نمایشگاه گروهی خط کوفی با عنوان «مهر و مسطر» که حاصل آثار جمعی از هنرجویان مریم ویسی است، روز چهارشنبه ۱۳ اسفندماه در موزه نقاشی پشت شیشه که به تازگی بازسازی شده است، گشایش یافت. بر همین اساس گفتگویی با مریم ویسی انجام داده ایم تا ضمن آشنایی بیشتر با این هنرمند و مدرس خوشنویسی در مورد اهمیت چنین نمایشگاهی و دلیل برپایی آن در موزه نقاشی پشت شیشه بیشتر بدانیم .

لطفاً پس از معرفی اجمالی خودتان بفرمایید خوشنویسی و بخصوص خط کوفی را از چه سالی شروع کردید و از محضر کدامیک از اساتید بهره برده بردید و چطور شد از بین هنرهای مختلف به خوشنویسی علاقمند شدید و بین انواع خطوط، خط کوفی را انتخاب کردید؟

من مریم ویسی و متولد سال 1362 در ایلام، کارشناس ارشد گرافیک، پژوهشگر خوشنویسی و مدرس خط کوفی اولیه هستم. در دوران نوجوانی چند سالی به نقاشی پرداختم بعد از آن در رشته گرافیک تحصیل کردم. خط نستعلیق را در یک بازه زمانی کوتاه مدت (تقریباً دو ماه) زیر نظر استاد مجتبی ایزدی فرا گرفتم و موفق به کسب مدرک عالی از انجمن خوشنویسان شدم. آشنایی با خط کوفی اولیه در سال ۹۳ مسیر هنری ام را کاملاً تغییر داد و بصورت خودآموز به یادگیری این خط پرداختم. از دلایل شیفتگی من به این خط، می توانم به اصالت، زیبایی، سادگی و فرمهای غنی گرافیکی آن اشاره کنم. دلیل دیگر که من را در انتخاب این مسیر مصممتر کرد، آشنایی با استاد سیدمحمدوحید موسوی جزایری بود که تحت تأثیر خط زیبا و منش و اخلاق ایشان قرار گرفتم و مدتها در محضر ایشان به مشق کوفی پرداختم و تا به امروز از راهنماییهای ارزنده ایشان بهره بسیار گرفته ام.

لطفاً درباره خط کوفی توضیحاتی بفرمایید و انواع مختلف آن را به طور مختصر برایمان شرح دهید.

ظهور خط کوفی به قرنها پیش از اسلام باز می گردد. خاستگاه آن سرزمین حجاز و شبه جزیره سینا بوده است. پیشینه خط کوفی و نسخ کهن به خط نَبَطی و آن به خط آرامی باز میگردد. خط آرامی نیز از خط فینیقی گرفته شده است که مادر تمام خطوط عربی و یونانی است. با نزول قرآن، خط کوفی جایگاه ویژهای پیدا کرد و با گسترش اسلام، جهان شمول شد چرا که در قرون اولیه هجری تمام کتابهای قرآن با این خط نگارش میشدند. نسخه هایی که در قرون اول و دوم هجری کتابت شده اند، ساده و فاقد نقطه و اِعرابگذاری هستند و خواندن آنها برای مردم غیر عرب مشکلاتی ایجاد میکرد در نتیجه اِعرابگذاری این خط توسط ابوالاسود دوئلی و خلیل بن احمد فراهیدی صورت گرفت. این خط به سرعت تمام مرزهای جغرافیایی را درنوردید بطوری که از شرق تا چین و از غرب تا اروپا گسترش یافت. به همین دلیل امروزه از گستره آن به عنوان «جهان کوفی» یاد می کنیم. با توجه به دسته بندی جغرافیایی میتوان سه شیوه عمده برای خط کوفی در نظر گرفت: خط کوفی اولیه، خط کوفی مشرقی یا ایرانی و خط کوفی مغربی. خط کوفی در مسیر گسترش خود با فرهنگها و لهجه های فراوانی برخورد کرد که باعث شکل گیری قالبهای جدید از این خط شد. در شرق، ایرانیان با استفاده از ذوق و هنر خود، شیوة جدیدی در این خط بوجود آوردند که با نام «کوفی مشرقی» یا «کوفی ایرانی» از آن یاد می شود و بعدها در تزئیناتی به آن افزودند و شیوه های متنوعتری چون کوفی گلدار، مشبّک، موشّح، مزهّر، مشجّر و... را پدید آوردند. کوفی ایرانی در ایران، افغانستان و شبه قاره هند در دستنوشته ها و کتیبه ها بکار گرفته شد. خط کوفی در غرب خاستگاه خود، تا اسپانیا گسترش پیدا کرد و در کشورهای مصر، مراکش، آندلس، مغرب و اسپانیا با لهجه ای نو تکامل یافت که از آن با عنوان «کوفی مغربی» نام برده می شود. خوشبختانه امروزه نسخه های کوفی زیادی در دسترس است که نشانگر تأکید مسلمانان به حفظ قرآن و نگهداری متون دینی است. این دستنوشته ها از منظر کتابت به یاری خوشنویسان آمده و از منظر مطالعاتی یاریگر پژوهشگران این حوزه هستند.

قدما صبر در یادگیری و آموزش خوشنویسی را یکی از بارزترین ویژگیهای این هنر برمیشمرند، نظر شما درباره این موضوع چیست؟

کاملاً موافقم چرا که یادگیری قواعد دوازدهگانه خوشنویسی (ترکیب، کرسی، تناسب، ضعف و قوت، سطح و دور، صعود و نزول حقیقی، صعود و نزول مجازی، سواد و بیاض، خلوت و جلوت، ارسال، قلمگذاری، مرکب برداری) بدون اصرار و تمرین محقق نخواهد شد و خوشنویسی مقوله ایست که نیازمند تکرار و تمرین فراوان است و در یادگیری تمام خطوط باید صبر و شکیبایی به خرج داد. به گفتة سلطانعلی مشهدی:

ای که خواهی که خوشنویس شوی/ خلق را مونس و انیس شوی

ترک آرام و خواب باید کرد/ وین به عهد شباب باید کرد

آیا در سالهای اخیر پیشرفت خاصی در خط کوفی صورت پذیرفته است یا نه؟

خوشبختانه می توان گفت در چند دهة اخیر بستر مناسبی جهت احیاء خط کوفی اولیه فراهم شده است. خط کوفی تعداد قابل توجهی از خوشنویسان را، بخصوص در خاورمیانه به خود جذب کرده است و روز به روز به تعداد هنرمندان این خط اضافه می شود. در زمینه پژوهش نیز چند کتاب مفید چاپ و مقالات خوبی ارائه شده است هرچند هنوز جای کار بسیاری دارد. به دلیل آنکه خط کوفی اولیه منشأ عربی دارد و همانگونه که مستحضر هستید خط عربی 28 حرف دارد و 4 حرف (گ، چ، پ، ژ) از خط فارسی کمتر دارد، ما هنگامی که متن فارسی را با این خط می نویسیم به ناچار تغییراتی کوچک در رسم الخط کوفی اولیه بوجود آوردیم که تا این تاریخ در هیچ سندی دیده نشده است. به این صورت که با اضافه کردن دو نقطه به حروف «ز» و «ج» و «ب» توانستیم حروف «ژ»، «چ» و «پ» را بنویسیم و برای نگارش حرف «گ» با اضافه کردن سرکش به حرف «ک» توانستیم مشکل را مرتفع کنیم.

در مورد اقتصاد هنر در این دوره و بالخصوص اقتصاد هنر خوشنویسی نظرتان را بیان بفرمایید. 

در خصوص مباحث اقتصادی ترجیح می دهم اقتصاددانان و افراد متخصص این حوزه نظرشان را بیان کنند اما اگر بصورت کلی بخواهم اشارهای به اوضاع هنر خوشنویسی داشته باشم، باید بگویم که در دوره معاصر با ظهور ماشین های چاپ این حوزه دچار چالش اساسی شد و کاربرد سابق خود را از دست داد و سفارش کتاب های خطی به خوشنویسان، از رونق افتاد. عمده فعالیت هنرمندان این هنر به بحث آموزش و تربیت هنرجو و خلق آثاری در قالب قطعه محدود شده است که مخاطب خاص خود را دارد و بجز تعداد معدودی از استادان این حوزه، متأسفانه دیگر هنرمندان برای فروش آثار با مشکل جدی مواجه هستند.

پیشنهاد شما برای ارتقا سطح خوشنویسی کشور چیست؟

بعنوان مدرس خط کوفی و پژوهشگر حوزه خوشنویسی، از انجمن خوشنویسان که تنها نهاد رسمی کشور در حوزه خوشنویسی است، تقاضا دارم که در خصوص احیاء خطوط کهن نیز فعالیت داشته باشد و برنامه های خود را به خطوط نستعلیق و شکسته نستعلیق محدود نکند و با برگزاری همایشها و نشست های علمی و معرفی نمایشگاه های تخصصی، بستری مناسب جهت ارتقاء سطح آموزشی و پژوهشی هنرجویان فراهم آورد. انجمن خوشنویسان می تواند با راه اندازی یک نشریه تخصصی در جهت ثبت و ارائه دستاوردهای پژوهشی، گام بردارد چرا که فقدان یک نشریه علمی پژوهشی که بصورت تخصصی به مقالات حوزه خوشنویسی بپردازد، کاملاً حس میشود و پژوهشگران برای چاپ مقالات خود با چالش روبرو هستند.

در مورد دلایل برگزاری این نمایشگاه و درخصوص کلیت این نمایشگاه توضیحاتی بفرمایید.

هدف از برگزاری این نمایشگاه احیاء خط کوفی اولیه بعنوان یکی از مهمترین خطوط کهن مسلمانان، بصورت کاربردی نوین است. همانطور که عرض کردم برخلاف گذشته که شیوة ارائه خط کوفی به کتابت قرآن و متون محدود می شد، در دوره معاصر قطعه نویسی مهمترین بخش فعالیت های خوشنویسی را به خود اختصاص داده است. بنابراین قطعه های خلق شده باید در فضایی مناسب در معرض نمایش قرار بگیرند و به مخاطبان شناسانده و عرضه شوند. این نمایشگاه از معدود حرکت هایی است که به صورت تخصصی به معرفی خط کوفی اولیه پرداخته است و آثار به نمایش درآمده در آن، تنها با این خط خلق شده اند.

محل برگزاری نمایشگاه را بر چه اساسی انتخاب کردید و دلیل انتخاب یک بنای تاریخی برای برگزاری نمایشگاه چه بوده است؟

در عصر حاضر، موزه ها علاوه بر خدمات حفظ و ثبت و نگهداری آثار، در خصوص برگزاری نمایشگاه ها و نشست های فرهنگی هنری نقش قابل توجهی ایفا می کنند. مهمترین دلیل انتخاب موزه نقاشی پشت شیشه جهت برگزاری نمایشگاه، تعامل هنرمند و موزه بعنوان یکی از متولیان فرهنگ و هنر میباشد. موزه نقاشی پشت شیشه از فضایی مناسب و قابل توجه برخوردار است و مدیریت و کارکنان آن نهایت همکاری را با گروه اینجانب در برپایی نمایشگاه «مهر و مسطر» داشته اند که از مدیریت محترم موزه جناب آقای دکتر مرتضی طالع و سرکار خانم عاطفه پورمحمدعلی کارشناس موزه و همچنین از آقای محسن بنی اسدی دبیر کارگروه نقاشی پشت شیشه که کیوریتوری نمایشگاه را به عهده داشتند هم سپاسگزاری می کنم و توفیق روز افزون ایشان را از خداوند متعال خواستارم.

شرکت کنندگان در این نمایشگاه چه افرادی هستند؟

شرکت کنندگان، هنرجویانی هستند که در چند سال اخیر بصورت جدی به یادگیری خط کوفی اولیه در آموزشگاههای مختلف سطح تهران مشغول بودهاند. فاطمه امانی، فائزه بهبودی، محمد جاهد، نوشین چیتساز، مرضیه شجاعی، سجاد صفرنژاد، زهرا عابدینی، سمیه عبادی، مهدیه عبادی، مریم کاظمی، مریم کیاروستا و مریم مدنی هنرمندانی هستند که اثر آنها پذیرفته شده و در معرض دید همگان قرار گرفته است.

در مورد آثار شرکت داده شده در این نمایشگاه هم توضیحاتی بفرمایید و اینکه بر چه اساسی این آثار انتخاب شده اند؟

همانطور که در پوستر نمایشگاه هم عنوان کردیم این نمایشگاه شامل آثاری است که با محوریت خط کوفی اولیه خلق شده اند و شامل دو دسته می شوند؛ اول آثاری که بصورت سنتی یعنی با قلم و مرکب بر روی کاغذ نگاشته شده اند و دیگری آثاری که امروزه از آن با عنوان نقاشیخط نام برده می شود و در کپوزیشنهایی جدیدتر و با استفاده از متریال و رنگهای رایج امروزی مثل اکرلیک و ورق طلا و... بر روی بوم خلق شده اند. این آثار بر اساس توانایی و تسلط فرد در نگارش خط کوفی اولیه، دقت و ظرافت در اجرا، میزان خلاقیت و درک هنری، همچنین نحوة ارائه کار یعنی انتخاب قاب و پاسپارتو مناسب و... برای حضور در نمایشگاه انتخاب شده اند.