به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج همدان، استان همدان با عملکرد ۴۳۲۷۱ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد سیب زمینی آبی کشور را داراست و در رتبه نخست قرار گرفته است.( طبق آمار نامه جهاد کشاورزی)

آیا تولید این حجم از سیب زمینی در منطقه ای که سیزدهمین استان خشک کشور است و  میزان بارش آن کاهش ۴۳ درصدی داشته  است جایز است؟ چرا نظارت کافی بر میزان کشت و برداشت آب های زیرزمینی توسط کشاورزان انجام نشده است؟

 چند ماه است که همدان تشنه ازآب بسرمی برد، مسوولان زمانی  که بی آبی سایه شوم خود را بر این شهر مستولی گرداند به صرافت افتادند که دیگربا این حجم از اعتراض نمی توان وقت را به جلسات بی حاصل گذراند !

نشست هایی که طول عمرشان به ۱۷ سال می رسید، تصمیم بر آن گرفته بودند که منابع آبی یک دیار دیگر را به مقصد که همدان باشد انتقال دهند.

خوب می دانید و کارشناسان امر نیز بر این باور هستند که انتقال آب از مبدا به مقصد دارای آثار زیان بار برای هر دو نقطه مقصد و مبدا است و موجب از میان رفتن توان اکولوژیکی مبدا و زندگی جاری در آن محیط است.

اما خوب این کوتاهترین و ساده ترین اقدام ممکن برای مسوولانی است که زمانی دراز را بی توجه به داده های علمی بدست آمده در این حوزه  روزگار گذرانده اند و درجوار آن عده ای نیز پروژه های چند هزار میلیاردی را عهده دار شده و خواهند شد، طرح هایی که با بی تدبیری مدیران روز به روز بر شمار آن ها افزوده می شود و طبیعت را غمگین و حیات را با تهدید مواجه!

فخری که بی آبی را نصیب کرد؛ قطب سیب زمینی بودن!

آیا تمایل دارید که برای مقاطعی قطب سیب زمینی در کشور باشید‌ یا آن که بی آبی و استیصال ناشی از آن را تجربه کنید؟

آیا تمایل دارید سالانه فلان مقدار سیب زمینی که حکم آب مجازی را دارد و کمتر کشوری که اقلیمی خشک دارد حاضر به صادرات آن است را صادر کنید؟

چگونه است در سرزمینی خشک، مسوولان آن تصمیم بر کشت وسیع سیب زمینی وصادرات محصولی  که ۷۰ تا ۷۵ درصد آب دارد می گیرند؟

کشت دوبار در سال سیب زمینی در یک زمین مشخص،هدررفت بیش از حد منابع آبی است

مشاهده می شود که بخشی از کشاورزان در استان همدان کشت سیب زمینی را در سال دو نوبت انجام می دهند و و سال آینده نیز همان شرایط دردناک را بر زمین و منابع آبی آن تحمیل! (نمونه موردی شهرستان بهار+عکس)

جهاد کشاورزی استان عنوان کرد که این سازمان در راستای اصلاح الگوی کشت و کشت چند باره در یک زمین، نظارت هایی داشته است و زمین هایی را که اقدام به کشت دوباره سیب زمینی می کنند راشناسایی کرده است و مشخصات را در اختیار آب منطقه ای استان که وظیفه تامین منابع آبی برای توزیع را دارد قرار داده است تا اقدامات لازم را انجام دهد؛

به عبارت دیگر اینگونه به نظر می رسد که جهاد خود نمی تواند اقدامی قانونی در راستای جلوگیری از تخلف روی داده به عمل آورد و این آب منطقه ای است که بایستی با نصب کنتورهای هوشمند و دیگر اقدامات لازم بر میزان آب  منابع زیرزمینی و مورد استفاده کشاورزان نظارت داشته باشد.

آب منطقه ای برای استفاده بیش از حد منابع آبی زیرزمینی توسط کشاورزان چه کرد؟

اینکه به چه میزان جهاد کشاورزی در شناسایی کشاورزان متخلف در کشت محصولات آب بر موفق بوده است و چقدر در این حوزه جدای از فخربه قطب سیب زمینی و رتبه برتر کشت در کشور، پیگیر حفظ منابع آبی با اصلاح الگوی کشت ومقولات مرتبط دیگر بوده است  موضوع قابل تاملی است که نتیجه موجود در تشنگی همدان پاسخی مناسب است.

آب منطقه ای استان آیا نظارتی بر روی زمین هایی که اقدام به کشت محصولات آب بر می کنند و یا دوبار در سال کشت می کنند و اصلاح الگوی کشت را رعایت نمی کنند از منظر استفاده منابع آبی زیرزمینی کرده است؟ قطعا موثر و به اندازه لازم و کافی نبوده است که نتیجه را اینگونه شاهد هستید! یعنی ترک فعل مسوولان مرتبط بایستی بررسی شود

نقش محیط زیست در حفظ منابع آبی و خاکی پررنگ شود

ضمنا فراموش نکنید نقش محیط زیست استان ها را در حفظ منابع آبی و خاکی که می توانند به عنوان نهادی ناظر بر عملکرد دیگر دستگاه ها ورود پیدا کنند و به ایفای نقش بپردازند یعنی نقشی نظارتی را در این حوزه به عهده دارند و در سند آمایش سرزمین نیز آمده است.

برای روشن شدن موضوع قدری هم به نظرات کارشناسان و آمارهای ارائه شده بپردازیم:

سیب زمینی محصولی است که ۷۰ تا ۷۵ درصد آب دارد

اسدیان رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه سیب زمینی محصولی است که ۷۰ تا ۷۵ درصد آب دارد با تاکید بر اینکه در قسمت های مختلف اگر سیستم‌های آبیاری رعایت شود، میزان آب مصرفی به کمتر از یک سوم تقلیل پیدا می‌کند، بیان‌کرد: این اقدامات را با استفاده از آزمون و خطا نمی‌توان انجام داد بلکه باید با استفاده از نتایج طرح‌های تحقیقاتی اجرا شود و تا نیاز آبی گیاه را کاهش دهیم/ایسنا

تولید سالانه ۹۵۰ هزار تن سیب‌زمینی در استان/  یک پنجم سیب‌زمینی کشور در استان همدان تولید می‌شود

منصور رضوانی جلال رییس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه سالانه ۹۵۰ هزار تن سیب‌زمینی در این استان تولید می‌شود، گفت: همدان قطب تولید محصول سیب زمینی کشور است.

منصور رضوانی جلال، افزود: امسال ۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان به کشت سیب زمینی اختصاص داشت و متوسط برداشت محصول ۳۴ تا ۴۰ تن در هر هکتار است.

وی با بیان اینکه یک پنجم سیب‌زمینی کشور در استان همدان تولید می‌شود، گفت: شهرستان بهار با پنج هزار و ۹۴۰ هکتار زمین زیرکشت سیب‌زمینی و تولید ۲۵۰ هزار تن رتبه نخست تولید سیب زمینی استان همدان را دارد./ایرنا آبان 1400

آیا تولید این حجم از سیب زمینی در منطقه ای خشک که منابع آبی آن در حداقل ممکن قرار دارند جایز است؟ چرا نظارت کافی بر میزان برداشت آب های زیرزمینی توسط کشاورزان انجام نشده است و هنوز اصلاحی در تنوع کشت و عدم تکرار کشت توسط بخشی از کشاورزان انجام نمی شود؟

 صادرات ۷۰ هزار تن سیب زمینی از ابتدای سال تا آبان ماه

حسین فضلی، مدیر توسعه و بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی همدان از صادرات ۷۰ هزار تن از سیب زمینی این استان از ابتدای سال تاکنون خبر داد./آبان 1400 ایرنا

به نظر شما این حجم از صادرات چه میزان آب را از کشور و استان خارج کرده است با توجه به اینکه هر کیلو سیب زمینی به 800 لیتر آب نیاز دارد؟ آیا از نظر ارزآوری مقرون به صرف است گزارش بررسی شده در این زمینه را می خوانیم:

معاون وزیر کشاورزی: میانگین تولید در سطح هر هکتار محصول سیب‌زمینی در کشور در حال حاضر ۳۲ تن است این درحالی است که این رقم باید ۲ برابر شود. (معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی، ۱۵ آذر ۱۴۰۰_اطلاعات)

مدیرکل دفتر امور محصولات علوفه‌ای وزارت جهاد کشاورزی: در سال جاری میزان صادرات این محصول ۹۵۰ هزار تن بوده است. (۱۳ اردیبهشت_۱۴۰۰)

مدیرکل دفتر امور محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهاد کشاورزی: کشور با تولید ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار تن سیب‌زمینی در سطح بیش از ۱۶۰ هکتار رتبه ۱۳ جهان را کسب کرده است. (۱۳ اردیبهشت_۱۴۰۰)

رئیس هیئت مدیره انجمن ملی سیب زمینی: با این تفاسیر هرسال محصول سیب زمینی به امید بازار‌های صادراتی با هزینه بالا تولید می‌شود در پی آن حجم قابل توجهی آب مجازی به کشور‌های دیگر صادر می‌شود و این نکته حائز اهمیت است که برخی از کشور‌ها خود توان تولید و امکانات کشت محصولی، چون سیب زمینی را در حجم وسیع دارند، اما واردات آن را به صرفه‌تر از تولید می‌دانند.

با توجه به اعداد و ارقام بالا و اظهارات مسئولان به نتایج زیر می‌‌رسیم و سؤالاتی مطرح می‌شود که پاسخی برای آنان نیافتیم.

اول؛ بر اساس اظهارات مسئولان در سال گذشته ۹۵۰ هزار تن سیب‌زمینی از مرزهای رسمی صادر شده است؛ با توجه به اینکه هر کیلوگرم سیب‌زمینی ۱۸۹ لیتر آب مصرف می‌کند، با یک عملیات ساده ریاضی متوجه می‌شویم که در سال گذشته ما تقریبا ۱۷۹ میلیون متر مکعب آب برای محصولی مصرف کردیم که در راستای مصرف داخل کشور نبوده است؛

برای اینکه بهتر بتوانیم لمس کنیم ۱۷۹ میلیون متر مکعب آب چقدر است کافی است بدانیم کل برداشت استان یزد از زاینده‌رود در سال گذشته تقریبا یک سوم این مقدار یعنی حدودا ۶۰ میلیون مترمکعب بوده؛ کل برداشت چهارمحال و بختیاری در سال گذشته در حوزه شرب، کشاورزی و گردشگری از زاینده‌رود ۵۷ میلیون متر مکعب بوده است!

اگر به جای سیب‌زمینی فقط آب مصرف شده را صادر می‌کردیم ارزآوری بهتری نداشت؟

دوم؛ ارزآوری این محصول برای کشور چقدر بوده؟ یعنی سیب‌زمینی که تقریبا سال گذشته هر کیلوگرمش را ۹۸۰ تومان صادر کردیم، چقدر هزینه صرف آن شده بود؟ اگر به جای سیب‌زمینی فقط آب مصرف شده را صادر می‌کردیم ارزآوری بهتری نداشت؟ به بیان دیگر اگر به جای صادر کردن یک کیلو سیب زمینی و دریافت ۹۸۰ تومان، ۱۸۹ لیتر آب معدنی صادر می‌کردیم، ارزآوری بهتری نداشت؟ یعنی اگر ما سم، کود، نیروی انسانی، هزینه برق مصرفی و ... را محاسبه نکنیم و فقط هزینه آب مصرف شده برای یک کیلوگرم سیب‌زمینی را محاسبه کنیم درمی‌یابیم که ما به ازای خروج هر لیتر آب از کشور ۵۲ ریال ارز وارد می‌کنیم!

چرا تولید سیب زمینی باید در کشوری خشک به این حجم است

سوم؛ چرا باید تولید سیب‌زمینی در ایران که کشوری تقریبا خشک محسوب می‌شود و سرانه مصرف سیب‌زمینی آن کمتر از ۴۵ کیلوگرم است؛ از کشوری که از ایران پرآب‌تر و سرانه مصرفش سه برابر ماست، بیشتر باشد؟ و مسئولان ما افتخار کنند که سیزدهمین کشور در تولید سیب‌زمینی هستیم

با این تفاسیر هرسال محصول سیب زمینی به امید بازار‌های صادراتی با هزینه بالا تولید می‌شود در پی آن حجم قابل توجهی آب مجازی به کشور‌های دیگر صادر می‌شود و این نکته حائز اهمیت است که برخی از کشور‌ها خود توان تولید و امکانات کشت محصولی، چون سیب زمینی را در حجم وسیع دارند، اما واردات آن را به صرفه‌تر از تولید می‌دانند.

صرف ۸۰۰ لیتر آب با راندمان آبیاری ۴۰ درصدی برای تولید یک کیلو سیب زمینی!

در کنار هزینه‌های تولید، برآورد‌ها نشان می‌دهد که تولید هر کیلو سیب‌زمینی با راندمان آبیاری ۴۰ درصدی بیش از ۸۰۰ لیتر آب نیاز دارد که این رقم نیز به هزینه‌های کشت این محصول اضافه می‌شود.

این درحالی است که معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی افزایش تولید در سطح را مهمترین راه برای استفاده بهینه از منابع آب و خاک می‌داند و معتقد است کشاورزان به میزان ۱۲ هزار متر مکعب آب برای کشت سیب‌زمینی مصرف می‌کنند و در برخی نقاط این رقم به ۱۸ هزار متر مکعب می‌رسد.

عباس کشاورز تاکید می‌کند که میانگین تولید در سطح هر هکتار محصول سیب زمینی در کشور در حال حاضر ۳۲ تن است و باید این رقم ۲ برابر شود.

20 درصد از ضایعات سیب زمینی باید کم شود

این مقام مسئول عقیده دارد که باید ۲۰ درصد از ضایعات سیب‌زمینی کاهش پیدا کند چرا که بیش از اینکه پول کشاورز از دست برود آب کشور هدر می‌رود.

با این وجود این محصول به صورت مازاد و با کشت سنتی در کشور تولید می‌شود، اما برخی از کارشناسان عقیده دارند که این محصول اگر با بهترین قیمت هم صادر شود به دلیل آنکه صادرات آب مجازی محسوب می‌شود هیچ صرفه اقتصادی برای کشور ندارد.

بهره گیری از جامع ترین الگوی کشت یعنی تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار

استان همدان با عملکرد 43271 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد سیب زمینی آبی کشور را داراست و در رتبه نخست قرار گرفته است.( طبق آمار نامه جهاد کشاورزی)

راهکار: بهره گیری از جامع ترین الگوی کشت یعنی تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاست های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره گیری بهینه از ظرفیت های منطقه ای با رعایت اصول اکو فیزیولوژیک و تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست است (اسدپور و کوپاهی ۱۳86)

 این تعریف بیانگر آن است که در بسیاری از مناطق کشور کشت محصولات زراعی و باغی متناسب با ظرفیت‌های منطقه، عوامل تولید و محدودیت های اقلیمی صورت پذیرد.

 این امر مدیران و برنامه‌ریزان را ملزم می‌کند برای بهبود وضعیت سفره های آب زیرزمینی و افزایش کارایی مصرف آب حرکت کنند همچنین باید نسبت به تخصیص زمین های کشاورزی یک منطقه به انواع محصولات زراعی و باغی که از سوی جهاد کشاورزی تعیین شده اقدام گردد.

لذا همسویی با سیاست های دولت ارائه ترکیب از پیش تعیین شده کشت و آرایش برای مجموعه ای از محصولات مطابق با شرایط محیطی و پتانسیل‌های یک منطقه معین الزامی است.

 از سوی دیگر میزان کشت محصولات کشاورزی در یک منطقه باید با توجه به منابع موجود قیمت محصولات هزینه‌های تولید، عملکرد محصول، نیاز کشور و سیاست‌ها انجام شود و تصمیم گیری در انتخاب محصولات زراعی یا باغی مناطق مختلف بر اساس زیرساخت‌های موجود مسائل اجتماعی اقتصادی و سطح تکنولوژی با حفظ منابع پایه تولید در جهت تامین نیازهای اساسی کشور باشد.(سازمان جهاد کشاورزی استان همدان ۱۳۹۲)