به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری موج، در حاشیه نشست پیمان شانگهای، قراردادی مبنی بر بازسازی دو پالایشگاه فرا سرزمینی در ازبکستان منعقد شد. این به معنای ساخت پالایشگاه در ازبکستان است تا شاید راهگشای دور زدن تحریم‌ها باشد و از این طریق بتوانیم فرآورده‌های نفتی خود را بدون سد راهی به کشورهای دیگر صادر کنیم. اما این مساله تنها بخشی از ماجراست و بخش دیگر آن مربوط به توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی است. حالا به عقد این قرارداد به چه میزان می‌توان بهبود وضعیت صادرات فرآورده‌های نفتی از این طریق امید داشت؟ اصلاً چنین اقدامی می‌تواند راه‌گشای دور زدن تحریم‌ها باشد؟

هرچند دولت ها طی ۴ دهه گذشته  به دنبال ایجاد درآمدهای جدید و پایداری برای خود غیر از نفت بوده اند، اما این مهم به زودی و به راحتی قابل انجام نیست از این جهت نفت تا اطلاع ثانوی همچنان مهمترین منبع درآمدی دولت محسوب می شود.

ایران در شرایط کنونی به دلیل تنگ شدن حلقه تحریم ها برای فروش نفت با مشکلاتی از جمله نقل و انتقالات مالی روبروست. از این جهت راهی برای دور زدن و یا کاهش فشار این حلقه مورد نیاز است. ایجاد«پالایشگاه های فراسرزمینی» یکی از راه هایی است که دولت ها در گذشته و حال برای کاهش اثر تحریم ها بر نفت درآمد حاصل از آن تلاش کرده اند و در حال حاضر ایران با دو کشور ونزوئلا و اروگوئه که روابط راهبردی و استراتژیک دارد در این خصوص مشغول همکاری است.

ساخت و یا سرمایه گذاری در طرح پالایشگاه های فراسرزمینی پیش از انقلاب اسلامی نیز پیگیری می شد و به ایجاد سه پالایشگاه در هند، کره جنوبی و آفریقای جنوبی منتهی شد. بعد از پیروزی انقلاب و تغییر روند و روش  ارتباطات سیاسی و دیپلماسی ایران به سایر کشورها قطعا این مساله در اقتصاد نیز اثر گذاشت و برخی تصمیم گیری های اقتصادی تحت تاثیر این شرایط قرار گرفت. بعد از انقلاب اسلامی این سه پالایشگاه فروخته شد. پالایشگاهی که در کره جنوبی بود توسط عربستان خریداری و به در حال حاضر بزرگترین پالایشگاه منطقه محسوب می شود. اکنون بار دیگر این طرح برای تغییر در سیاست های اقتصادی و روابط منطقه ای و بین المللی ایران مورد توجه قرار گرفته است.

استاد حقوق بین الملل انرژی دانشگاه تهران می گوید: پالایشگاه های فراسرزمینی ابزاری برای صدور خدمات فنی و مهندسی به کشورهای دیگر که این توان را ندارند، محسوب می شود. بر اساس این قراردادها هم توان فنی و مهندسی خود را به کشورهای دیگر صادر می کنیم هم از محتوا و فرمول نفتی خودمان پشتیبانی می کنیم.یعنی وقتی ایران نفت سنگین صادر می کند در کشورهای میزبان پالایشگاه مخصوص چنین نفتی تاسیس و یا تجهیز می کند. یعنی محصول تولید شده در کشورمان برای صادرات راحت تر در این پالایشگاه ها نیز تولید و به راحتی صادر می شود.

ساخت و تجهیز پالایشگاه های فراسرزمینی صادرات تکنولوژی است

حسن مرادی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری موج در این خصوص گفت: بر اساس آنچه گفته شد، ساخت و تجهیز پالایشگاه های فراسرزمینی در واقع صادرات تکنولوژی است و ای کاش این مساله در ۱۵ کشور همجوار به جز ترکیه نیز اتفاق می افتاد چرا که این کشورها فاقد این تجهیزات و دانش بوده و قطعا این طرح را از ایران می پذیرند. یعنی پتانسیل پذیرش فناوری ما را دارند. 

این مدرس دانشگاه بیان کرد: ما با این طرح می توانیم در کشورهای همسایه پالایشگاه بسازیم، نفتمان را با هزینه کمی صادر و و تصفیه کرده و تبدیل به مشتقات نفتی کرده و سپس بدون ترس از تحریم ها به فروش برسانیم.این روند کمک قابل توجهی به اقتصاد و شکوفایی ان می کند.

وی افزود: در بسیاری از کشورها بنزین بسیار گران است و ما می توانیم با این پالایشگاه ها به این کشورها بنزین صادر کنیم.یعنی تولید کننده و صادر کننده عمده بنزین باشیم و اگر منعی برای صادرات داریم کشور مقصدی که این پالایشگاه ها در آن تاسیس و یا تجهیز شده بتوانند نفت و محصولات پتروشیمی ما را که تحریم ناپذیر هم هستند و بدون ترس از تحریم ها صادر کنند.

مرادی اضافه کرد: به عنوان مثال ما  در ارمنستان یا آذربایجان پالایشگاه می زنیم و به علت  همجواری که در حقوق تجارت بین الملل که حق همسایگی یا همجواری گفته می شود هر دو این کشورها قادر هستند مشتقات نفت ایرانی را که تحریم ناپذیر هم هست به سایر کشورها در هر شرایطی صادر کنند.

همکاری پالایشگاهی با کشورهای دیگر فرصت مغتنم است

استاد حقوق بین الملل انرژی دانشگاه تهران در پایان متذکرشد: ما با برخی از کشورهای آمریکای لاتین به خصوص ونزوئلا روابط استراتژیک داریم و به این کشورها نفت و حتی فناوری هم صادر می کنیم اما مشکل اصلی در این خصوص بعد مسافت است اما اگر در کشورهای همجوار مانند عراق یا دیگر کشورهای حاشیه  خلیج فارس بتوانیم چنین پالایشگاه هایی بزنیم، قادریم با خط لوله نفتمان را وارد این کشورها کنیم و نیازی به حمل نفت توسط کانتینر، کشتی و تانکر نیست، بنابراین با کشورهای همسایه با خط لوله ویا خطوط موجود که متعلق به ایران است می توان نفت صادر کرد. یعنی ما در بحث پالایشگاه های فرا سرزمینی اولویت با کشورهای همسایه است.

ورود ایران به پروژه های فرامرزی 

یک استاد دانشگاه در پاسخ به سوالی در خصوص لزوم ورود گسترده تر ایران به طرح پالایشگاه‌های فراسرزمینی گفت: مناسبات ما با آمریکا مسائل را بسیار پییچده کرده است اما می توانیم علی رغم همه این مسائل در حوزه نفت و گاز به خصوص در بحث ایجاد پالایشگاه های فرا مرزی و صادرات فناوری های این حوزه با کشورهای هم جوار سرمایه گذاری های مشترک داشته باشیم. البته استفاده از ظرفیت کشورهای آمریکای لاتین چون اروگوئه و ونزوئلا به دلیل مناسبات استراتژیک نیز لازم است.

حسین راغفر، استاد دانشگاه الزهرا در گفت و گو با موج بر مغتنم شمردن فرصت همکاری با کشورهای تحریم شده از سوی آمریکا تاکید و تصریح کرد: ونزوئلا هم مانند ایران تحت تحریم آمریکا هم قرار گرفته و همکاری ایران با کاراکاس می‌تواند فرصت مناسبی برای صادرات خدمات فنی و فعالیت در این حوزه، بین دو کشور باشد.

وی ادامه داد: هر نوع فعالیت‌ سرمایه‌گذاری خارجی وزارت نفت ایران درحوزه پنفتی به خصوص پالایشگاهی خارج از مرزهای کشور، ضامن ثبات سیاسی کشور بوده و در کنار آن می‌تواند به جنبه اقتصادی و درآمدزایی هم کمک کند، در کناراین مساله، سرمایه‌گذاری‌های مشترک عملا تجربیات مفیدی را برای نیروی انسانی به ویژه متخصصین وآینده‌ سرمایه‌گذاری کشورمان دربردارد.