به گزارش خبرگزاری موج، عارف نوشاهی در نشست تخصصی «کتاب شناسی و نسخه شناسی آثار محتشم»در نخستین کنگره بین المللی محتشم کاشانی، اظهار کرد: بررسی کوتاه نسخه شناسی از آثار منظوم کمال الدین محتشم کاشانی در کتابخانه‌های شبه قاره هند شامل کشورهای پاکستان، هندوستان و بنگلادش و چاپ آثارش در این سرزمین‌ها انجام شده است.

وی افزود: در عصر قبل از صنعت چاپ، کاتبان و نسخه نویسان از آثار محتشم رونویسی می‌کردند، در عصر چاپ نیز در شبه قاره هند آثار محتشم به زیور طبع آراسته و در دسترس خاص و عام قرار گرفت.

وی ادامه داد: برای بررسی گسترده نسخه ها و چاپ آثار محتشم در شبه قاره هند، اولین شرط در دسترس بودن اطلاعات تمام نسخه‌های خطی کتابخانه‌های شبه قاره است، که در این راستا برای نسخه‌های موجود در پاکستان دو فهرست جامع وجود دارد اما برای نسخه‌های هندوستان که تعدادشان بیشتر از پاکستان است متاسفانه چنین فهرستی موجود نیست.

این نسخه شناس پاکستانی تاکید کرد: از آنجا که مسلمانان شبه قاره هند محب اهل بیت (ع) و امامان اند آثار منظوم محتشم که بیشتر مدایح اهل بیت (ع)٬ امامان و سوگواری شهدای کربلاست، در این سرزمین بسیار رواج یافته است.

نوشاهی اظهارکرد: در مورد چاپ آثار محتشم در شبه قاره نیز منبعی جز کتاب شناسی آثار فارسی چاپ شده در این شبه قاره وجود ندارد که کامل و جامع نیست، به اعتبار برخی اسناد، ۱۴ نسخه کلیات محتشم در کتابخانه های دولتی و برخی دیگر در مجموعه های شخصی پاکستان نگهداری می شود.

وی افزود: کهن ترین نسخه دیوان محتشم را در موزه ملی پاکستان، کراچی دیده و فهرست نویسی کرده ام، این نسخه در سال ۹۹۴ هجری قمری کتابت شده و شامل دو دیوان محتشم یکی در آغاز افتادگی و دیگری در ایام شبابیه است.

نوشاهی تاکید کرد: اگر بپذیریم که محتشم در سال ۹۹۶ هجری قمری درگذشته است این نسخه در حین حیات محتشم کتابت شده؛ بقیه نسخه های پاکستان نیز متاخر یا بدون تاریخ است.

وی گفت: نسخه ای از کلیات محتشم شامل شیبیه، شبابیه، صباییه، جلالیه، نقل عشاق، ضروریات و معمیات کتابت شده در سال ۱۲۱۱ هجری قمری نیز در کتابخانه ملی پاکستان وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه از ۱۲ بند محتشم نیز در پاکستان ۷ نسخه گزارش شده که همگی نسخه های متاخر است، افزود: چاپ اشعار و آثار محتشم نیز در شبه قاره هند به دو گونه مستقل و دیگری گزیده و همراه آثار دیگران بوده است.

نوشاهی افزود: دیوان محتشم در شبه قاره فقط یکبار به چاپ رسیده که این دیوان با دیباچه ای به نام جلالیه در تاریخ رجب و شعبان ۱۳۰۴ مطابق ۱۸۸۷ میلادی به اهتمام حیدر علی شیرازی در ۲۲۴ صفحه شامل جلالیه ، دیوان قصاید، ۱۲ بند، رباعیات،مدایح و غزلیات چاپ شده اما ۱۲ بند محتشم چندبار در مجموعه‌های مختلف به چاپ رسیده و هفت بند محتشم نیز جزو کتب درسی فارسی در شبه قاره بوده است.

این نسخه شناس پاکستانی گفت: مهمترین گنجینه آثار خطی محتشم در پاکستان در کتابخانه «گنج بخش» مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان اسلام آباد نگهداری می‌شود.

نوشاهی خاطرنشان کرد: نسخه های خطی در هندوستان نیز در کتابخانه مولانا آزاد دانشگاه اسلامی «علیگر»، کتابخانه عمومی هر دیال دهلی، کتابخانه جامعه همدرد تعلق آباد دهلی نو، ندوه العلما لکهنو، کتابخانه رضا رام پور، کتابخانه خدابخش پتنا، نسخه های خطی در بنگلادش در کتابخانه دانشگاه داکا موجود است.