به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، انحصار در عرضه پتروشیمی‌ها چند سالی است که صنایع وابسته به مواد اولیه این بخش را با مشکل مواجه کرده، تا جایی که برخی از آن ها برای تامین مواد مورد نیاز مجبورند، به هر قیمتی تن دهند. حال سوال این است، آیا دستورالعمل معاون اول رئیس جمهوری برای سامان دهی ارز صادراتی پتروشیمی ها، مانع از عرضه بیش از حد آن ها در بازارهای خارج می شود؟ پیش تر برای حل این مسئله شورای رقابت به واسطه اعتراض برخی صنعتگران ورود کرد، تا انحصار عرضه محصولات پتروشیمی حذف شود، حتی ستاد هدفمندی یارانه‌ها با ابلاغیه‌ای به شماره ۴۲۷۵۸ در اسفند ۹۰ فرایند جدید را برای عرضه محصولات پتروشیمی در دستور کار قرار داده بود، اما مشکلات عرضه همچنان پابرجا ماند و این مسئله زمانی حادتر شد که نرخ ارز بالاتر رفت.

 با توجه به اینکه در ابلاغیه ستاد هدفمندی یارانه‌ها آمده است: «کلیه مجتمع‌های تولیدی دولتی و غیردولتی محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی موظفند محصولات تولیدی خود را از طریق بورس کالا عرضه کنند و تنها خوراک‌های بین‌مجتمعی شرکت‌های تولیدی پتروشیمی مشمول مقررات این مصوبه نیستند.» و در سال ۹۳ وزارت صنعت، معدن و تجارت در ابلاغیه‌ای اعلام کرد: «در صورتی که محصولات عرضه‌شده در بورس کالا در دو مرحله متوالی عرضه به فروش نرسند، واحد عرضه‌کننده مجاز است، به همان میزان که فروش نرفته در خارج از بورس به فروش رساند».

اما با وجود قوانین روشن و تعیین نهادهای ناظر همانطور که در بند ۷ ابلاغیه ستاد هدفمندی یارانه‌ها  آمده است: « سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و معاونت بازرگانی داخلی و وزارت نفت موظفند؛ بر حسن اجرای این مصوبه نظارت و با واحدهای متخلف براساس ضوابط موجود و معرفی به سازمان تعزیرات حکومتی برخورد کنند.» بازهم شرایط بازار، بدون حاشیه نیست و این مسئله در حالی که فشارهای رکودی و حتی تحریمی افزایش یافته، می تواند تهدیدی برای صنایع پایین دستی باشد.

پس از اعلام شرایط جدید برای صادرکننده های پتروشیمی که باید ارز صادراتی را از طریق سامانه نیما به ریال تبدیل کنند، یا تنها برای واردات مواد اولیه و ماشین آلات استفاده کنند، مرضیه طهماسبی مسئول تنظیم بازار دفتر صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، گفت: «پیرو مصوبه هیئت وزیران مبنی بر تک‌نرخی شدن ارز، طبق دستور وزیر صنعت، معدن و تجارت و صورت‌جلسه ستاد تنظیم بازار محصولات پتروشیمی به منظور جلوگیری از هرگونه تخلف احتمالی، صادرات محصولات پتروشیمی (مواد اولیه صنایع پایین‌دستی) از سوی واحدهای تولیدی عرضه‌کننده در بورس کالا و با ارائه تاییدیه رسمی به اشخاص حقیقی و حقوقی از واحدهای تولیدی مربوطه (تولیدکننده محصول) صورت می‌گیرد و در غیر این صورت از صادرات محموله‌های موضوعی جلوگیری می‌شود.» باید دید، آیا دستورالعمل معاون اول رئیس جمهوری برای سامان دهی به ارز صادراتی پتروشیمی ها مانع از عرضه بیش از حد آن ها در بازارهای خارج می شود، زیرا به گفته فعالان این بخش پتروشیمی ها ترجیح می دهند محصولات خود را صادر کنند و کمبود عرضه داخلی همواره صنایع پایین دستی را با چالش مواجه می کرد.

بسیاری از فعالان این بخش به حل مشکلات این صنعت امیدوار شدند، اما برخی معتقدند همچنان درگیر انحصار و قیمت بالا در خرید مواد اولیه هستند؛ علی لشکری، عضو اتاق بازرگانی ایران در گفتگو با خبرنگار موج درباره این موضوع گفت: تک‌نرخی شدن ارز به نفع صنعت است، امروز قیمت محصولات پتروشیمی مشکل پیش پای تولیدکنندگان است که محصولات در داخل گران‌تر از صادرات عرضه می‌شود، زیرا پتروشیمی‌ها برای صادرات مالیات ۹ درصدی ارزش‌افزوده نمی‌پردازند و در داخل مشمول آن هستند. به همین دلیل ترجیح می‌دهند محصولات خود را صادر کنند، هرچند براساس قانون و سیاست‌های حمایت از کالای ایرانی پتروشیمی‌ها ابتدا باید نیاز داخلی را تامین و مازاد آن را صادر کنند.

چالش صنایع پایین دستی و صادرات مواد پتروشیمی

یک عضو دیگر اتاق بازرگانی ایران در گفتگو با خبرنگار موج ضمن اشاره به استدلال مدیران صنایع پتروشیمی برای چگونگی عرضه در بازار داخلی گفت: مدیران شرکت‌های پتروشیمی درباره اینکه، چرا تامین نیاز بازار داخلی را در اولویت قرار نمی‌دهید، می‌گویند سرمایه‌گذاری ما به دلیل صادرات در مناطق آزاد بوده و قرار نیست تابع قوانین داخلی باشیم. این موضوع تا حدودی درست است، اما مربوط به زمانی است که وضعیت صنعت و اقتصاد کشور پایدار باشد، نه الان صنعت کشور راکد بوده و گرانی مواد اولیه به رقابت‌پذیری صنایع آسیب می‌زند.

محسن صفایی با تاکید بر اینکه عرضه ۴۰ درصد تولید پتروشیمی در داخل تمام نیاز داخلی تامین می کند، افزود: کشور به ارز آوری  تولیدات پتروشیمی‌ها نیاز دارد؛ به همین دلیل اهمیت پتروشیمی‌ها در تامین نیاز ارزی کشور از طریق صادرات را نادیده نمی‌گیریم، البته نباید فراموش کرد، صنایع پایین‌دستی هم می توانند صادرات کنند و از این رو نباید صادرات مواد اولیه اولویت باشد.

این عضو هیات‌‌رئیسه انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران تاثیر عرضه پتروشیمی بر صنایع پایین‌دستی را اینگونه تشریح کرد: از آنجایی که تقاضا برای مواد اولیه پتروشیمی‌ها به دلیل وابستگی محصولات صنعتی همیشگی است. به همین دلیل پتروشیمی ها عرضه را مدیریت می‌کنند، تا قیمت‌ها بالا بماند. این در حالی است که صنایع پایین‌دستی مجبور به خرید مواد اولیه هستند؛ حتی با وجود عرضه با قیمت‌ها بالا . البته این مسئله پیش تر و در زمان تحریم ها بر صنعت کشور اثرات منفی بر جای گذاشت و بسیاری از واحدها کمتر از ظرفیت تولید کار می کردند و حتی تعطیل شده‌اند.

گرایش صادراتی و محدودیت بازار

این عضو اتاق بازرگانی ایران با اشاره به اینکه پتروشیمی‌ها بیشتر تمایل به صادرات دارند، افزود: پیش تر عرضه محصولات پتروشیمی به ترکیه و فروش ارز آن در بازار داخل با نرخ آزاد باعث افزایش سوددهی آنها می‌شد. به همین دلیل صادرات افزایش یافت و این موضوع روی پایه قیمت‌گذاری در بورس کالا اثر داشت. پیش از ارز تک‌نرخی قیمت‌گذاری در بورس کالا برمبنای ارز شناور بود و پتروشیمی‌ها با قیمت‌های دلار ۶ هزار تومان محصول خود را عرضه می‌کردند، اما با اعلام دستورالعمل نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی پتروشیمی ها به سمت صادرات گرایش پیدا می‌کنند.

صفایی با اعلام اینکه دولت باید سازوکاری بیاندیشد که صادرات و نیاز داخلی تامین شود افزود: در شرایط کنونی برخی سیاست‌های اقتصادی ایران آسیب‌زا است، برای نمونه شرکت‌های پتروشیمی ایران مواد اولیه را ۲۰ درصد ارزان‌تر از داخل به رقبای ترکیه‌ای ما می فروشند. در حالی که تعرفه ترجیحی با ترکیه برای صنایع پلاستیکی ۵۰ درصد کمتر از شرایط معمولی است. بنابراین کشورهای دیگر برای صادرات این محصول به ایران تعرفه ۳۰ درصدی می‌پردازند، اما محصولات ترکیه تنها با تعرفه ۱۵ درصدی وارد ایران می شود. حال با چنین شرایطی صنایع پایین‌دستی ایرانی چطور می‌توانند با رقبای ترکیه‌ای رقابت کنند؟