سید رضا صائمی-سرویس فرهنگی خبرگزاری موج؛ زمانی زیادی از پخش سریال برادر جان  که اتفاقا سریال ماه رمضانی بود نمی گذرد و باز پخش آن در شبکه آی فیلم ا فرصت خوبی است برای آن دسته از مخاطبانی که موفق به تماشای این مجموعه نشدند و البته مخاطبانی که این سریال را دوست داشتند و لذت تماشای دوباره آن را دارند.

در یک نگاه کلی می توان گفت «برادر جان» داستان برادری، برابری و جان فشانی سه برادر است که زبانزد شده و خدا و خلق از آن‌ها در آسایش هستند. تا این که به ناگه حادثه‌ای واقع می‌شود که نامش حق‌الناس است. در واقع مفهوم بنیادی قصه و پیام اخلاقی برساخته آن حول «حق الناس» می چرخد و درام در بستر مناسبات معیشتی صورت بندی می شود. از این رو می توان روح حاکم بر قصه را مماس با امروز دانست. قصه ای که هنوز کهنه نشده و تکرار آن به تکدر ذائقه منجر نمی شود. ضمن اینکه قصه از درون تجربه زیسته جمعی و دردهای مشترک مردم برمی خیزد و از این رو یک تعلیق فرامتنی دارد که با تعلیق درونی قصه درهم تنیده شده و مخاطب را با خود همراه می کند.

در واقع سریال بیش از هر چیز بر مفهوم وموقعیت «اخلاق معیشتی» و «معیشت اخلاقی» بنا شده و به زبان ساده قصد دارد مسئله رزق و روزی حلام و حرام را در ساختاری دراماتیک بازنمایی کند و در نهایت اهمیت «حق الناس» را به عنوان پیام اصلی قصه و تلنگری اخلاقی به تصویر بکشد. این موقعیت با جنس قلم سعید نعمت الله عجین است و به قوام می رسد. چنانکه می توان به زیبایی شناسی کلامی و گفتاری به عنوان یکی از مهم ترین ویژگی های این مجموعه اشاره کرد که البته در برخی جاها نیز از حد تعادل خارج شده و بر ماهیت تصویر و درام می چربد و سویه نصیحت گونه آن پررنگ می شود که منطبق با روانشناسی مخاطب امروز نیست و نیازمند ویرایش نمایشی است.

علی نصیریان که شخصیت اصلی این قصه «کریم بوستان» را ایفاء می کند در این باره گفته بود:« دیالوگ‌های آقای نعمت‌الله بعضی جاها خیلی خوب نوشته ‌شده و حادثه‌ها در آن خوب مطرح‌ شده است اما بعضی جاها ما را برای به خاطر سپردن دچار مشکل می‌کرد و پیچ می‌خورد؛ البته باید بگویم هیچ کاری بدون ایراد نیست و خوب و بد در هم است»

همین رد و بدل شدن دیالوگ‌ها میان چاوش ( حسام منظور ) و آراز (سجاد افشاریان) و کریم بوستان و ستار آغاز یک قصه پر جدال است که ساختار خانوادگی یک موقعیت دراماتیک را برای مخاطب ترسیم می‌شود. جدل میان دو خانواده بر سر مسائل مالی! یکی از مهمترین ویژگی های این سریال را باید در بازی ها و بازیگران آن ردیابی کرد. علاوه بر بازی درخشان استاد علی نصیریان در نقش کریم بوستان باید به بازی حسام منظور در نقش چاووش اشاره کرد که به شدت مورد استقبال مخاطب قرار گرفت و نام او را بر سر زبان ها انداخت. ضمن اینکه نباید بازی متفاوت و تکمیل کننده سجاد افشاریان در نقش آراز را هم از یاد برد که در یک دیالکتیک دراماتیک به پویایی درون متنی و پیشبرد پویایی درام کمک زیادی کرد.

واقعیت این است که قصه برادر جان قصه ای شناخته شده و چه بسا تکراری است اما این مولفه از جذابیت آن کم نکرده که قطعا کیفیت بازیگری و زیبایی شناسی دیالوگ ها نقش مهمی در آن داشته است.

در درون قصه یک گره گشایی بنیادی و حتی ویرانگر رخ می دهد که هسته اصلی درام را می سازد. اینکه خانواده ای بعد از مرگ پدر با حمایت‌های مالی برادر بزرگ‌شان زندگی مرفهی دارند اما بر ملا شدن راز برادر بزرگ زندگی آنها را با چالش های جدید و جدی مواجه می کند. موقعیتی که به ریتم تند قصه و شکل گیری فراز و نشیب هایی زیادی منجر شده و تنش هایی بین برادران ایجاد کرده که در نهایت دینامیک درام را قوام بخشیده و تقویت می کند.

از جمله ویژگی های فرامتنی سریال که در ذات متن تنیده شده ارجاع به سبک زندگی ایرانی به معنای سنتی آن است که بیش از هر چیز به زیست اخلاقی میل دارد. زیستی که در این زمانه و به واسطه زیاده خواهی و حرص و طمع آدمها دچار نقض و چالش شده. از این رو برادر جان را می توان نوعی آسیب شناسی نهاد خانواده ایرانی در پارادوکس بین سنت و مدرنیته هم دانست که از حیث دامنه و گستردگی اجتماعی آن زیاد است و به همین علت امکان همذات پنداری بالایی در مخاطب دارد.

محمد رضا آهنج و سعید نعمت الله در این سریال تلاش کردند تا روایتی اخلاقی از زندگی ایرانی را در بستر یک موقعیت ضد اخلاقی و در پیوند با مسئله مهم حق الناس صورت بندی کنند. می توان با شمایل این صورت بندی موافق نبود یا به آن نقد داشت اما نمی توان روایت و اثربخشی آن در بازنمایی یک تجربه قابل فهم را منکر شد. اگر در کنار زیبایی شناسی دیالوگ ها به سویه های رئالیستی آن هم توجه می شد برادر جان بیشتر به جان می نشست.

بیشتر بخوانید:

رسول برادرجان چگونه خلق شد/ علی نصیریان در مورد برادرجان چه گفت

برادر جان مصوبه چهار سال پیش سازمان بود/قصه های فرعی وحدت موضوعی برادر جان را تحت الشعاع قرار داد

خشونت برادرجان نتیجه سوء تفاهم نعمت الله از سینمای کمیایی است