، تغییر ساختار سیاسی سوریه توسط هئیت تحریر الشام و به پشتوانه حمایت های مالی، نظامی، اطلاعاتی و امنیتی ترکیه را می توان یکی مهمترین تحولات خاورمیانه در سال ۲۰۲۴ دانست. این اتفاق از آن جهت اهمیت ویژه ای دارد که می تواند سیاست های سایر کشورهای منطقه و حوزه های جغرافیایی مجاور را نیز تحت تأثیر قرار دهد. اکنون ترکیه و در کنار آن قطر، اصلی ترین بازیگران سوریه به شمار می روند. خبری از تحرکات روسیه نیست، زیرا این کشور به شدت درگیر جنگ اوکراین است و امید دارد این نبرد را با شرایط خوبی از طریق آتش بس به پایان برساند. لذا تمرکز مسکو بر جبهه اوکراین است. آمریکا هم در عین حالی که تلاش می کند با کارت کردهای سوری در این کشور فعال بماند، درگیر جابه جایی سیاسی در کاخ سفید است. رویکرد دقیق دولت جدید آمریکا در خاورمیانه مشخص نیست هرچند که ترامپ یک دوره چهارساله رئیس جمهور بوده اما امروز به حدی شرایط با هشت سال قبل فرق دارد که نمی توان پیش بینی مشخصی از جهت گیری دولت امروز ترامپ داشت.

در این فضا ترکیه با تمام توان وارد سوریه شده است. اردوغان به همه وزرایش اعلام کرده از فضایی که در سوریه ایجاد شده به نفع خود و ارتقا اقتصادی ترکیه استفاده کنند. این در حالی است که این کشور نشان داده بازیگر موفقی هم در بهره گیری از چنین شرایطی است، برای مثال شرکت های ترکی حضور اثرگذار و خوبی در عراق و افغانستان داشتند و توانستند سهمی از بازار این کشورها را به دست آوردند.

براین اساس گفته می شود امروز اردوغان از غروری برخوردار شده که گمان می کند قوی ترین رهبر منطقه شده است! چنین احساسی می تواند در منطقه قفقاز جنوبی برای ایران خطرناک باشد. این احتمال وجود دارد ترکیه تصمیم بگیرد پیروزی ای که در سوریه کسب کرد را در قفقاز و پیشبرد پروژه دالان زنگزور هم نقد کند. تا پیش از این ترکیه برای بازگشایی دالان زنگزور به تحریک جمهوری آذربایجان پرداخته بود و تلاش داشت با نادیده گرفتن تمامیت ارضی ارمنستان، این مسیر را اجرایی سازد. گذرگاه زنگزور جاده‌ای است که جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند و این گذرگاه از داخل خاک ارمنستان عبور کرده، در تمامیت ارضی این کشور است و هرگونه تردد در آن، با اعمال حاکمیت ارمنستان ممکن خواهد بود. اگرچه علی رغم فشار آنکارا این طرح بی نتیجه ماند و در نهایت جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال ۲۰۲۰ توافق کردند مسیرهای مواصلاتی رفع انسداد شود ولی محتمل است ترکیه امروز بخواهد یکبار دیگر چنین پروژه ای که به معنای قطع ارتباط مرز زمینی ایران و ارمنستان است را به شکلی پیش بکشد.

گفته می شود جمهوری اسلامی ایران در سوریه موقعیت خود را از دست داده است. وجود حکومت بشار اسد فرصت خوبی برای استفاده از این کشور به عنوان پایگاه تقویت حزب الله و جبهه مقاومت در نزدیکی مرزهای اسرائیل بود. براین اساس یک احتمال وجود دارد که ایران بخواهد از طریق ترکیه حکومت موقت جدید سوریه را قانع کند که جبهه ضداسرائیلی همچنان فعال باشد. در این بین اردوغان این گزینه را دارد که بخواهد باج خواهی کند. این باج می تواند در حوزه قفقاز جنوبی باشد. حتی ممکن است این بار با دستی بازتر از زمان جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰، با اعزام نیروهای بنیادگرای تکفیری از سوریه و تحت حمایت هیئت تحریرالشام تصمیم به برهم زدن نظم این منطقه کند، چنانکه در جریان جنگ داخلی سوریه، مقامات ترکیه نیروهای تندرو اسلام گرا را از جمهوری آذربایجان جذب کردند، در داغستان آموزش دادند و به سوریه فرستادند. در واقع اردوغان با این توهم که اکنون دارای نیروی نیابتی مؤثری در منطقه خاورمیانه است، ممکن است بخواهد آنها را در سایر حوزه ها به کار بگیرد.

از این رو هوشیار بودن وزارت خارجه و به طور کلی حکومت جمهوری اسلامی ایران ضروری است. تهدیدات مرزی کشور ما همواره پابرجاست و هرگونه تغییر در موازنه قوا در سایر مناطق، می تواند آینده سیاسی ایران را هم متأثر سازد. ترکیه یک کشور مهم در زمینه تعاملات تجاری و اقتصادی ما محسوب می شود ولی در عین حال توجه به برنامه های احتمالی این کشور به خصوص در حوزه آسیای میانه و قفقاز باید مدنظر باشد. رویکرد نوعثمانی گری اردوغان محدود به شامات نیست.