، در سال های اخیر، مطالب و مسائل مختلفی در مورد چالش های زیست محیطی مرتبط با دریای خزر مطرح و منتشر شده است. در این راستا، به طور خاص تشدید آلودگی در این دریا ناشی از افزایش فعالیت های مرتبط با فعالیت های نفتی کشوری نظیر جمهوری آذربایجان و یا سرازیر شدن فاضلاب مناطق مسکونی به این دریا، مورد اشاره قرار گرفته و بر ضرورت ارائه راه حل های فوری جهت مخاطب قرار دادن این چالش ها تاکید شده است.

با این همه، به تازگی شاهد برجسته شدن دو بحران مهم و قابل توجه با محوریت دریای خزر از سوی کارشناسان و البته رسانه های مختلف بوده ایم. اول اینکه به این مساله اشاره شده که دریای خزر با بحران پسروی آب این دریا رو به رو است. موضوعی که تا حدی ناشی از کاهش میزان ورود آب به این دریا از منابع مختلف است. کارشناسان و تحلیلگران بر این باورند که این مساله حامل چالش های زیست محیطی قابل توجهی برای کشورهای مجاور با دریای خزر است و البته که عاری از تبعات منفی اقتصادی نیز نیست.

به طور خاص، این طیف ها به این مساله اشاره دارند که پسروی آب دریای خزر موجب خواهد شد تا بنادر مجاور با این دریا، خسارت ببینند و در خشکی قرار بگیرند. موضوعی که موجب اتلاف سرمایه گذاری ها در این حوزه خواهد شد. در عین حال، پسروی آب دریای خزر به نحوی منفی بر تجارت دریایی این دریا و در میان کشورهای مجاور با آن هم اثرگذاری خواهد داشت. چالش و بحران دومی که با محوریت دریای خزر مطرح می شود، بحثِ کم شدن حجم آب دریای خزر است. در این رابطه نیز برخی صاحب نظران و کارشناسان بر این باورند که دریای خزر امکان دارد تا 20 سال آینده چیزی در حدود یک چهارم از حجم خود را از دست بدهد.

موضوعی که آن هم در ابعاد مختلف حامل خسارت های قابل توجهی برای کشورهای مجاور با دریای خزر است. در حقیقت، هم اقتصاد و هم معادلات زیست محیطی با محوریت دریای خزر، قویا از این مساله متاثر خواهند شد و بروندادهای منفی را نظاره‌گر خواهند بود. از این رو، اینطور به نظر می رسد که کشورهای مجاور با دریای خزر هر چه سریعتر بایستی در قالب یک اقدام و کنش جمعی، سعی در رفع و حل مشکلات مرتبط با دریای خزر داشته باشند. در حقیقت، به دلیل ماهیت فرامرزی چالش های زیست محیطی مرتبط با دریای خزر، کلیه 5 کشور مجاور با دریای خزر بایستی در روند حل مشکلات مرتبط با این دریا، درگیر باشند و مشارکت داشته باشند.

تاکنون نیز این مساله به نحوی قابل تامل مورد غفلت قرار گرفته و سبب شده تا چالش ها و بحران های مرتبط با دریای خزر به ویژه در حوزه زیست محیطی، ماهیتی انباشتی به خود بگیرند. موضوعی که حل چالش های فعلی این دریا را به یک ابرچالش تبدیل کرده است. از این رو، اصلاح روندهای غلط گذشته از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.