مدیریت پسماند یکی از رویکردهای مهم خود را هوشمندسازی سیستم‌های بازیافت و استفاده از روش‌های نوین می‌داند،ضمن اینکه در طراحی آژانس حمل نخاله و سایت‌های مختلف در مناطقی از قم، در دفع نخاله‌های ساختمانی موفقیت‌های خوبی رقم زده است، و این امر در کاهش رهاسازی پسماند و نخاله‌های ساختمانی در حریم شهر بسیار موثر بوده است.

در این میان،ارتقای سطح آگاهی و مشارکت‌های مردمی در ساماندهی پسماندها و نخاله‌های ساختمانی در قم امری مهم و ضروری است تا بتوان نخاله‌های ساختمانی را در نقاط مشخص‌شده تخلیه کرد و معابر عمومی را از وجود نخاله‌های پردردسر رهاند. زیبایی سیمای شهری، چهره‌ای از فرهنگ عمومی و همچنین تلاش‌های مدیریت شهری را نشان می‌دهد، و باید بتوان با فرهنگ سازی معضلی به نام نخاله های ساختمانی را رفع کرد.

تخلیه نخاله ها در فاصله کمی از محل زندگی مردم و انباشت این ضایعات، فضا را برای اضافه کردن زباله های شهری فراهم و مشکلاتی را برای همسایگان و اهالی محل در جمع شدن حیوانات موزی و آلودگی های زیست محیطی و گسترش بیماری‌های عفونی فراهم می‌کند و مزاحمت‌هایی را برای اهالی به همراه دارد.

به نظر می‌رسد طراحی ایستگاه‌های تخلیه پسماند و ایجاد شرایط مناسب و به صرفه در انتقال پسماندهای ساختمانی تاثیر مهمی در ساماندهی این معضل داشته باشد.

در قم از سال ۸۹، سایت‌هایی توسط مدیریت شهری در نقاطی از شهر از جمله جاده پردیسان محدوده جاده ورجان کهک، کیلومتر ۸ جاده کوه سفید، محدوده بزرگراه امام علی(ع) جانمایی شد و در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای افزایش این ظرفیت‌ها انجام شد، همچنین در جمع‌آوری مکانیزه نخاله‌ها و برون‌سپاری به پیمانکاران و توسعه بخش خصوصی، تحولاتی را در این حوزه به وجود آورد، چراکه شیوه‌های سنتی مشکلاتی را در جمع‌آوری و انتقال نخاله‌ها و ضایعات ساختمانی به همراه دارد و استقبال شهروندان نیز از شیوه‌های مکانیزه با توجه به سرعت‌بخشی به روند جمع‌آوری بیشتر است.

با توجه به حجم گسترده بافت فرسوده در قم و ایجاد رقابت در ساخت و ساز با افزایش قیمت زمین و مسکن، پیش بینی می‌شود توسعه چشمگیری در نوسازی و احیای بافت‌ها اتفاق بیفتد و اگر بتوان با سرمایه‌گذاری‌های فرهنگی اهمیت ساماندهی نخاله‌های ساختمانی را برای شهروندان در داشتن شهری زیبا به خوبی تبیین کرد، بخش عمده‌ای از مشکلات زیست محیطی و نازیبایی‌ها در سیمای شهری از میان می‌رود، البته انتظار می‌رود همان طور که در بخش‌های عمرانی و زیربنایی در قم شاهد تحولات گسترده‌ای بوده‌ایم، مدیریت شهری در حوزه ساماندهی و جانمایی سایت برای دفع نخاله‌های ساختمانی به دنبال برنامه‌های راهبردی و طرح‌های اجرایی مناسبی باشد.

هر چند احکام قضائی تا حدی می‌تواند مانع از بروز تخلفات شهری و جلوگیری از انباشت و تخلیه‌های غیر مجاز پسماند شود، اما علاوه بر قانون مدیریت پسماند، نیاز به فرهنگ سازی و جلب مشارکت های مردمی و ارتقای فرهنگ شهروندی و توسعه زیرساختهای لازم برای ساماندهی نخاله های ساختمانی داریم.