سرویس فرهنگی خبرگزاری موج- محمدصالح حجت الاسلامی: پس از آن که در رویکردی نسبتا جدید، طی چند ماه گذشته سیمای جمهوری اسلامی ایران به طور فراگیری، نسبت به برگزاری مسابقات تلویزیونی متعددی با محتوا و عناوین مختلف اما با شکل و ماهیتی یکسان اقدام کرد، انتقادات فراوانی نسبت به عملکرد این بخش از رسانه ملی آغاز شد و منتقدان بسیاری آن را به یک سازمان بزرگ لاتاری تشبیه کردند.

این انتقادات به ویژه با آغاز مسابقه ای به نام برنده باش که از اجرای یک سلبریتی سابق سینمایی بهره می برد، شدت گرفت. این مسابقه پس از آن که اخباری از تخلفات متعدد دست اندرکارانش منتشر شد، به محور انتقادات تبدیل شد. از جمله این اخبار که بعد ملی پیدا کرد، دخالت مستقیم در آرای مردمی به نفع این برنامه تازه از راه رسیده، در مقابل برنامه محبوب ۹۰ با تهیه کنندگی و اجرای عادل فردوسی پور ، در پنجمین جشنواره تلویزیونی جام جم ، فاز جدید و پرتنشی از این انتقادات را ایجاد کرد به نحوی که آذری جهرمی وزیر جوان دولت هم در کنار سایر منتقدان، به واسطه ارتباط بخشی از این نظر سنجی آنلاین در حیطه فعالیت های تحت نظارت و اختیارش قرار می گرفت با هشتگ حق الناس به این مسئله ورود کرد.

در ادامه این اعتراضات، مسئله خرید سوالات توسط علاقمندان به حضور در این مسابقات به مجموع انتقادات افزوده شد. پرداخت مجموعا پول های هنگفت و جوایزی که گرچه برای مردم عادی ارقامی کلان محسوب می شد، اما در مقابل ارقام دریافتی ناچیز می نمود، چهره کریه این مسابقات که در لفافه فرهنگ و سرگرمی پیچیده شده بودند را بیش از پیش عیان کرده و عده ای را به استفتاء از آیات عظام واداشت. در این میان  آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی که اتفاقا بیش از دیگران نگاهی روشن و مسلط به رسانه و امور جوانان دارند، با بیانی صریح و دقیق، این گونه مسابقات را قمار خوانده و درآمدهای حاصل از آن را حرام دانستند. این مرجع بزرگ شیعی در کلاس درس خود بدترین درآمد از این میان را متعلق به تنظیم کننده این مسابقات عنوان کردند و آن را به درآمد اداره کننده قمارخانه تشبیه کردند.

در ادامه این روند اعتراضی و به مناسبت روز کارگر، مقام معظم رهبری در سخنانی، توانایی‌های ملت ایران و جوانان پرتلاش و خوش استعداد میهن را بسیار فراتر از وضع فعلی خواندند و خاطرنشان کردند: باید فرهنگ کار و تولید و تلاش را ترویج دهیم و روحیه انتظار برای ثروت بادآورده را از بین ببریم و روش‌هایی شبیه بخت آزمایی را ترویج نکنیم که دستگاه‌های مختلف از جمله صدا و سیما باید متوجه این معنا باشند.

پس از این موضع گیری صریح مقام عظمای ولایت، عبدالعلی علی عسگری رییس سازمان صدا و سیما چاره ای جز صدور دستوری مبنی بر بازنگری در نحوه اسپانسرگیری برنامه های تلویزیونی ندید و علی فروغی مدیر جوان شبکه سه سیما که نقش پررنگی در حمایت از برنامه برنده باش داشت هم از تغییر اسپانسر این برنامه و تغییراتی در نحوه برگزاری آن خبر داد. گرچه او ان قلتی هم نسبت به سوال استفتاء وارد کرد و مسابقات تلویزیونی را خارج از مصادیق فتوای مراجع شیعی دانست.

نکته ای که بیشتر شبیه یک بازی لفظی است چرا که فتوای آیت الله مکارم شیرازی همه ابعاد این درآمدها شامل، دستمزدها، جوایز و سود حاصل را به وضوح در بر می گیرد و همان طور که پیشتر اشاره شد، درآمد حاصله برای برگزار کنندگان و صدا و سیما را، پولی بی زحمت و بادآورده خوانده بودند که حلال نیست.

مشابه این تاکید هم بر پرهیز از تشویق مردم به کسب ثروت بادآورده، به وضوح در کلام صریح مقام معظم رهبری آمده است. در پی این فرمایشات، گرچه حسام الدین آشنا مشاور رئیس جمهور و عضو شورای نظارت بر صدا و سیما در حساب توییتری خود نوشت: "تبلیغات و مسابقات و قرعه کشی‌های روبیکایی در دستور بررسی شورای نظارت بر صدا و سیما قرار خواهد گرفت" اما به نظر می رسد که بسیاری دیگر از برنامه ها و به ویژه برنامه‌های تبلیغاتی تلویزیونی نیازمند بازنگری جدی هستند.

به عنوان مثال شاید باید در استفتایی دیگر از مراجع عظام سوال شود که اگر یک فروشگاه زنجیره ای که همان کالای رایج در بازار را بدون هیچ تفاوت قیمتی، مردم با به خرید انبوه از خودش به بهانه برنده شدن یک اتومبیل چندین میلیون تومانی در هر شب دعوت می کند، نسبت به ترویج فرهنگ کسب مال و منال بدون زحمت و با فرمول بخت آزمایی اقدام نمی کند و آیا از این مسیر درآمد صحیحی کسب می کند؟ و آیا صدا و سیما با دریافت وجه سنگین مجاز به نمایش مراسم قرعه کشی  این کمپین های تبلیغاتی هست یا خیر؟

یا حتی تاکید بر کیفیت کالاهایی همانند ظروف آشپزی در برنامه های آموزش آشپزی صرفا بر اساس ادعای سازندگان و تیم تبلیغاتی آنها و به دلیل فرصتی که با تامین هزینه های تولید برنامه ای در اختیار آنها گذاشته شده از نظر شرعی، مجاز است و درآمد حاصله از این برنامه های حاوی این تبلیعات چگونه است.

از سویی دیگر واکنش به اشارات دقیق رهبری تنها در چارچوب اسپانسرینگ، یا تجدید نظر در برخی قسمت های یک مسابقه تلویزیونی و یا بخشی از آیتم های تبلیغاتی، واکنشی حداقلی به این بیانات و بدون رعایت پیوستار فرهنگی در کلیت متصور ایشان در چارچوب اقتصاد مقاومتی است، که البته به نظر می آید در سال های گذشته هم سازمان صدا و سیما و حتی سیاست گذاران سینمای ایران، از تحقق آن ناتوان بوده است. در واقع نه تنها چنین واکنش های کوتاه مدتی لازم بود بلکه با توجه به تاکید مقام معظم رهبری بر ترویج فرهنگ کار و تلاش، آن هم در برهه ای از زمان که قطعا مقابله با مشکلات اقتصادی و اشتغال همراه با تحریم های ظالمانه، نیازمند ایجاد روحیه ای با نشاط و انگیزه ای قوی است، صدور دستورهایی برای تولید محتوایی در خور این رهنمودها، هم از رییس، معاونان و مدیران سازمان انتظار می رود. فیلم ها و سریال هایی که واجد ویژگی هایی همچون سرسختی، تلاش، عبور از مشکلات و کسب موفقیت در شکلی باورپذیر و مبتنی بر سوژه های واقعی که قطعا در کشورمان کم هم نیست از جمله این تولیدات می تواند باشد که عموما مغفول واقع شده و تنها برخی موضوعات عاشقانه و یا معضلات خفیف اجتماعی دستمایه برنامه سازان تلویزیون و حتی فیلمسازان سینمای ایران قرار می گیرد.

گرچه به خوبی می دانیم هزینه های اداره سازمانی عریض و طویل همچون صدا و سیما، که در عرصه رقابت رسانه ای در کارزار فرهنگی این روزها، خواسته یا ناخواسته تقریبا تنها هم هست؛ بسیار سنگین است و شاید همین فشارهای مالی، محتوای آن را به سمت و سویی سوق داده که زمینه های سوءاستفاده را هم برای عده ای فراهم آورده، اما این را هم به نیکی می دانیم که در چارچوب ایدئولوژیک و دینی نظام اسلامی کار فرهنگی موثری را با رفتار و درآمدی ضد فرهنگی انجام داد و منتظر نتایجی درخشان بود همانطور که آیت الله مکارم شیرازی هم فرمودند مال حرام برکت ندارد.

بر همین اساس معتقدیم که تولید محتوا و کسب درآمد در سازمان صدا و سیما نیازمند بازنگری جدی و نگاهی دغدغه مند است که امیدواریم با تذکرات داهیانه رهبری و اهل فن، به زودی در این سازمان اعمال شود.