بر اساس گزارش ها، پس از صادرات چند محموله قیر تقلبی و بی کیفیت به چین، این کشور واردات قیر از ایران را متوقف کرد و بدین ترتیب بازار صادراتی این کشور از دست رفت؛ ویتنام نیز در واکنش به تخلف شرکت های صادرکننده، واردات قیر از ایران را به طور کامل متوقف کرده است. به تازگی گرجستان نیز واردات قیر از ایران را متوقف کرده است و شرکت های ترکیه ای به تدریج در حال اشغال بازار صادراتی ایران در گرجستان هستند. وضعیت صنعت قیر در کشور در شرایطی است که برخی کارشناسان و فعالان این صنعت نسبت به ورشکستگی این صنعت هشدار می دهند و ساماندهی بازار قیر را خواستارند.

** اشغال جایگاه ایران در بازار قیر منطقه از سوی بحرین بر اساس گزارش ها، سالیانه ۱۰۰ میلیون تن قیر در جهان تولید و مصرف می شود که سهم ایران، نزدیک چهار درصد است. ایران به عنوان یکی از بزرگ ترین دارندگان ذخایر نفتی جهان سال هاست در صنعت قیر فعالیت دارد. فعالیت شرکت های ایرانی در تجارت قیر با تشکیل دو شرکت در سال ۱۳۸۲ خورشیدی آغاز شد. گستره اقدام های این دو شرکت تا آنجا توسعه یافت که در سال های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ ایران با تکیه بر کیفیت و میزان عرضه قیر، تعیین کننده قیمت این محصول در منطقه بود. در سال ۱۳۹۰ نزدیک ۳۳ درصد از این محصول در جهان در آسیا تولید می شد. در آن دوران، کشورهای متعدد اروپایی و آسیایی مشتری قیر باکیفیت ایران بودند، به طوری که مشتریان اروپایی با وجود تحریم حاضر بودند به دلیل کیفیت بالا، قیر تولید شده در ایران را از طریق واسطه ها به شیوه های گوناگون خریداری کنند. با گذشت زمان، این جایگاه از دست رفت؛ به طوری که اکنون به جای ایران، کشور بحرین به مرجع تعیین قیمت قیر در منطقه تبدیل شده است. در واقع به دلیل ورود برخی سودجویان به صنعت قیر، بتدریج جایگاه ایران در بازار جهانی این صنعت، دچار چالش شد و اعتبار کشور ما در بازار جهانی قیر زیرسوال رفت. اکنون بحرین به مرجع تعیین قیمت قیر در منطقه تبدیل شده و در نتیجه ناچاریم قیر خود را در هر تن نزدیک ۱۰۰ دلار ارزان تر از قیر این کشور صادر کنیم که این امر، سبب کاهش ارزآوری این محصول برای کشور شده است. ** صادرات محموله های قیر تقلبی و دمپایی پاره به اسم قیر با کیفیت بی توجهی به بازار قیر سبب نابسامانی این بازار شد به گونه ای که برخی با خرید قیر از تولیدکنندگان عمده، آن را در کارگاه کوچک با فرآورده های دیگر مخلوط کرده و به عنوان قیر باکیفیت به بازار داخلی عرضه کردند. در نتیجه عرضه این نوع قیر در بازار که با قیمت پایین و با هدف شکستن قیمت و برنده شدن در مناقصه ها صورت می گرفت، کیفیت بسیاری از پروژه های مرتبط با قیر مانند آسفالت و عایق بندی ها، تنزل پیدا کرد. چالش و اختلال در تجارت قیر به داخل کشور ختم نشد و بر بازار صادراتی ایران نیز تاثیر گذاشت؛ تا جایی که برخی با سوءاستفاده از فضای بی سر و سامان تجارت قیر، به تقلب در صادرات قیر اقدام کردند. بدین ترتیب، برخی با خرید قیر از واحدهای دارای مجوز، با تهیه بسته بندی هایی که ظاهر آن معتبر بود(صاحب برند)، با قرار دادن قیر خریداری شده در لایه های بالایی بسته های صادراتی و گذاشتن لاستیک، پلاستک و حتی دمپایی پاره در بخش های پایینی، اقدام به فروش قیر در بازارهای منطقه با عنوان قیر باکیفیت ایران کردند. «علیرضا شریعتی» از فعالان صنعت قیر پیش از این در گفت وگویی با انتقاد از این تخلفات، گفته بود: بازار قیر ایران پر شده است از تولیدکنندگان غیر معتبری که پس از رکود بازار ساخت و ساز به دلالی در بازار قیر آمده اند. وی افزوده بود: این افراد با اضافه کردن دمپایی پاره، سیمان، نفت کوره و هر نوع مواد زاید دیگر، قیر خود را می فروشند و متاسفانه با ترفندهای مختلف، بخشی از این قیرهای نامرغوب را به بازارهای جهانی صادر می کنند؛ در این بین تنها دلگرمی تولیدکنندگان و صادرکنندگان واقعی قیر، معاملات شفاف این محصول در بورس کالای ایران است. ** رشد قارچ گونه واحدهای تولیدی غیراستاندارد آغاز چالش در صنعت قیر ایران به صدور مجوزهای گسترده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت به واحدهای تولیدکننده قیر در سال های گذشته بازمی گردد که سبب شد به دلیل تخلف های گسترده و ضعف نظارت و ساماندهی، صنعت قیر ایران به شدت آسیب ببیند. تولید قیر که تا پیش از این فقط در واحدهایی انجام می شد که در کنار پالایشگاه ها قرار داشتند، در سایر نقاط کشور و در واحدهایی آغاز شد که در برخی موارد به صورت قارچ گونه و بدون رعایت استانداردهای لازم ساخته می شدند. همچنین تحویل «وکیوم باتوم»(مواد پایه تولید قیر) که تا پیش از این در پالایشگاه ها انجام می شد، به بیرون از پالایشگاه ها منتقل شد و رقابتی ناسالم بین تولیدکنندگان متعدد قیر که دارای واحدهای کوچک و بدون استانداردهای لازم بودند، شکل گرفت. ** توقف صدور مجوز فعالیت تولیدکنندگان متفرقه ادامه یافت تا اینکه مهرماه سال ۱۳۹۳، شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران از تراز منفی عرضه و تقاضای «وکیوم باتوم» در کشور خبر داد و با ارسال نامه ای به وزارت صنعت، معدن و تجارت توقف صدور مجوز به شرکت های متفرقه تولید قیر را خواستار شد. با توجه به تداوم سیل تقاضاهای شرکت های متفرقه برای خرید وکیوم باتوم، شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران بار دیگر این موضوع را با ارسال نامه ای به وزارت صنعت، معدن و تجارت پیگیر شد. پیگیری های مسئولان شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران و حتی معاونان وزیر نفت در جلساتی با مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت ادامه یافت تا اینکه این وزارتخانه در آبان همان سال، دستوری را مبنی بر توقف صدور مجوز به تولیدکنندگان متفرقه قیر صادر کرد. البته با وجود توقف صدور مجوز برای واحدهای جدید، فعالیت واحدهای متفرقه که پیش از این مجوز دریافت کرده بودند، همچنان ادامه یافته است. پیگیری ها نشان می دهد که اکنون نیز نظارتی بر فعالیت این واحدها که بیشتر آنها به دور از پالایشگاه ها ساخته شده اند، وجود ندارد و صنعت قیر کشور همچنان از فقدان متولی رنج می برد.