به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، سهم پول از نقدینگی مردادماه امسال ۲۳۱۵.۹ هزار میلیارد ریال بوده که نسبت به مردادماه سال قبل ۳۹.۷ درصد رشد داشته و سهم شبه پول از نقدینگی نیز ۱۴۱۵۱ هزار میلیارد ریال بود که نسبت به سال قبل ۱۷.۹ درصد افزایش یافته است، حال با توجه به اینکه نقدینگی به ۱۶۴۶ هزار و ۶۹۰ میلیارد تومان رسیده است ضریب فزاینده پولی در سطح ۲.۷ قرار دارد. حال با توجه به شرایط بی ثبات کنونی اقتصاد که هر گونه افزایش نقدینگی می تواند همچون سم برای بدن بیمار باشد به بررسی مفهوم نقدینگی، دلایل رشد آن و اثر آن بر اقتصاد کشور می پردازیم.

نقدینگی چیست

نقدینگی در تعریف کلی؛ اسکناس، مسکوکات و منابع اعتبارات بانکی است، اما در مجموع از بخش پول و شبه پول تشکیل شده که اولی شامل سپرده‌های دیداری بخش غیردولتی نزد بانک‌ها و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص و شبه پول شامل سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار، سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز و سپرده‌های متفرقه است.

نقدینگی حجم پول نقد در خارج از سیستم بانکی است که قابلیت تورم زائی دارد، بدین معنی که چنانچه حجم پول نقد بالا باشد قدرت خرید بالا رفته و باعث گرانی کالا یا خدمات می شود. بنابراین حجم نقدینگی باید متناسب با میزان تولید کالا و خدمات باشد، در غیر این صورت باعث تورم با رکود خواهد شد. چراکه باید میزان نقدینگی در مقابل مقدار معینی از کالاها و خدمات تناسب داشته باشد و خارج از این سازوکار، نقدینگی باعث رشد سریع تقاضا برای کالاها و خدمات شده و اگر تولید همپای تقاضا افزایش نیابد زمینه تورم در اقتصاد را ایجاد می کند، به همین دلیل است که کشورها با مدیریت نقدینگی رشد تولید، کنترل تورم، کاهش بدهی های خارجی و ایجاد اشتغال را برای کشور به ارمغان می آورند. 

رابطه نقدینگی و تورم

رشد نقدینگی می تواند همچون شمشیر دولبه عمل کند، به طوری که اگر رشد نقدینگی به اندازه رشد تولید باشد ارزش پول ملی حفظ خواهد شد و همپای رشد اقتصادی پیش می رود و اگر در شرایط نوسانات اقتصادی و  هرج و مرج بازار باشد، می تواند به تورم اقتصاد دامن بزند، بنابراین با سیاست پولی ارتباط مستقیم دارد که در شرایط بحرانی اصلاح آن می توان از تداوم رشد نقدینگی جلوگیری کند.در واقع کنترل نقدینگی به عنوان وسیله ای برای رسیدن به اهداف نهایی اقتصاد است. بدین منظور حجم نقدینگی در حد ظرفیت های تولیدی از بروز تورم جلوگیری می کند.

با توجه به اینکه رئیس کل پیشین بانک مرکزی گفته بود در حال حاضر ۲۵ درصد نقدینگی کشور در اختیار موسسات مالی غیرمجاز است و از طرف دیگر بانک ها معوقات چندمیلیارد تومانی تسهیلاتی دارند که در اختیار افرادی رانتی قرار داده اند و تاکنون اطلاعات دقیقی از سوی بانک ها، دستگاه قضایی و ... در اختیار مردم قرار نداده اند.

علت رشد نقدینگی

یکی از دلایل رشد نقدینگی افزایش بدهی بانک ها و موسسات غیر دولتی به بانک مرکزی است که از مرداد 96 تا مرداد 97 به 47 هزار و 860 میلیارد تومان افزیش یافته است. حال باید توجه داشت که مدیریت نقدینگی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که سیستم بانکداری با آن روبرو است، زیرا بیشتر منابع بانک‌ها از محل سپرده‌های کوتاه‌مدت تامین مالی می‌شود و تسهیلات بانک‌ها صرف سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی می‌شود که درجه نقدشوندگی پایینی دارند. در این رابطه خطری که متوجه بانک ها می شود، این است که نگهداری مقادیر ناکافی نقدینگی بانک را با خطر عدم توانایی در ایفای تعهدات و در نتیجه ورشکستگی قرار می دهد، زیرا باعث کاهش نرخ سوددهی بانک به سپرده‌های مردم و در نتیجه از دست دادن بازار می‌شود.

یک اقتصاددان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج با اشاره به اینکه افزایش بدهی بانک ها ناشی از مدیریت ضعیف نقدینگی آن هاست گفت: در حال حاضر معوقات زیادی در سیستم بانکی ایجاد شده است. از طرف دیگر بانک ها به دنبال پروژه های برج سازی رفته اند و بخشی از سرمایه آن ها در آنجا بلوکه شده، بنابراین آن ها از بانک مرکزی استقراض کرده اند و نقدینگی افزایش یافته، اما مشکل آنجاست که این نقدینگی به سمت بازار سوداگری رفته  و این موضوع بسیار خطرناک است. از طرف دیگر هر روز سیستم بانکی گسترده تر می شود و ضریب گردش پول بیشتر می شود که این مسئله در افزایش نقدینگی موثر است. البته نباید فراموش کرد تورم نیز باعث افزایش پول مورد نیاز در کشور می شود و اگر بانک ها نتوانند آن را تامین کنند میزان نقدینگی نیز افزایش خواهد یافت.

البرت بغزیان با بیان تغییرات مثبت نقدینگی در کشور افزود: وقتی رشد اقتصادی افزایش می یابد باید نقدینگی افزایش یابد تا پاسخگوی نیاز کشور باشد، در واقع گردش پول تنها به معنی افزایش پول نیست حتی افزایش سرعت گردش پول نیز در حجم نقدینگی موثر است. اما در شرایط کنونی کشور که سرمایه ها و نقدینگی وارد چرخه تولید نمی شود و در بازارهای سوداگری گردش می یابد رشد آن در اقتصاد اثر منفی دارد و در قالب تورم نمود پیدا می کند.

تاثیر نقدینگی بر اقتصاد

یکی از عوامل خلق نقدینگی بانک مرکزی و بانکهای عامل هستند که با انتشار پول پرقدرت که قادر است معادل هفت ونیم برابر میزان واقعی خود خلق پول کند، حجم نقدینگی را افزایش می دهند. هر چند بانک های کشور براساس قانون مکلف هستند درصدی از سپرده هایی که جذب می کنند را نزد بانک مرکزی سپرده کنند، اما بانک ها تحت عناوین مختلفی همچون بدهکار ساختن خود به بانک مرکزی از این کار سربازمی زنند و همین عامل تاکنون هزاران میلیارد تومان خلق نقدینگی به بار آورده است. افزایش دارایی های خارجی بانک مرکزی و بدهی دولت به این بانک، همینطور بدهی بانک های عامل به بانک مرکزی هم پایه پولی بزرگ و بزرگتر شده و هم نقدینگی افزایش یافته است

در شرایط کنونی که نقدینگی کشور ۱۶۵۰ هزار میلیارد تومان است  اگر کمک بانک مرکزی نباشد، بانک‌ها نمی توانند به تعهداتشان عمل کنند. برای رهایی از این بحران باید دولت و بانک مرکزی باید سیاست های پولی جدید را تدوین کنند.

عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج با تاکید بر اینکه دولت باید پروژهای نیمه تمام عمرانی سودآور را به مردم واگذار کند، گفت: اگر دولت بتواند نیمی از این پروژه ها را در اختیار بخش خصوصی قرار دهد نه تنها میزان نقدینگی را از این طریق مدیریت خواهد کرد، بلکه در کاهش نقش دولت در اقتصاد نیز خواهد کاست، زیرا در حال حاضر حدود ۷۵  تا ۸۰ درصد اقتصاد کشور دولتی و خصولتی است.

کامران ندری تصریح کرد: فروش سکه، پیش فروش خودرو و... از مهمترین اقدامات دولت برای جمع‌آوری نقدینگی جامعه بود، اما این مسائل به تنهایی کافی نیست و دولت باید حجم مخارج خود را نیز کاهش دهد. حال باید توجه داشت که اگر نقدینگی به درستی مدیریت شود دیگر تقاضای اضافی برای ارز وجود نخواهد داشت.

اگر دولت می خواهد اعتماد مردم را جلب کند باید باید در مبارزه با فساد مالی و اداری اقدام عملی انجام دهد. در حال یکی از عوامل موثر در ایجاد نوسانات اقتصادی و رونق بازار سوداگری پول های کلانی است که مردم عادی در آن نقشی ندارد، بنابراین پازل مشکل اقتصادی ایران چند بخش دارد که از مهمترین های آن مبارزه با فساد و اصلاح سیاست های اقتصادی است.

نمودار رشد نقدینگی