هیات دولت روز چهارشنبه ۹ مرداد در جلسه خود به ریاست رئیس جمهور، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر را به تصویب رساند. این تصمیم هرچند با هدف حفظ کارایی پول ملی، تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی، کارآمدی نظام پولی جدید در سال‌های آتی استمرار و نرخ برابری واحد پول ملی با ارزهای جهان و هماهنگی با آنچه در فرهنگ و عرف جامعه درباره واحد پول ملی رواج یافته اتخاذ شد، چراکه دولت معتقد است در این شرایط حساس باید کاهش هزینه چاپ و نشر اسکناس و سکوک در اولویت قرار گیرد و در حال حاضر هزینه نگهداری این حجم از اسکناس بالاست و حذف صفر گزینه مناسبی برای اصلاح امور است، البته تغییر پول ملی نیز مستلزم چاپ اسکناس جدید است که این مقوله نیز هزینه‌بر خواهد بود.

این طرح اگرچه هنوز نیازمند مسیر طولانی است تا اجرا شود و باید در مجلس و ... نیز مصوب شود، از طرف دیگر دوره گذار از ریال به تومان ۲۴ ماه پیشنهاد شده که باید اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی جمع‌آوری و جایگزین ‌شوند. با این حال طبق سیاست بانک مرکزی قرار است واحد پولی ملی جدید با عنوان تومان جایگزین ریال ‌شود که هر تومان معادل ده هزار «ریال فعلی» و یک‌صد «ریال جدید» خواهد بود. این طرح می‌تواند در کوتاه‌مدت آثار روانی مثبتی به همراه داشته باشد.

یک اقتصاددان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج ضمن تاکید بر اینکه حذف چهار صفر از پول ملی در شرایط کنونی بسیار چالش برانگیز خواهد بود، گفت: هرچند این واقعیت وجود دارد که چند صفر در معاملات اقتصادی ایران داده ای اضافی است و تاثیری در اقتصاد ندارد، اما باید توجه داشت که اجرای این فرایند نیازمند بسترهای است که تاثیرات منفی این مصوبه را به حداقل رساند، شاید اگر زمان هدفمندی یارانه‌ها این طرح نیز اجرا می‌شد امکان اصلاح ساختاری نیز راحت تر فراهم می شد.

علی اکبر نیکو اقبال با بیان اینکه پیش از این نیز کشورهای همچون ترکیه چند صفر از پول ملی خود کاسته اند، افزود: برخی از کشورها برای کنترل تورم و کاهش حجم اسکناس ها و تسهیل معاملات انجام داده اند، اما اقتصاد آن ها نیز از ثبات نسبی برخوردار بوده که توانسته اند متغیرهای تاثیرگذار در تجارت و قراردادهای مالی را کنترل کنند، از طرف دیگر امروز حجم نقدینگی در بازار بسیار بالاست که این موضوع عملیات اجرایی این مصوبه را دشوار می کند. از این رو دولت ابتدا باید میزان نقدینگی و اسکناس از سطح جامعه را کم کند و پس از حذف صفر حتما باید از طریق مالیات، تولید، جذب سرمایه خارجی و داخلی واحد پول رسمی را تقویت ‌کند. 

شکست تغییر پول ملی بدون اصلاحات اقتصادی

باید توجه داشت ترکیه زمانی دست به تغییر ارزش پول ملی زد که اقدامات اصلاحی در اقتصاد را آغاز کره بود. در واقع مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام گرفت تا جایی که به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد. ترکیه پیش از آنکه اقدام به حذف صفرها کند، تورم را به طور کامل مهار نمود. در مقابل تجربه تغییر پول ملی بدون اصلاحات اقتصادی نیز وجود دارد، برای نمونه در سال هایی که رکود اقتصادی در آرژانتین به میزان قابل ملاحظه ای موجب کاهش ارزش پول ملی شده بود، به طوری که در سال ۱۹۶۰، ۱۱۰۰ تا ۳۵۰۰ پزو آرژانتینی برابر با یک دلار بود و دولت آرژانتین دو صفر از پول ملی را حذف کرده بود و ابتدای دهه ۱۹۸۰ نیز ۴ صفر از پول ملی خود حذف کرده بود، اما باز بی‌فایده بود، زیرا حذف صفر از پول ملی بدون استفاده از اصلاحات همه جانبه اقتصادی بی نتیجه است، البته بحران دلار در سال ۱۹۹۲ ادامه داشت و دولت آرژانتین بار دیگر کاهش صفر از پول ملی خود به منظور جلوگیری از افزایش شدید تورم را انجام داد و در این مرحله دولت این کشور نه توانست تاثیرات منفی حذف صفر از پول بر اقتصاد را کاهش دهد، بلکه پس از اصلاح جدی سیاست های پولی و مالی خود یعنی کاهش چاپ اسکناس و حمایت آن توسط مسکوکات و منابع طبیعی، اصلاح قانون مالیات و افزایش درآمد دولت و همچنین بازگشت اعتماد روانی مردم به واحد پولی رسمی توانست با حذف صفر از پول ملی خود موجب نتایج مطلوب شده و کاهش تورم شود.

یک اقتصاددان با اشاره به اینکه در حال حاضر اقتصاد ایران با ثبات نیست، گفت: برای نمونه تغییر قیمت کالا به صورت ماهانه و دوره ای گران می شود که نشان می‌دهد دولت برنامه ای برای کنترل قیمت ها ندارد، حالا اگر به جای اصلاحات اقتصادی و جلوگیری از تورم تنها به حذف صفرها پرداخت، سازمان های متولی اقتصاد نیز به جای سیاست گذاری در حوزه بازار و ... تنها روی مصوبه حذف صفر تمرکز می کنند و این یعنی اوضاع اقتصاد بدتر می شود.

آلبرت بغزیان با بیان اینکه در حال حاضر بخشی از معاملات روزمره به صورت الکترونیکی انجام می شود و بی‌توجهی به تغییرات پول ملی باعث بروز مشکلاتی می‌شود، افزود: باید بسته سیاسی برای تغییر پول ملی وجود داشته باشد و مشخص کند که نرخ ارز قرار است چگونه باشد، هرچند امروز سیستم ارزی با رویکرد شناور مدیریت می‌شود، اما با کنترل ارزی بانک مرکزی همخوانی ندارد، زیرا محدودیت های بسیاری برای خرید و فروش ارز در بازار وجود دارد و این نشان می دهد قیمت به صورت کاملا دستوری انتخاب شده است. از طرف دیگر بانک مرکزی در ایران مستقل نیست و متاثر از سیاست های حاکمیت است، این در حالی است که امروز در کشوری همچون ترکیه این نهاد مستقل است.

او با تأکید بر اینکه در شرایط کنونی کنترل تورم باید در اختیار بازار باشد اما به دلیل نوسانات نرخ ارز دولت مهار تورم را در دست دارد، اظهار کرد: باید بعد از تغییرات ساختاری به تغییرات ظاهری یعنی حذف صفر بپردازیم. از این رو تغییر ارزش پول در زمانی که اقتصاد متلاطم است می تواند عواقب پیش بینی نشده ای داشته باشد. از طرف دیگر این تغییر تنها قیمت‌ها را کمتر نشان می دهد و تورم کاهش نمی یابد. از این رو باید توجه داشت که تغییر پول آثار منفی می‌تواند در شرایط بی ثبات اقتصادی داشته باشد، از طرف دیگر با معاملات الکترونیکی می‌توان هزینه نگهداری را کاهش داد. یکی دیگر از آثار حذف صفر این است که کالاهای که زیر هزار تومان به قیمت بالای هزار تومان می‌رسند و این به‌نوعی تورم در کالاهای خرد است. بنابراین به طور کلی در کنترل یا کاهش تورم و تولید مؤثر نیست.

احتمال افزایش خطا در عملیات بانکی و...

یکی از بزرگترین چالش های امروز اقتصاد ایران نوسانات نرخ ارز است، هرچند تغییر نرخ ارز روی ارزش ریال تخلیه شده، اما به دلیل کاهش ارزش پول ملی و ادامه بی ثباتی آن می تواند رکود بیشتر سرمایه گذاری خارجی در نتیجه ترس از تغییرات جدید ایجاد کند، هرچند تغییر واحد پول مانع از ادامه تأثیر تغییر ارز بر ارزش پول ملی نخواهد شد.

استاد اقتصاد دانشگاه اهواز در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج با اشاره به اینکه دلیل اصلی پیشنهاد این طرح کاهش ارزش پول ملی است گفت: در حال حاضر هزینه چاپ اسکناس هزار تومانی بیشتر از ارزش آن است و امروز با این اسکناس نمی توان کالایی خرید. از طرف دیگر بانک‌ها هزینه بالایی برای عملیات حسابداری می پردازند که در نتیجه حجم بالای پول است و حتی باعث شده که زمینه اشتباهات بیشتر را فراهم شود و در تجارت الکترونیکی نیز عملیات بانکی زمان‌بر شده است.

سید عزیز آرمن با تاکید بر اینکه این طرح صوری است و روی متغیرهای اقتصادی تغییری ایجاد نمی‌کند، افزود: از نظر روانی ممکن است قیمت‌گذاری اثری آرام‌بخش داشته باشد، زیرا قیمت‌ها کمتر به نظر می رسند، البته امکان بروز اشتباه در حسابداری و معاملات به‌صورت نوشتاری افزایش می یابد که رفع این مسئله نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و ارائه آموزش‌های لازم به مردم و معامله گرها است. به عبارت دیگر دوره گذار از ریال به تومان در صورتی هزینه کمتری خواهد داشت که آمادگی لازم در مردم و بازار با ارائه آموزش ایجاد شود.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، در یک سال گذشته ارزش پول ملی ایران تا بیش از ۱۰۰ درصد کاهش یافته و همین مسئله باعث شده حجم مبادلات مالی افزایش یابد و از طرف دیگر بخشی از واحدهای پولی همچون ۱۰۰، ۲۰۰ و ۵۰۰ تومانی دیگر در خریدوفروش‌ها نقش چندانی نداشته باشند، از این رو برخی کارشناسان معتقدند حذف چهار صفر تغییر چندانی در اقتصاد ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند اثر روانی مثبتی به وجود آورد و هزینه نگهداری پول را نیز کاهش دهد، این موضوع در حالی مطرح شده که برخی دیگر از کارشناسان معتقدند حذف واحدهای پولی به دلیل نبود برنامه منسجم باعث بروز اشتباهاتی در حسابداری، چک و معاملات می‌شود که هزینه‌بر است. از طرف دیگر اگر ایران نتواند پیش از اجرایی کردن این مصوبه به ثبات نسبی اقتصادی برسد نه تنها این مصوبه تاثیر مثبتی بر اقتصاد نخواهد داشت، بلکه هزینه زا نیز خواهد بود.