به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج مازندران ، استان مازندران یکی از استان‌های سرسبز در شمال ایران می باشد که در ساحل جنوبی دریای مازندران واقع شده است. مرکز استان مازندران ساری می باشد و همسایه های آن استان های گلستان، سمنان، تهران، البرز، قزوین و گیلان می باشد و یکی از پرجمعیت ترین مناطق ایران از لحاظ تراکم جمعیت است.

قله دماوند که مرتفع‌ترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه شناخته شده است در شهرستان آمل استان مازندران واقع شده است. از نظر سواد این استان جزو باسوادترین استان کشور محسوب می شود و در گردشگرپذیری ایران رتبه اول را دارد و همچنین دارای پتانسیل بالایی برای گردشگری می باشد که در تمام فصول آماده پذیرای مهمانانی از تمام نقاط ایران هست.

استان مازندران در شمال کشور واقع شده است و دارای وسعتی معادل ۲۳۷۵۶ کیلومتر مربع حدود ۱.۴۶ درصد از مساحت کشور را در برگرفته است. همسایه های این استان از سمت شمال دریای‌خزر، از سمت جنوب استان های تهران و البرز و سمنان، از غرب استان گیلان و از شرق استان گلستان می باشند و از دریا به کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، روسیه و آذربایجان راه دارد.

استان مازندران بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای 22 شهرستان به نام های گلوگاه، بهشهر، نکا، میاندرود، ساری، سوادکوه، جویبار، سیمرغ، قائمشهر، بابل، بابلسر، فریدونکنار، آمل، محمودآباد، نور، نوشهر، چالوس، عباس‌آباد، کلاردشت، تنکابن، رامسر و همینطور دارای 57 شهر، 57 بخش، 132 دهستان و 3645 آبادی می باشد.

استان مازندران توسط رشته کوه‌های البرز به دو قسمت جلگه‌ای و کوهستانی تقسیم شده و بخاطر همین این استان از قسمت داخلی ایران جدا شده است. قسمت کوهستانی در بخش جنوبی و قسمت جلگه‌ای در بخش شمالی استان قرار دارد. شیب آن به طرف مشرق در دشت گرگان می باشد که به تدریج به ارتفاعات غربی خراسان ختم شده است. بخشی از البرز غربی و البرز شرقی و تمامی البرز مرکزی در این محدوده قرار دارد و از منطقه کوهستانی به سوی جلگه و دریا که پیش می‌رویم از شیب زمین کاسته می‌شود.

رشته‌کوه البرز دارای کوه‌های فرعی می باشد که از جنوب به شمال یا همان به موازات دریا کشیده شده‌اند. بادله کوه، کوه چنگی و کوه سفید در ساری از بلندترین قله‌های مازندران محسوب میشوند. همچنین قله‌های سیالان با ارتفاع ۴۱۲۵ متر و تخت سلیمان با بیش از ۴۰۰۰ متر ارتفاع در جنوب شرقی شهرستان تنکابن و قله شور، کلارآباد و سیاه سنگ در شهرستان نوشهر، بلندترین قله‌هایی می باشند که به موازات دریا کشیده شده‌اند.

 

تاریخچه و قدمت

زمان برپایی و شکل گیری اولین روستاها به آغاز عصر نوسنگی بر می گردد. از بررسی های به عمل آمده از غار کمربند و هوتو در شهرستان بهشهر، مشخص می شود که شرایط زندگی انسان به دوره پارینه سنگی بر می گردد. در این دوره، ابتدا در کوهپایه ها به شکار و گردآوری خوراک می‌پرداختند و به جهت امنیت در غارها زندگی می‌کردند.

سرزمین طبرستان در شرق از تمیشه در حوالی بندرگز کنونی آغاز و تا هوسم ( رودسرکنونی ) در غرب ادامه داشت، شهرهای مهم آن عبارت بودند از آمل، ساری، تمیشه، چالوس، ناتل. کالر، کجور، و فریم. وجود کوههای صعب العبور، درههای عمیق، رودهای پر آب و خروشان متعدد، جنگل‌های انبوه، تالاب های فراوان، بارش زیاد برف در نواحی کوهستانی و بارش فراوان باران در نواحی جلگه ای و رطوبت زیاد هوا از جمله عوامل طبیعی بودند که ورود مهاجمان به مازندران را دشوار میساخت.

قرار گرفتن در بین کوه و دریا، زمین‌های حاصلخیز و محصولات کشاورزی انبوه و توانایی رزمی بالای مردم طبرستان، در همه تاریخ موجب استقلال سیاسی و اقتصادی این منطقه شد. در دوره های اسلامی علاوه بر عوامل یاد شده، دوری از مرکز خلافت اموی و عباسی در شام و عراق و وجود خاندان‌های محلی قدیمی تسلط بر طبرستان را به رویای دست نیافتنی خلفای اموی و عباسی تبدیل کرده بود. به همین سبب طبرستان استقلال سیاسی خود را تا مدت‌های زیادی همچنان حفظ کرد.

 

زبان و گویش مازندرانی یا تبری

مردم استان مازندران به زبان و گویش مازندرانی یا تبری صحبت می‌کنند. علاوه بر این زبان، بیشتر آنها با زبان فارسی هم آشنا هستند و صحبت می‌کنند. قرار گرفتن این استان در ساحل جنوبی بزرگترین دریاچه جهان که موسوم به ‹‹دریای کاسپین›› یا ‹‹مازندران›› می‌باشد و همین‌طور همجواری با چهار کشور ساحلی این دریا یعنی ترکمنستان، قزاقستان، روسیه و آذربایجان از یک طرف و قرار گرفتن این استان در شمال کلان شهر تهران (مرکز ایران) از موقعیت جغرافیایی استراتژیکی برخوردار می‌باشد.

غارهای هوتو و کمربند در این استان نشان دهنده این موضوع می‌باشد که انسان‌ها ۷۵ هزار سال پیش در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند، و همچنین یافته‌های باستان‌شناسی در گوهرتپه نشان می‌دهد که مازندران بیش از ۶ هزار سال پیشینه تمدن شهری دارد. استان مازندران یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های باستان‌شناسی در منطقه خاورمیانه و جهان شناخته شده و در فرهنگ‌سازی و تمدن شهرنشینی مردم در ایران نقش مهم و به سزایی را ایفا کرده است.

 

دومین شهر کهن ایران

شهرستان آمل، دومین شهر کهن ایران در این استان جزو تاریخ‌های اول شهری میباشد که در زمان آماردیان شکوفا شده است. مازندران بخشی از قلمرو پادشاهی ورگانا بوده و پس از آن یکی از استان‌های مهم پادشاهی طبرستان که پس از شاه عباس طبرستان ایالتی از ایران و مازندران استانی از این ایالت شد، محسوب می‌شده است.

در کتیبه‌ بیستون در مورد حدود جغرافیایی استان مازندران و گیلان با نام پتشواریش نام برده شده است. این منطقه پیش از این «طبرستان» نامیده میشد و در قرن هفتم هجری قمری به نام مازندران تغییر پیدا کرد. قلمرو اشکانیان در این استان که مرکز آن شهرستان آمل بوده است و همچنین تا زمان حکومت قاجار، بارفروش که همان نام قدیم بابل می‌باشد مرکز آن بود که تا اواسط دوران قاجاریه این شهر حاکم‌نشین و مرکز مازندران بوده است. برای اطلاعات بیشتر ر مورد استان مازندران با مازبیز همراه باشید.

 

نام قدیمی و سابق استان مازندران

برخی ها معتقد به این قضیه می‌باشند که ریشه نام مازندران آمیخته‌ و تلفیقی از ماز به معنی بزرگ و نیز میانه، ایندیرا و ان پس وند مکان می باشد و در نتیجه عبارت «مازیندیران» را به معنی جایگاه دیو بزرگ، ایندیرا می‌دانند. گواه آن را هم شاهنامه دانسته‌اند که در آن از مازندران به عنوان جایگاه دیو سفید نام برده‌ شده است و نیز ایندیرا را کوهی در میانه این سرزمین دانسته اند.

نام کهن و اصلی مازندران تبرستان می‌باشد که در واقع همان تپورستان بوده و دلیل نامگذاری آن به تبرستان وجود قومی، به نام قوم تپور می‌باشد که از شهر بابل تا شهر گرگان امتداد دارد و مرکز آنها ساری بود. از اقوام دیگر استان مازندران آماردیان که مرکز آن آمل و از آمل تا تنکابن میباشد و قوم دیگری به نام کادوس از تنکابن تا رامسر هستند.

 

نام‌های دیگر مازندران

برخی ها نام مازندران را به شکل ماز + اندر + آن می‌دانند. ماز در زبان مازندرانی به زنبور عسل گفته می‌شود و کسانی که این ریشه یابی را پذیرفته‌اند معنای مازندران را «جایی که زنبورعسل در آن هست» می‌دانند.

برخی دیگر معتقدند که چون سابقا این سرزمین مملو از گوزن بوده و مازن هم به معنای گوزن بوده و از طرفی «دران» را نیز به معنای درندگان می‌باشد اینطور استنباط کرده‌اند که دران به معنای درنده کنایه از ببر مازندران است وچون این سرزمین در گذشته مملو گوزن و ببر بوده مردم آن سرزمین را به این نام خواندند.

استان مازندران در طول تاریخ شاهد وقایع و اتفاقات فراوان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده‌است. در اهمیت سرگذشت وقایع تاریخی این استان، می شود گفت که هیچ کدام از مناطق و استان های ایران به اندازه ی این سرزمین، شاهد رویدادها و اتفاقات تاریخی نبوده‌ است.

 

آب و هوای مناطق استان مازندران

جنگل‌های غربی و مرکزی استان که تا کوهپایه های شمالی البرز محدود می شود. آب و هوای معتدل خزری دارند. این ناحیه به‌خاطر نزدیکی به دریای خزر، دیوار کوهستانی البرز و کمی فاصله بین کوه و دریا، دمای معتدل و ملایم و رطوبت زیادی دارد، به طوری‌که میزان بارندگی سالانه به 977 میلیمتر می رسد و توزیع فصلی باران متناسب و دوره خشکی کوتاه است. به علت رطوبت نسبی بالا، پوشش ابری مداوم آسمان و کمی ارتفاع، دمای هوا معتدل و اختلاف سالانه و شبانه روزی دما کم است و به ندرت یخبندان اتفاق می‌افتد. بارش در همه جا به یک اندازه نیست به طوری‌که در بخشهای شرقی این ناحیه یعنی شهرستان‌های نکا، بهشهر و گلوگاه بارندگی کمتری نسبت به غرب استان یعنی شهرستان‌های نوشهر و رامسر دارند.

 

آب و هوای جنگلی و کوهستانی

با افزایش تدریجی ارتفاع از زمین‌های جلگهای به سوی دامنه شمالی ارتفاعات البرز و دوری از دریای خزر، تغییرات خاصی در آب و هوای استان به وجود می آید. به طوریکه بین ارتفاعات 1500 تا 3000 متری (از غرب تا شرق) شرایط آب و هوای معتدل کوهستانی حاکم است که از ویژگی‌های آن زمستان سرد و طولانی، همراه با یخبندان و تابستان‌های معتدل و کوتاه و کاهش میزان بارندگی سالانه است.

در قله های مرتفع کوهستانی دامنه شمالی البرز که ارتفاع بیش از 3000 متر است، دمای هوا به شدت پایین می آید و یخبندانهای طولانی ایجاد می شود که حدود 170 روز در سال به طول می‌انجامد و زمستان‌های سرد و تابستان‌های کوتاه و خنک دیده می‌شود. در این ناحیه ریزش جوی اغلب به صورت برف می‌باشد، به همین سبب در قله های منفردی مانند علم کوه و دماوند شرایط تشکیل یخچال‌های کوهستانی و انباشت دائمی برف فراهم شده است.

 

آبهای سطحی

رودها و دریاچه ها جزء آبهای سطحی محسوب می‌شوند. استان مازندران به علت بارش فراوان دارای رودخانه های متعددی است. هر یک از این رودها نیز نقش حیاتی ویژه ای را در زمینه تأمین آب زراعی دارند.

 

آبهای زیرزمینی

با توجه به وضعیت آب و هوایی، نزولات جوی فراوان، جنس خاک و پوشش گیاهی سفره های متعدد آب تشکیل شده اند. سطح آب‌های زیرزمینی در نواحی کوهستانی، کوهپایه ای عمیق و در نواحی جلگه‌ای کم عمق است، به طوری که در خط ساحلی دریا کاملا به سطح زمین رسیده و اراضی باتلاقی و مرطوب ایجاد می‌کند. سفره آبهای زیر زمینی از طریق حفر چاه عمیق، نیمه عمیق و چشمه مورد بهره برداری قرار می گیرد.

 

رود هراز

هراز یکی از رودهای پُر آب و دائمی استان است. این رود از دامنه‌های شمالی کوه‌های لار وپالان گردن 4375( متر) و لواسانات سرچشمه گرفته و تا پلور، رود لار نامیده می‌شود و از پلور به بعد نام آن به هراز تبدیل می شود. حداکثر بده رود در فروردین ماه 400 متر مکعب و بده متوسط 60 متر مکعب است. بر روی رود هراز، در قسمت بالا سدی به نام «لار» بسته شده که بخشی از آب مورد نیاز کشتزارهای آمل و بابل را تأمین می‌کند. علاوه بر آن از طریق تونل های آب بَر «کلان» قسمتی از آب سد لار برای جبران کسری آب آشامیدنی تهران به این شهر انتقال می‌یابد.

از اتصال رودهای کندوان، انگوران و زانوسی تشکیل می‌شود و پس از طی دره های عمیق و تنگ البرز غربی، با شیبی تند به محل پل زغال رسیده و پس از آن با بستری کم شیب از غرب شهر چـالوس به دریای خزر وارد می‌شود. شاخه‌های این رود از ناحیه کوهستانی مرتفع و مرطوب سرچشمه می‌گیرند. بدین جهت، بده حداکثر رود در اوایل بهار و بده حداقل آن در اواخر تابستان است.

 

پارک ملی پابند

در راستای نگهداری از جنگل‌های شمال و حفظ گونه های گیاهی و جانوری، این منطقه به عنوان پارک ملی تعیین شده است. پارک ملی پابند با وسعت 26597 هکتار در جنوب شهرستان نکا و بهشهر قرار دارد این پارک دارای جنگل‌های طبیعی دست نخورده و رویشگاه گونه‌های نادر گیاهی ـ علفی، بوته ها و درختچه های است. حیواناتی چون مرال، شوکا و پلنگ در این منطقه زندگی می کنند.

 

پارک ملی کیاسر (شاهدژ)

این پارک با وسعت 7366 هکتار در جنوب شهرستان ساری واقع شده و به صورت جنگل طبیعی بکر و زمینهای مرتعی پوشیده از درخت است. در بخشهایی از این پارک، صخره های سنگی وجود دارد. پارک کیاسر رویشگاه گونه های گیاهی نادری همچون بلوط اوری و سرخدار است. همچنین محل زندگی حیواناتی نمونه مانند مرال، شوکا، خرس و پلنگ نیز محسوب می‌شود.

 

موقعیت شهرهای استان مازندران

بیشتر شهرهای استان بر روی رسوبات آبرفتی قرار گرفته اند. شهرستان‌های گلوگاه تا بابل با فاصله کمی از دریا قرار داشته و شهرهای بابلسر تا رامسر در نزدیکی ساحل دریا شکل گرفته اند. برخی از این شهرها از نظر ارتفاع، بالاتر و برخی دیگر پایین تر از سطح دریای آزاد قرار دارند. بالاترین ارتفاع را کیاسر با ۴+129 متر و پایین ترین ارتفاع را بابلسر با -22 متر دارد.

اکثر شهرهای استان از نظر کارکرد، دارای نقشه‌ای خدماتی، اداری، تجاری‌اند. به عنوان مثال نقش سیاسی ـ اداری شهر ساری، نقش تاریخی شهرهای آمل، ساری، بهشهر، نقش تجاری و خدماتی شهر بابل، نقش صنعتی شهر قائم شهر، ارتباط آبی بندر نوشهر و نقش گردشگری شهرهای رامسر، چالوس و بابلسر.

 

زبان و گویش و لهجه مردم

گویش طبری (مازندرانی) که از گویشهای کهن ایران است، زمانی متعلق به یکی از حوزه های پربار زبانی کرانه های جنوبی دریای خزر و بخش گستردهای از شمال ایران بوده است. این گویش به علت تغییرات آوایی به وجود آمده در برخی از واژه ها، به لهجه های گوناگون تبدیل شده است.

حضور تیره‌ها و طوایف مهاجر به منطقه، به ویژه مناطق جلگه ای و ازدواج مردم بومی با مهاجران و همچنین گستردگی رفت و آمدهای بومیان با مردم سایر مناطق استان و کشور رواج گسترده رسانه های گروهی متکی به زبان امروزی پارسی و نفوذ واژگان نواحی هم جوار در محاوره های مردم، گویش جلگه ها را با دگرگونی‌های آشکاری نسبت به چند دهه قبل همراه ساخته، اما این تغییرات در میان کوه‌نشینان شمالی البرز مرکزی، کمتر به چشم می‌خورد.

 

گویش مازندرانی

در واقع گویش مازندرانی در این منطقه اصیل تر و پربارتر باقی مانده است. زبان قدیم اهالی قسمت جنوبی دریای خزر و جبال طبرستان، پهلوی بوده و به این زبان تکلم میکردند و در حال حاضر هم در زبان مردم آن سامان کلمات و لغات بسیار است و بلکه میتوان گفت نیمی از تمام کلمات و لغات آنها پهلوی است.

هم اکنون گویش‌های مختلفی در زبان مردم مازندران رایج است که بررسی‌های انجام شده وجود 14 گویش و زبان مختلف شامل مازندرانی، فارسی، ترکی، بلوچی، ترکمنی، کردی، زابلی، تاتی، عربی، گوداری، روسی، کتولی، افتری و لری را در این منطقه روشن میسازد که این خود دلیل مهاجرتهای زیادی است که در این ناحیه و این استان صورت گرفته است.

 

شعر خوانی و آواز

در بسیاری از این سروده ها شاعران مازندرانی به ارتباطات اجتماعی و زندگی روزمره مردم این دیار اشاره شده است. شاعران مازندرانی بسیاری نیز در این دیار زندگی میکردند.

 

نمونه ای از سروده های محلی مازندرانی

بیه شو، ونه بورم، بزنم پا، صحرا رهها کنم داد، بزنم ونگ، برانم خی هارهبی چراغ سو، داس گرمه دوشدر کمبه تا شو پر بی ئرهانده شومبه راه، انده زمبه ونگ، تالخونش تا سر بی ئرهخدایا کی بونه فرو بوره شو، راه دکفم بورم تاچشمه لوشه دسو و دیم و لنگ بزنم او، بورم تخت ور خو هاکِنِم خو.

 

آلات موسیقی و سبک شعر خوانی

موسیقی نواحی مرکزی مازندران بر پایه اصیل‌ترین و کهن ترین نغمه ها و ملودی‌های چوپانی مازندران شکل گرفته است. محور اصلی موسیقی این بخش از سوی پنج مقام آوازی وزین و پرقدمت یعنی، طبری بلند، طبری کوتاه، کتولی بلند، کتولی کوتاه و میون کتولی و تعداد زیادی قطعه ساز چوپانی است. این مجموعه اساس موسیقی آوازی و سازی مناطق مرکزی مازندران را تشکیل می‌دهد.

 

موسیقی شرق مازندران

موسیقی شرق مازندران در نواحی میان دورود ساری تا کوهپایه‌های طبری زبان گرگان کاربرد دارد. مهم‌ترین ساز در موسیقی شرق مازندران دوتار است. هسته مرکزی موسیقی شرق مازندران دومقام بزرگ هراتی است که ریشه در موسیقی ترکمنی و موسیقی شمال خراسان دارد. مضامین شعری در موسیقی شرق مازندران در برگیرنده داستانهای عاشقانه، روایت‌هایی از کوچ، مهاجرت و اندوه است.

 

موسیقی غرب مازندران

موسیقی غرب مازندران، موسیقی این مناطق بین چالوس تا غرب نشتارود و تا گیلان گسترده است و بیشتر با نواهای چوپانی همراه است. سازهای رایج این منطقه عبارتاند از نی، سرنا، دهل. از معروفترین آهنگ‌هایی که توسط این سازها نواخته می‌شود می‌توان به طالب اشاره کرد.

دختران و پسران در سنین مختلف به انواع بازی‌های محلی می‌پردازند. برخی از این بازی‌ها شناخته شده ترند. تپچو، تیله بازی، پرپر ـ کلاغ پر، هفت سنگ کا، چش بیته کا، لیپ کا، آقوز کا. این بازی‌ها، سرگرمی سنتی اهالی مازندران، به خصوص مردم دهات و ییلاق این منطقه بوده است و تا حدود 50 سال پیش، رایجترین سرگرمی‌ها به حساب میآمده که در ایام بیکاری در ایوان خانه‌ها، منزلگاه‌های رمه‌ها و یا در مجـالس شب‌نشینی‌ها و عروسی‌ها، اوقات فراغت را با این بازی‌ها پر می‌کردند.

 

کشتی لوچو

از مهم‌ترین این بازی‌ها می‌توان به کشتی لوچو اشاره کرد. کشتی لوچو از کشتی‌های محلی استان مازندران است و در گذشته در مراسم عروسی اجرا میشد. اما امروزه در بعضی از نقاط استان این کشتی همه ساله در تابستان بعد از وجین شالی، هنگام فراغت کار روستاییان و یا اعیاد مذهبی و ملی برگزار می‌شود.

جایزه برنده این کشتی یک رأس گاو است که توسط اهالی خریداری می‌شود. برای مسابقه دو نفر از کشتی‌گیران با تجربه به عنوان داور انتخاب میشوند، در این کشتی هرگونه ضربه زدن به بدن یا سر حریف، گرفتن انگشت، دست، سر و ضربه زدن به کتف و گرفتن گوش، خطا محسوب می‌شود. کشتی‌گیری که در یک دوره چند روزه، تمامی حریفان را شکست دهد، برنده مسابقه است. در طول برگزاری مسابقه، ساز و دهل نیز نواخته می‌شود تا شور و هیجان بیشتری به مسابقه بدهد.

مازندرانی‌ها همیشه به میهمان‌داری و میهمان نوازی مشهور بودند. غذا، تنوع و کیفیت آن در فرهنگ مازندران دارای اهمیت زیادی است. چند نمونه از غذاهای محلی مازندران اشاره می‌کنیم.

 

غذاهای محلی مازندران

نازخاتون: بادمجان کبابی و له شده که به آن آبغوره، ریحان، جعفری و سیر کوبیده اضافه می شود.

کهی انار: کدوی پخته همراه باقال و عدس پخته شده با گردوی ساییده و دانه انار، که سیر داغ به آنها اضافه شده و مخلوط آن را همراه پلو می خورند.

آلو خرش: مرغ پخته که همراه با تخم انار، آلوی سرخ شده و پیاز داغ پخته می شود.

آغوز مسما: خورشتی که از گردو، مرغ، ترشی انار درست می شود.

دو آش: نوعی آش که با برنج و سبزی و کدو و دوغ محلی درست می‌شود.

 

شیرینی های محلی و خانگی استان مازندران

آغوزنون: آرد گندم، شیر، تخم مرغ و شکر را با هم مخلوط کرده سپس الی خمیر را گردو می‌گذارند.

پشت زیک: شکر یا قند را در یک قاشق آب حل کرده روی اجاق می‌گذارند بعد از آن یک قاشق روغن و مقداری کنجد به آن اضافه کرده مایه را در سینی می‌ریزند و به اندازه دلخواه برش می‌دهند.

پیس گنده: این شیرینی شامل گردوی ساییده، شکر قرمز یا شیره خرمالو و آرد برنج سرخ شده و کنجد.

 

بازارهای محلی

بازارهای روز و هفتگی، بازارهایی هستند که در آن کالاهای روزمره مردم عرضه می‌شود و تقریباً در کنار تمام بازارهای دائمی وجود دارد. خرید ارزان محصولات تازه توسط دستفروشان محلی از خصیصه های مهم این نوع بازارهاست و در حقیقت توسعه شهرنشینی در شمال ایران رابطه مستقیم با این نوع بازار دارد. بازارهای هفتگی در روزهای معینی از هفته تشکیل می‌شود و فروشندگان این بازارها عموماً دوره گردها هستند که اجناس خود را در ساعات اولیه صبح به این بازارها می‌آورند. کالاهای ساخته شده شهری به طور اخص و کالاهای روستایی به طور اعم در این بازارها عرضه می‌شود. بازارهای سنتی از گذشته رایج بوده است.

 

نوروزخوانی

نوروزخوانان معمولاً پانزده روز قبل از فرا رسیدن عید نوروز به داخل روستاها می‌آیند و با خواندن اشعار در مدح امامان (ع)، طلیعه سال نو را به مردم مژده میدهند. نوروزخوانان چند نفرند که یک نفر اشعار را می‌خواند، یک نفر ساز می‌زند، نفر دیگر به نام کوله کش یا بارکش به در خانه های مردم می‌رود. صاحبخانه نیز با دادن پول، شیرینی، گردو، تخم مرغ، نخود و کشمش از آنان پذیرایی می‌کند.

عید نوروز

هنگام تحویل سال افراد خانواده دور سفره هفت سین که با ظرافت و سلیقه خاصی توسط زنان چیده شده، می‌نشینند و منتظر سال نو می‌شوند تا پدر و بزرگ‌تر خانواده دعای تحویل سال را بخواند. در این روز غذای عید، که معمولا سبزی پلو با ماهی است آماده می شود و علاوه بر آن غذایی به عنوان خیرات برای اموات می‌پزند و بین مردم پخش می‌کنند. در گذشته در غروب شب اول سال به این اعتقاد که چراغ خانه آنها همیشه روشن و نورانی باشد، به سر در خانه ها شمع یا شعله آتش آویزان می‌کردند.

 

مراسم تیرماه سیزده

از دیگر مراسم سنتی و رسمی مازندران تیرماه سیزده است که در اواسط آبان هر سال برگزار می‌شود. البته روایت‌های مختلف در مورد تیرماه سیزده وجود دارد. در این شب همه خانواده کنار هم جمع می‌شوند و تا پاسی از شب را به خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانه های بزرگ‌ترها سپری می‌کنند. جوانان هم با در دست داشتن ترک‌های بلند که کیسه‌ای به انتهای آن بسته شده است. همراه کودکان به در خانه ها رفته و با سر و صدا و کوبیدن چوب به درخانه ها و لال بازی از صاحب خانه تقاضای هدیه می‌کنند. از طرف صاحب خانه به آنها پول، میوه و شیرینی داده می‌شود. هنگامی که لال به همراه گروه خود در کوچه‌ها شروع به حرکت می‌کند.

این اشعار را می‌خواند: لال بیمو، لال بیمو، پارسال و پیرار بیمو، چل بزن دیگه بزن، لال انه لالک انه، پیسه گنده خوا انه، سال و ماه ارزون نوه، لال مار رسوا نو، لال انه لالک انه، پاربورده امسال انه.

ترجمه: لال آمده، لال آمده، پارسال و امسال آمده، چرخ نخ ریسی را حرکت بده، به دیگ بزن، لال آمد، لال کوچک آمد، کسی که شیرینی پیس کنده می‌خواهد می‌آید، سال و ماه ارزان نمی شود، لال بزرگ رسوا نمی شود، لال می آید، لال کوچک می آید، پارسال رفته امسال می‌آید.

 

مراسم ورف چال (چاه برف)

یکی از مراسم قابل توجه در ارتباط با آب در روستای اسک واقع در جاده هراز مراسم ورف چال است. این مراسم در یکی از روزهای جمعه در فاصله اول تا پانزده اردیبهشت ماه همزمان با ذوب آخرین برف‌های زمستانی برگزار می‌شود. این مراسم ریشه در مبارزه با کم آبی برای مسافران و دام‌ها در فصل تابستان دارد. دامدارها برای تأمین آب مورد نیاز دامها در فصل تابستان که برف‌های روی کوه آب می‌شد برف را در این چاه ذخیره می‌کردند تا درموقع کم آبی، آب مورد نیاز دام‌ها را تأمین کنند. امروزه منطقه مورد بحث اهمیت گذشته خود را از نظر پرورش دام از دست داده ولی این سنت قدیمی همچنان در بین اهالی محل ادامه دارد.

 

چله شو یا همان شب یلدا

شب اول زمستان را گت چله می‌نامند در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع میشوند و با خوردن هندوانه، ماست، میوه و آجیل سرمای فصل زمستان را از خود دور می‌کنند. اعتقاد بر این است که با خوردن ماست یا هندوانه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردشان نخواهد شد.

 

آب‌گرم معدنی لاویج

روستای ییلاقی لاویج در 25 کیلومتری جنوب غربی شهر چمستان از توابع شهرستان نور در میان دره‌های سبز جنگلی قرار دارد. وجود آب معدنی سرد و قابل آشامیدن در پارک کشپل جذابیت‌های این مجموعه را کاملتر کرده است. در حال حاضر در 5 نقطه از این روستا از آب‌گرم معدنی برای استفاده مردم بهره برداری می‌شود که دو نقطه آن به صورت جدید و مدرن با استخر و واحدهای خصوصی در حال ارائه سرویس به گردشگران است. آبگرم معدنی لاویج با گرمای طبیعی مقدار زیاد املاح گوناگون شامل فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم را داراست و به دلیل خواص بالای درمانی برای دردهای استخوان، مفاصل، رماتیسم و بیماریهای پوستی بسیار مفید بوده است.

 

چشمه های آب معدنی

مهم‌ترین خواص این آب‌گرم تأثیر آنها در بیماری یرقان است که آنرا از این حیث در ایران بی نظیر کرده است. رسوبات این آبها به ویژه پس از بر جای ماندن حاصل از لایروبی چشمه ها نیز جهت درمان و ساخت داروهای مختلف قابل استفاده است.

 

آب‌گرم معدنی رامسر

شهرستان رامسر با زیبایی وصف ناپذیر در غربی‌ترین نقطه استان مازندران در دامنه جنگلی و زیبای البرز و سواحل زیبا، ییلاقات خوش آب و هوا مانند جواهر ده دارای آبهای معدنی منحصر به فردی است. آبهای معدنی رامسر در اطراف محوطه هتلهای جدید و قدیم دارای حرارت 30 درجه سانتیگراد املاح کلسیم، منیزیم، سدیم، کلراید، سولفات، سیلیس، آمونیاک نیترات در آن وجود داشته و استفاده از آنها باعث درمان دردهای مفاصل، بیماریهای پوستی و درمان جوش‌های بدن، جلوگیری از ریزش مو و رفع گرفتگی عضلات می‌شود. علاوه بر موارد فوق، آب معدنی معروف به مادر شاه در این مجموعه، خواص تسکین اعصاب و درمان روماتیسم دارد. در شهرستان رامسر چشمه‌های آب معدنی فراوانی وجود دارد که اغلب آنها سرد است، همچنین چشمه‌ای دامنه رشته کوه به نام دریا دیم با حدود 800 الی 900 متر ارتفاع و سادات شهر را می‌توان اشاره کرد.

 

آب‌گرم معدنی سادات

سادات شهر در فاصله چهار کیلومتری شهر رامسر دارای چشمه محمد گرما، عزیز گرما، شکر گرما، کش گرما، سنگ بنه و نمک گرما است. درجه حرارت آب به جز چشمه نمک گرما، در سرچشمه اصلی حدود 35 درجه بوده و به دلیل اهمیت آبها در یک کانال برای استفاده در استخرها و وان‌ها از حرارت آنها کاسته می‌شود. املاح موجود در آنها باعث درمان درد مفاصل و روماتیسم، بیماری‌های پوستی و تسکین اعصاب می‌شود. البته چشمه نمک گرما دارای حرارت 17 درجه سانتیگراد دارای خواص درمان جوش بدن و بیماری‌های پوستی است.

 

آب‌گرم معدنی لاریجان

روستای ییلاقی و توریستی آبگرم در دامنه شرقی قله دماوند قرار دارد. میزان آب‌دهی سرچشمه اصلی حدود هزار لیتر در ثانیه و میزان حرارت آن به 62 درجه بالغ می‌شود. موادی مانند هیدروژن سولفوره، کلرور دو سود، سولفات دوکلسیم، سیلیس و اکسید دو منیزیم در آن موجود است. این آب برای درمان بیماریهای پوستی، زخم‌های کهنه، روماتیسم و درد مفاصل و بیماری مجاری تنفسی سودمند است.

 

آب معدنی اسک

آب‌های گرم روستای ییلاق و کوهستانی اسک در حاشیه جاده هراز، دارای 19 درجه سانتیگراد حرارت با خواص گوگردی در تمامی سطح این روستا جاری است و استخرها و نهرهای فراوانی را تشکیل می‌دهد. آب دارای اکسید کربنیک و کلسیم به مقدار زیاد و نمک، منیزیم، کلرورهای مختلف، آهن، سود پتاس و بیکربنات دوسود است. بیکربنات دو سود در حین مجاورت با هوا سخت و جامد شده و قشر آهکی تولید کرده و سپس به سنگ مرمر تبدیل می‌شود.

زاج و شوره در کوه‌های اطراف آب معدنی مورد استفاده اهالی است. استحمام در آبهای فیروزهای رنگ آب اسک، برای زیبایی و طراوت پوست، درمان سوءهاضمه، رفع انسداد مجاری مختلف لنفاتیسم بسیار مؤثر بوده و علاوه بر آن بیماریهای پوستی را معالجه می‌کند.

 

استراباکو آمل

آب گرم استراباکو با حرارت 34 درجه سانتیگراد از پای کوه جوشیده و پس از جمع شدن در دو استخر تقریباً بزرگ، از آن سر ریز کرده و به داخل رودخانه می‌ریزد و میزان آبدهی تقریباً 4 اینچ در ثانیه است.

 

آب معدنی آمولو استادن

چشمه آب معدنی آمولو معروف به پرسم (پاراسم) در کیلومتر 30 آمل به تهران در پایین جاده هراز کاملا در مجاورت رود هراز از زمین خارج شده و حوضچه بزرگی را تشکیل میدهد، آب سرد بوده و املاح کلسیم، سدیم، پتاسیم و منیزیم دارد. در سال 1971 اولین کارخانه تصیفه و بسته بندی آب معدنی ایران در این محل ساخته شد و با ایجاد مخزن و پمپاژ آب به باالی جاده، کارخانه مستقر شد. نوشیدن آن برای رفع بیماریهای گوارشی و درمان بیماریهای داخلی و تنظیم متابولیسم بدن عالی بوده و استحمام در آن برای تسکین اعصاب، ایجاد آرامش و تازگی، درمان مفاصل و بیماریهای پوستی مفید است.

 

آب معدنی قلا دختر

در حاشیه شهر ییلاقی و کوهستانی پلور در جاده توریستی و معروف هراز و در جنوبی ترین منطقه شهرستان آمل قرار دارد. این مجموعه صنعتی با افزودن گاز ازن شرایطی پدید می‌آید که فواید درمانی شامل: جذب سریع و تنظیم متابولیسم بدن و افزایش اثرگذاری مفید، دفع مناسب مایعات مضر و مواد زاید مانند اوره و اسید اوریک، اثرات درمانی و بسیار مفید بر دستگاه گوارش و ازدیاد تبادالت سلولی، تنظیم فعالیتهای معده، کبد و روده، عدم وجود سولفات و سدیم در آب، مناسب شرایط کودکان و همچنین ایجاد شادابی و نشاط و اثرات مفید در اعصاب و بروز آرامش را می‌توان نام برد.

 

محوطه های تاریخی و فرهنگی فرح‌آباد ساری

بقایای شهر قدیمی فرح آباد به وسعت 30 تا 40 هکتار در فاصله تقریبی 28 کیلومتری راه اصلی ساری فرح آباد و در فاصله دو کیلومتری ساحل دریای خزر قرار دارد. از مهمترین بقایای این شهر مسجد، مدرسه، قسمت‌هایی از یک پل، دیوار باقی مانده از یک قصر و حمام متعلق به دوره صفوی را میتوان نام برد. این شهر در زمان شاه عباس اول بندری آباد و پر رونق بود تا جایی که لقب دارالسرور و حتی (دارالسلطنه) را به آن اختصاص می‌ دادند. فرح آباد در اواخر سلطنت شاه عباس دوم توسط یک گروه تبعه روسیه که به ظاهر با عنوان تجارت به منطقه آمده بودند به آتش کشیده شد، آنان پس از کشتار جمعی از مردم و به آتش کشیدن کاخ جهان نما (قصر معروف شاه عباس بزرگ) از راه دریا گریختند.

 

مجموعۀ عباس آباد بهشهر

در فاصله 9 کیلومتری جنوب شرقی بهشهر برفراز ارتفاعات البرز در میان جنگلی سرسبز و انبوه بقایای آثاری از دوره صفوی مشتمل بر سد و استخر و کاخی در وسط آن و بناهایی در اطراف استخر با وسعت تقریبی 10 هکتار برجای مانده است. این محوطه تاریخی که از دیدگاه گردشگری بسیار با اهمیت است، در سالهای 1379 و 1380 شمسی توسط اداره کل میراث فرهنگی مازندران مورد بررسی و کاوش قرار گرفت. مهمترین آثار به دست آمده در دو حفاری شامل حمام به حیاط سنگ فرش، بقایای کاخ، حوض و جویهای انتقال آب، معابر سنگی و آجری و محوطه گلباغ است.

 

موزه بابل

ساختمان این موزه در سال 1307 هجری شمسی به عنوان بلدیه (شهرداری) بنا شده و به دلیل دارا بودن ویژگیهای خاص معماری در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. در حال حاضر از طبقه همکف موزه به عنوان نمایشگاه موقت آثار فرهنگی هنری استفاده میشود و در طبقه دوم آن آثار باستانشناسی و مردمشناسی به نمایش درآمده است.

 

تکیه پهنه کلا

این تکیه در 8 کیلومتری جنوب شهرستان ساری قرار دارد، به علت باورها و اعتقادات مذهبی هر سال هزاران زوار و گردشگر مذهبی به این مکان مسافرت می کنند.

 

تکیۀ کردکال جویبار

این تکیه که در 28 کیلومتری شمال غربی شهرستان جویبار قرار دارد، بنایی است مستطیل شکل با نمای آجری و سقف پوشیده از سفال. این تکیه شامل یک ایوان با شش ستون چوبی و سرستونهای زیبای کنده کاری شده است که ایوان دو ورودی دارد و اتاقهایی در دو طبقه به طور قرینه در دو طرف ایوان به چشم میخورد. سقف اتاقها و ایوان پل کوبی شده و دارای کتیبه و نقاشی تزیینی با محتوایی متنوع چون صحنه های جنگ و گریز، شکار حیوانات، مراسم مذهبی، نقوش گیاهی و حیوانی است. تاریخ بنای تکیه به سال 1280 هـ. ق باز می‌گردد.

 

برج رسکت

برج رسکت در دهستان فریم دودانگه ساری قرار دارد و از بناهای قرن پنجم هـ. ق محسوب می شود. بنابراین برج مدور دارای تزئینات آجری راست و در بالا بدنه کتیبه ای با خط گلزار که به طرز زیبایی گچبری شده است. ورودی این بنا در جهت شرقی و در میان دو طاق نمای تو در تو آجری، دارای تزئینات مقرنس کاری و در باالی آن چهار سطر کتیبه با آیاتی از کالم الله مجید و مطالب تاریخی به خط کوفی گلزار و خط پهلوی گچبری شده، زیبایی آن را دو چندان می کند. این بنا با توجه به متون تاریخی به احتمال زیاد مدفن یکی از شهریاران آل باوند است.

 

سه خط طلا در مازندران

بخشی از راه آهن تهران ــ شمال در فاصله سه کیلومتری ورسک به سمت گدوک در سه ارتفاع مختلف به موازات هم مشاهده میشود. مهندسین راه آهن به منظور کم کردن شیب و افزایش ضریب قدرت لوکوموتیوها مسیر ریل را با برش کوه و با پلهای وسیع و تونلهای متعدد امتداد دادند تا قطار با سه بار گردش به دور کوه به سمت فیروز کوه به مسیر خود ادامه دهد. به دلیل چنین موفقیتی این بخش از راه آهن شمال به نام سه خط طلا نامیده شده است.

 

بقعۀ میر بزرگ (میرزا قوام الدین مرعشی) آمل

در دوره سلطنت شاه عباس صفوی در سال 1020 هجری قمری بر روی مدفن میرقوام الدین مرعشی بنیانگذار سلسله مرعشیان که در اواخرقرن هشتم هجری قمری زندگی میکرد بقعه ای با شکوه ساخته شده است. این اثر در بافت قدیم شهر آمل و در محدوده بازار شهر قرار دارد. ساختمان آن در مازندران از نظر ویژگیهای معماری شامل گنبد، سردرها، کاشیکاری و کتیبه کمنظیر است. پالن چهار ضلعی آن با گنبدی ساده و بلند با مصالح آجر و مالت گچ و آهک در مساحت 781 متر مربع شکل گرفته است. در فضای بقعه تزیینات چشمنوازی شامل کتیبه هایی با خط ثلث سفید رنگ بر زمینه کاشی آبی مشتمل بر آیاتی از کلام اللّه مجید و حدیثی از امیرالمومنین علی (ع) و کاشیهای الوان بانقوش گیاهی و همچنین صندوق مزاری چوبی با کتیبهای که معرف سال ساخت، مساحت و کاتب آن است، مشاهده می‌شود.

 

روستای کندلوس

این روستا در دامنه سرسبز البرز و در منطقه کجور مازندران قرار دارد. کندلوس در محور چالوس ــ تهران و درکیلومتر 42 جاده دشت نظیر واقع شده است. روستای کندلوس به علت واقع شدن در منطقه ی کوهستانی دارای آب و هوای ییلاقی با زمستانی سرد و تابستانی معتدل است. خانه های این روستا در شیب طبیعی کوه به صورت پلکانی و به شکل زیبایی با مصالح بوم آورد و سقفهای چوبی موسوم به کته تخته کوب قرار دارد. در روستای کندلوس موزه مردم‌شناسی باشکوهی بنا شده است که هر ساله تعداد زیادی گردشگر از آنجا بازدید می‌کنند.

 

برج ساعت ساری

برج ساعت نماد ساری است. در زمان پهلوی اول در مرکز شهر ساری در سال 1309 شمسی ساختمان برج مانندی به ارتفاع 25 متر با ویژگیهای معماری ایرانی و اروپایی بنا گردیده بود که بر روی آن اذان گفته و جار می‌زدند. ساعت آن را از روسیه وارد ایران و بر آن نصب کردند تا آنکه در سال 1344 هجری شمسی شهرداری وقت به دلیل خرابی اقدام به تخریب آن کرده و بر جای آن حوض و فواره ساخت اما از آنجایی‌که تخریب آن خوشایند عموم مردم نبود، لذا به پیشنهاد فرهنگ و هنر مازندران و شهرداری ساری در سال 1355 با کمک مالی مردم و از روی نقشهای قدیمی برج ساعت مجددا بنا شد.

 

صنایع دستی

هنرهای سنتی مازندران تبلور ویژگیهای اعتقادی، آداب و فرهنگ مردم این مرز و بوم است که بر اثر نیاز آنان شکل پذیرفته است و از جمله آنها میتوان به صنایع چوبی (الک تراشی) اشاره کرد که مجموعهای است از وسائل روزمره زندگی همچون دانه پاش، کفگیر و مالقه و عصا و غیره. نمد مالی، حصیربافی، جاجیم بافی، ابریشم بافی، جوراببافی و غیره از جمله صنایعی هستند که روستاییان به هنگام فراغت از کشت و کار بدان روی میآورند. قالیبافی نیز یکی از صنایع دستی این سامان است که با ویژگیهای خاص هنری بخشهای مختلف استان بافته می‌شود.

 

توانمندیهای ارتباطی

احداث راه آهن شمال همزمان با تأسیس راه آهن سراسری در زمان پهلوی اول در بیست و سوم مهرماه 1306هـ.ش شروع و ساخت آن تا شهریور 1316 خاتمه یافت. حوزه استحفاظی راه آهن شمال از ایستگاه گرمسار واقع در استان سمنان آغاز و با عبور از کوه‌های سربه فلک کشیده البرز و بخش‌هایی از استان تهران وارد استان مازندران و مناطق زیبای جنگلی گشته و با عبور از شهرهای متعدد و مناطق جلگهای وارد استان گلستان و در نهایت به ایستگاه گرگان ختم می‌شود. طول راه آهن شمال 382 کیلومتر است که 21 کیلومتر خط انشعابی به بندر امیرآباد نیز دارد و علاوه بر این دارای 91 کیلومترخطوط فرعی شامل 43/5 کیلومتر تجاری و 47/5 کیلومترخط مانوری است.

مجتمع عظیم منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد به عنوان بزرگترین بندر در حال توسعه شمال ایران در کرانه جنوبی دریای خزر و 51 کیلومتری شمال شرقی شهرستان ساری (مرکز استان مازندران) واقع است. عملیات ساخت بندر امیرآباد از سال 1375 آغاز شد. این بندر به دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی مناسب، وسعت کافی و استعدادهای منحصربه فرد در سال 1376 از سوی شورای عالی مناطق آزاد بهعنوان منطقه ویژه انتخاب شد و مسئولیت آن به سازمان بنادر و دریانوردی واگذار شد که به عنوان حلقه طلایی دالان بین المللی ترانزیت شمال ــ جنوب و دسترسی به بازارهای بزرگ آسیای مرکزی شناخته میشود.

 

بندر نوشهر

این بندر به عنوان نزدیک‌ترین بندر تجاری کشور به پایتخت از طریق چهار مسیر کندوان، هراز، فیروز کوه و جاده رشت ــ قزوین به مراکز مهم تجاری ــ صنعتی دسترسی دارد. با راه اندازی آزاد راه تهران ــ شمال این مسافت به 120 کیلومتر کاهش خواهد یافت و بدین ترتیب به موقعیتی استثنایی در بهره برداری از توانمندیهای ترانزیتی کریدور شمال ــ جنوب دست خواهد یافت.

بندر فریدونکنار در استان مازندران بندر فریدونکنار یکی از بنادر شمال کشوراست که به منظور گسترش روزافزون مبادلات بازرگانی با کشورهای حاشیه دریای خزر، از طریق جاده‌های هراز و فیروزکوه به مرکز کشور متصل می‌شود.

نیروگاه شهید سلیمی نکا در استان مازندران نیروگاه شهیدسلیمی نکا به عنوان یکی از نیروگاه‌های استراتژیک کشور و از مهمترین سرمایه های ملی کشور و از بزرگترین نیروگاه‌های خاورمیانه به شمار می‌رود. این نیروگاه در ساحل دریای خزر و در 22 کیلومتری شمال شهرستان نکا قرار دارد.