حمیده زند – خبرگزاری موج؛ توسعه فضای سبز و کاشت درخت و ایجاد محیطی نشاط‌ بخش در بدنه مدیریت شهری ، یکی از ضروریات مهم در زندگی شهرنشینی امروز، آن هم با وجود رشد صنعت، افزایش ترافیک و آلودگی‌های زیست محیطی است.

به ویژه در قم که با توجه به شرایط اقلیمی، از فضای سبز طبیعی چندانی برخوردار نیست و با وجود حضور زائران و مسافران، نیازمند بسترهای مناسبی در ایجاد فضایی شاداب و سرسبز است، در این زمینه زیبایی محیط شهری، آرامش و نشاط اجتماعی با مشارکت شهروندان در صیانت و توسعه فضای سبز امکان‌پذیر خواهد شد، به شرط اینکه شهروندان نسبت به وظایف خود در نگهداری و ایجاد فضای سبز شهری آگاه باشند و از سوی دیگر، بسترهای مناسبی از طرف مسئولان برای حضور موثر شهروندان در این عرصه ایجاد شود و از همه مهم‌تر، ابزارهای فرهنگی نیز برای جلب مشارکت عمومی به کار گرفته شود.

بهره‌مندی شهروندان از فضای سبز در مدیریت شهری، از جمله نیازهای مهم شهروندی است و باید برای ایجاد نشاط و شادابی شهر، برنامه‌ریزی و روی شهروندان و احساس مسئولیت‌شان نسبت به فضای سبز حساب باز کرد.

بخش مهمی از سیمای شهر و زیبایی آن، وابسته به فضاهای سبز شهری است و البته توجه به نوع درختان و گیاهان متناسب با شرایط اقلیمی و زیستی می‌تواند تازگی و طراوت ویژه‌ای به شهر ببخشد و با تنوع فضای سبز در تمامی تقاط شهر و توسعه متوازن، می‌توان شهری زیبا و در خور شهروندان ترسیم کرد.

یکی دیگر از ظرفیت‌های مهم در مشارکت شهروندان در ایجاد نشاط اجتماعی شهر،توسعه فضاهای سبز خانگی است که در این زمینه مشوق‌هایی برای شهروندان قمی در نظر گرفته شده است، اما هنوز بسیاری از شهروندان از اهمیت لزوم توجه به این مقوله مهم، ناآگاه هستند و یا سازوکارهای کلیدی برای مشارکت و هم‌افزایی در افزایش سرانه فضای سبز به ویژه در ایجاد فضاهای سبز خانگی اطلاع چندانی ندارند.

فضای سبز می‌تواند در اسکلت فیزیکی و پیکره شهر جاذبه‌های زیبایی را برای گردشگران و مسافران فراهم کند و با درخت، درختچه، نهال و گیاهان پوششی این زیبایی را افزایش داد و امکانات تفریحی و تفرجگاه‌هایی زیبایی را برای حضور شهروندان به وجود آورد، در این راستا شناخت اصول زیباشناسی و توجه به ویزگی‌های بومی و اقلیمی، اثر مثبتی در ایجاد آرامش و ماندگاری فضای سبز در سطح شهر دارد.

ایجاد فضای سبز علاوه بر تولید اکسیژن و تلطیف هوا در جذب گرد و غبار و کاهش میزان سرب نیز دارای اثرات مثبتی است و وجود فضای سبز موجب کاهش دما در فصل تابستان می‌شود، اگر شهروندان با چنین نتایج و آثار توسعه فضای سبز آشنا باشند، سهم خود را در ارتقای سرانه فضای سبز افزایش می‌دهند.

بسیاری از تنش‌های اجتماعی و آلودگی‌های محیطی به واسطه فضای سبز، کاهش پیدا می‌کند و اثرات مثبتی بر سلامت روح و روان شهروندان دارد، در این خصوص ترویج فرهنگ درخت‌کاری یکی از رویکردهای اساسی و تاثیرگذار مدیریت شهری در توسعه فضای سبز است که با اهدای نهال و درختچه‌ها و گیاهان به شهروندان می تواند اثرات بسیار مثبتی در مشارکت عمومی داشته باشد.

در مدیریت شهری توجه به کاشت گونه های فصلی و دائم در سطح وسیع، زمانی امکان پذیر است که به سهم هر شهروند در افزایش سرانه توجه کرد و زیرساختهای لازم را در جلب مشارکت‌های عمومی فراهم کرد و البته از نقش مهم فرهنگ‌سازی در صیانت از فضای سبز و کاشت درخت غفلت نکرد، البته با توجه به اهمیت نوع درختان و گیاهان در زیست بوم شهری باید در مسیر ترغیب شهروندان، آموزش‌های راهبردی را نیز مد نظر قرار داد، چه بسا بی‌توجهی به شرایط اقلیمی و نوع پوشش گیاهی می‌تواند تهدیدی جدی برای ایجاد بحران زیست محیطی به شمار برود.

از سوی دیگر سازوکارهای لازم برای تامین آب مورد نیاز در نگهداری فضای سبز دارای اهمیت زیادی است، وقتی از کمبود فضای سبز نسبت به جمعیت قم سخن به میان می‌آید بدان معناست که باید در مدیریت منابع، توجه به طرح جامع تصفیه‌خانه‌های ثانویه و پساب تدوین برنامه‌ای جامع و ایجاد انگیزه در شهروندان اهتمام ورزید و شرایط فعلی را بهبود بخشید، توسعه سرانه فضای سبز وقتی عملیاتی می‌شود که ابتدا به سرمایه‌گذاری فرهنگی پرداخت و ضرورت آن را تبیین کرد و سهمی مهم برای شهروندان در نظر گرفت.

کاشت درخت و توسعه فضای سبز در نواحی حاشیه‌ای، حریم شهری و حریم راه‌آهن و مناطق محروم به لحاظ پوشش گیاهی می‌تواند به سیما و منظر شهری، زیبایی ببخشد و چهره شهر را تغییر داده و نشاط اجتماعی لازم را فراهم سازد، در این باره استفاده از تجربیات کشورهای پیشرفته در فضاسازی شهری و بهره‌گیری از فضای سبز مناسب و افزایش مشارکت‌های شهروندی دارای اهمیت فراوانی است تا در شرایط فعلی آپارتمان‌نشینی و افزایش آلودگی‌های زیست‌محیطی بتوان شرایط مناسب‌تری را در توسعه مناطقسرسبز شهری به و جود آورد.

در قم یکی از ظرفیت‌های مهم، وجود باغاتی است که در سالهای اخیر برنامه‌هایی در جهت خریداری و حفظ این باغات عملیاتی شد و می توان علاوه بر حفظ این باغات، در توسعه باغ های شهری، احداث پارکها و کاشت درختان در مناطق مسکونی و حاشیه خیابان‌ها نیز اقدامات خوبی انجام داد، در این خصوص استفاده از پژوهش‌ها و تحقیقات از سوی مراکز علمی و پژوهشگاهی در ایجاد پوشش گیاهی مناسب و حتی اقتصادی می تواند نقش مهمی در بهره‌وری و افزایش سرانه فضای سبز داشته باشد.

نقش شهروندان در حفظ و نگهداری فضای سبز، تنها یک شعار گذرا نیست و می‌تواند به عنوان یک سرمایه اجتماعی مهم به شمار رود و زنجیره خدمات شهری را در توسعه فضای سبز تکمیل کند، گسترش شهرها زمانی می‌تواند با کمترین آسیب برای شهروندان همراه باشد که دارای رشد متوازنی در همه بخش ها باشیم و توسعه فضای سبز شهری را جدی بگیریم.

با توجه به هزینه‌های بالای پوشش گیاهی و نگهداری فضای سبز، باید دولت و دستگاههای فرهنگی و اجرایی نیز به میدان بیایند و در رشد و توسعه متوازن مدیریت شهری سهیم شوند، تا با هم‌افزایی و بسترسازی بتوان شهری سبز و زیبا و دوست داشتنی رقم زد.

در چند سال گذشته نیز تدوین سند راهبردی و استراتژدی فضای سبز قم در دستور کار مدیریت شهری قم قرار رفته است و انتظار می رود این سند راهبردی بتواند بخش زیادی از خلاء‌های موجود در توسعه فضای سبز شهری را جبران کند، در این سند مسئولیت پذیری و مشارکت شهروندان در توسعه فضای سبز مورد توجه قرار گرفته است تا بتوان کمبودهای موجود در پهنه کویر را به لحاظ فضای سبز و پوشش گیاهی التیام بخشید.

این سند راهبردی در ۴ محور شامل نگهداری و توسعه فضای سبز و شهروندان و مدیریت با اهداف چهارگانه در ترمیم، تجهیز و نگهداری بهینه و توسعه متوازن و متعادل فضای سبز شهری و ارتقای فرهنگ و مشارکت شهروندان در حوزه فضای سبز می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات باشد، هر چند چالش‌ها و موانعی بر سر مدیریت شهری در تحقق کامل این سند دیده می‌شود که باید با مشارکت تمامی دستگاه‌ها رفع شود.

مراقبت از فضای سبز بوستان‌ها، ممانعت از آسیب‌رسانی به گل‌ها، گیاهان و درختان، حفظ و نگهداری از بوستان‌ها و مراقب و نگهداری از فضای سبز از جمله خدمات شهرداری قم در حوزه فضای سبز شهری است که در آن سهم قابل توجهی از وظایف، بر عهده شهروندان مسئولیت‌پذیر است.