، آیت‌الله جوادی آملی امروز در جلسه درس اخلاق هفتگی در محل مسجد اعظم قم برگزار شد، در شرح حکمت ۱۲۶  نهج‌البلاغه گفت: بیانات نورانی ائمه چند بخش است، برخی از آن‌ها مربوط به اصل دعوت به یک کار خوب و پرهیز از کار بد است، یعنی تنها امر به شی‌ء و نهی از شیء دیگر است، بدون اینکه فایده و زیان آن را ذکر کنند، برخی دیگر از روایات که به علل الشرایع معروف است که در آن اگر به کاری امر شده، مصالح آن را نیز بیان می‌کنند و اگر از کاری نهی شده است، مفاسد آن را ذکر می‌کنند.

وی افزود: برخی دیگر از روایات، در امر به فعل یا نهی از فعل دیگری، ثواب و عقاب افعال را نیز ذکر کرده‌اند و یک سلسله اموری هم هست که تحلیل است، فرموده‌اند اینکه مورد امر است موجب عظمت روح می‌شود و آن کار که مورد نهی است، موجب نزول و خفت روح است؛ پس گاهی تعالیم اخلاقی با تحلیل همراه است، گاهی با دستور، گاهی با ذکر ثواب و عقاب افعال.

این استاد تفسیر قرآن ادامه داد: بین «تعجب» و «عجب»، فرق علمی و جوهری است، تعجب امری ادراکی است و عجب امری نفسانی و اخلاقی؛ عجب مطلقاً بد است، ولی تعجب، می‌تواند خوب یا بد باشد، هم مذموم و هم محمود داریم، گاهی انسان متعجبانه به آیات الهی می‌نگرد و از این طریق معارف الهی را بهتر می‌شناسد و درک می‌کند که تعجب محمود است و گاهی کسی که به امر زشتی عادت کرده، به جاهلیت عادت کرده، به عقل و عدل و توحید که می‌رسد تعجب می‌کند، این تعجب مذموم است.

وی بیان داشت: گاهی انسان به خاطر انس با آداب بد، عقاید بد و اخلاق بد، یک آداب خوب، عقیده خوب و اخلاق خوب که ببیند تعجب می‌کند، گاهی هم از سنخ دیگری است در روایات هست که خیلی افراد پول می‌دهند که بنده بخرند، اما اخلاق به کار نمی‌برند که آزادها را بخرند، اخلاق به کار نمی‌برند که جامعه به این‌ها علاقه‌مند شوند، درحالی‌که همه افراد به کسی که مؤدب و بااخلاق است، نه بیراهه می‌رود و نه راه کسی را می‌بندند، به او احترام گذاشته و علاقه‌مند هستند.

آیت‌الله جوادی آملی اظهار داشت: امیرالمؤمنین در این کلام خود، تحلیل یک سری مسائل اخلاقی را بیان می‌کنند که من تعجب می‌کنم که برخی از افراد از یک کار زشت می‌خواهند پرهیز کنند، به دام کار زشت‌تری پناه می‌برند، این تحلیل است که اگر کسی بخیل بود، از چاه کوچک فرار می‌کند اما به چاه بزرگ‌تری می‌افتد، حضرت می‌فرماید من تعجب می‌کنم که چرا این کارها را انجام می‌دهند.

وی افزود: امیرالمؤمنین(ع) بیان می‌دارند که اگر این کار را برای رهایی از فقر می‌کنید، به خطر بدتر دچار می‌شوید «عَجِبْتُ لِلْبَخِیلِ یَسْتَعْجِلُ الْفَقْرَ الَّذِی مِنْهُ هَرَبَ وَ یَفُوتُهُ الْغِنَى الَّذِی إِیَّاهُ طَلَبَ» تعجب می‌کنم از انسان بخیل که بخل می‌ورزد که گرفتار فقر نشود، چنین شخصی هم‌اکنون گرفتار فقر است، چون نمی‌داند که راهش این نیست، او اگر بخواهد آینده خوبی داشته باشد باید ببخشد که ده برابر بگیرد، انسان اگر جود و سخا داشت یقین داشته باشد که جای آن پر می‌شود، مانند ظرف آبی که از رودخانه برمی‌داریم و همان وقت پر می‌شود! حضرت در کلام دیگری نیز می‌فرماید: آن‌که پاداش الهى را باور دارد، در بخشش سخاوتمند است.

این استاد عالی حوزه ادامه داد: حضرت امیرالمؤمنین بعد فرمود: «فَیَعِیشُ فِی الدُّنْیَا عَیْشَ الْفُقَرَاءِ وَ یُحَاسَبُ فِی الْآخِرَةِ حِسَابَ الْأَغْنِیَاءِ»؛ این شخص کسی است که در دنیا فقیرانه زندگی می‌کند و در آخرت اغنیاء و توانگرانه باید حساب پس بدهد، مرحوم کلینی می‌گوید، اغنیاء دو قرن دیرتر از فقراء وارد بهشت می‌شوند برای همین که باید حساب‌وکتاب پس بدهند.

وی بیان داشت: امیرالمؤمنین در ادامه کلام خود می‌فرماید من تعجب می‌کنم از انسان متکبر، درحالی‌که قبلاً نطفه بوده و  فردا نیز مرداری بیش نیست و تعجب می‌کنم از کسی که مخلوقات را می‌بیند، نظم را مشاهده می‌کند، اما در وجود خالق و ناظم شک می‌کند و تعجب می‌کنم از کسانی که به این فکر نیستند که بعد مرگ چه اتفاق می‌افتد، آیا انسان مثل درخت است که بعد از مرگ تبدیل به هیزم می‌شود و تمام، یا مانند پرنده‌ای است که با مرگ از قفس آزاد می‌شود؟ اگر آزاد شدن پرنده هست که هست باید بدانیم که پس‌ازاین جهان به کجا می‌رویم؟

آیت‌الله جوادی آملی افزود: بیان حضرت امیر(ع) این است که تعجب می‌کنم از کسانی که مردگان را می‌بینند و مرگ را فراموش می‌کنند، این‌که فرموده‌اند زیارت قبور ثواب دارد، نه‌تنها برای رفتگان ما، که برای خود زائر نیز ثواب دارد چون تذکره موت از بهترین پند و اندرزهاست. تعجب می‌کنم از کسی که پدیدآورنده نخستین را دیده و می‌بیند و منکر روز رستاخیز است و تعجب می‌کنم از کسانی که تمام تلاششان این است که دار فناء را آباد کنند درحالی‌که دار بقاء را خراب می‌کنند، درحالی‌که اگر آخرتی نباشد، این دنیا، بازی است و خداوند می‌فرماید ما که دنیا را آفریدیم، بازیگر نیستیم، هیچ انسان تشنه‌ای با لعاب دهان سیر نمی‌شود، با بازی کسی سیراب نمی‌شود، این عالم را خلق کردیم و ما بازیگر نیستیم.