به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری موج، تا دو سال پیش در این روزهای سال، بازار نشر ایران در انتظار برپایی نمایشگاه کتاب تهران به سر می برد و همگی در تلاش برای حضور در این رویداد بزرگ بودند. از سال گذشته و با ظهور و بروز ویروس کرونا و تعطیلی هر گونه تجمع، برپایی نمایشگاه کتاب هم تحت الشعاع قرار گرفت و فعالان بازار نشر هم در انتظار تصمیم مدیران برای مقابله با این وضعیت جدید بودند که بالاخره برپایی نمایشگاه آنلاین کتاب جایگزین نمایشگاه فیزیکی آن شد. اتفاقی که احتمالا در سال جدید هم با توجه به شرایط موجود و ادامه همه فراگیری بیماری کووید ۱۹ و تجربه نسبتا موفق سال گذشته، تکرار شود اگرچه تا این لحظه تاریخ دقیقی در مورد آن اعلام نشده است.

برای بررسی این تجربه متفاوت، گفتگویی با حمیدرضا سیدناصری مدیرمسئول نشر و تحقیات «ذکر» حمیدرضا سیدناصری که قریب به چهاردهه است در حوزه نشر فعالیت دارد و انجام داده ایم که یکی از ناشران موفق بوده و کتابهای قاصدک هم محصول واحد کودک و نوجوان مجموعه متبوعش است.

موفقیت نمایشگاه مجازی کتاب نشان دهنده علاقه مردم به کتاب است

ناصری در پاسخ به ارزیابی اش از برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب گفت: برگزاری نمایشگاه مجازی تجربه خیلی بزرگی بود و برای جامعه فرهنگی ما یک گام بزرگ رو به جلو بود. ناشران توانستند با مخاطبان خودشان ارتباط برقرار کنند و نشان دهنده ظرفیت بالای جامعه فرهنگی و مردم ما در زمینه کتاب خوانی و علاقه بالای ایشان به  کتاب بود. با توجه به اینکه بعد از بروز کرونا شیوه زندگی عوض شده است و جامعه کتاب خوان ما هم به تناسب همین تغییر توانستند با شرایط جدید خود را تطبیق دهند. وزارت ارشاد قدم خوبی برداشت و زیرساخت های خوبی ایجاد کرد اگرچه در ابتدای کار ضعف هایی وجود داشت اما توانستند نقیصه ها را برطرف کنند و تجربه خوبی به دست آمد.

این مدیر نشر مطرح در پاسخ به اینکه آیا این شیوه برگزاری در چند سال قبل تر هم می توانست موفق باشد گفت: چند سال پیش این نیاز احساس نمی شد و برگزاری و موفقیت این شیوه نتیجه ضرورت کار بود. در حالی که در زمینه های دیگر می بینیم که مردم مایحتاج خود را به شیوه های مختلفی از طریق فضای مجازی، سایت ها یا صفحه اینستاگرامی یا گروه تلگرامی و سایر شبکه های اجتماعی تامین می کنند و به سرعت و با یک تماس و یا سفارش ساده و حتی با تخفیف مناسب، محصول مورد نظر خود را دریافت می کنند؛ اما تا همین چندی پیش، علاقه تعدادی از ناشران سنتی و قدیمی به همان شیوه قبلی و فیزیکی بود و به تعبیری مدرن نشده بودند. این اقتضای زمان و مکانی بود که ایجاب می کرد تا چنین قدمی به پیش بردارند و سبک زندگی در شرایط کرونایی ایجاب کرد که این اتفاق بیفتد.

بعضی از ناشران در مقابل نمایشگاه مجازی کتاب گارد داشتند

وی افزود: ابتدا که وزارت ارشاد کارکردن بر روی این طرح را آغاز کرد، تعداد زیادی از ناشران با اظهار نظر در فضای مجازی در مقابل این ایده گارد گرفته بودند و مقاومت می کردند اما در پایان نمایشگاه از نتیجه کار راضی بودند.

سیدناصری در پاسخ به این سوال که با توجه به موفقیت این شیوه برگزاری نمایشگاه یا به زبان بهتر فروشگاه اینترنتی کتاب، در ایجاد عدالت فرهنگی و امکان خرید برای علاقمندان حتی در دور افتاده ترین نقاط کشور، آیا برپایی دائمی چنین امکانی در طول سال هم موفق خواهد بود یا خیر گفت: این نمایشگاه نمی تواند در طول سال به همین شکل ادامه پیدا کند بلکه به صورت استانی برگزار می شود یعنی در محدوده جغرافیایی یک استان تخفیف ویژه ای شامل چند درصد تخفیف حمایتی ارشاد و درصدی هم تخفیف ناشر داده می شود و مانند همین سیستم سفارش و تحویل کتاب در سطح یک استان انجام می شود.

وی افزود: حتی در ادامه این رویداد برخی از تشکل های نشر موجود مثل انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان پیشنهاد داده اند که در فرصت مناسبی نمایشگاه های تخصصی به همین شیوه مجازی برگزار شود که می تواند در حوزه های مختلف دانشگاهی، کودک، عمومی و .... اتفاق بیفتد.

نمایشگاه کتاب محدود کننده کتب فروشان نیست

مدیر مسئول انتشارات ذکر در پاسخ به این سوال که آیا فروش انبوه با تخفیف های خاص و برپایی نمایشگاه کتاب بویژه در حالت مجازی که اتفاقا گستردگی بیشتری هم دارد مشاغلی همچون کتاب فروشی و توزیع کنندگی کتاب را تهدید نمی کند؟ گفت: من فکر می کنم چنین اتفاقی نمی افتد. در اتحادیه ناشران و کتاب فروشان هم عده ای هستند که برپایی نمایشگاه های استانی تا نمایشگاه بین المللی کتاب را تهدیدی برای کتاب فروشان می دانند؛ اما من با این نظریه مخالفم. چرا که در حال حاضر کتاب فروشان عناوین خیلی محدودی را در فروشگاه خود دارند، آنها کتاب را انبار نمی کنند و از همه ناشران کتابی ندارند، بلکه تنها برخی از عناوین پرفروشی که مخاطب داشته باشد را تهیه و عرضه می کنند. این درحالی است که ظرفیت حوزه نشر ما بسیار وسیع است و کتاب فروشان محدود ما با مخاطبان خاص محلی خود و عناوین محدودی که می توانند عرضه کنند نه تنها از این ناحیه ضربه ای نمی خورند بلکه به دلیل جو و جریانی که نمایشگاه ها در ترغیب مردم به کتاب در جامعه ایجاد می کند، مراجعه به آنها را هم افزایش می دهد.

این ناشر با سابقه ادامه داد: در عین حال یکی از مزایای کتابفروش ها تحویل فوری و در لحظه کتاب است که هر کسی که نیاز به تهیه سریع کتاب داشته باشد و نتواند چند روزی را صبر کند تا پس از خرید آنلاینش کتاب را دردست کم ۲۴ ساعت آینده دریافت کند به کتابفروشی ها مراجعه خواهد کرد. پس اگر فرهنگ کتابخوانی و خرید کتاب در کشور فراگیر شود، کار آنها هم به نوعی رونق خواهد گرفت.

والدین بدون شرمندگی خرید کردند

وی با تاکید بر اینکه اکثر درخواست ها در نمایشگاه کتاب مجازی، از شهرستان ها و یا نقاط دوردست بود ادامه داد: یک نقطه خاصی که در این نمایشگاه بود و تا حدی ما ناشران را به سختی انداخت، این بود که مخاطب یک جلد از یک مجموعه را سفارش می داد. این یک مزیت برای مشتری بود که چون ارسال رایگان بود، مخاطبان بودجه خود را صرفا برای خرید کتاب هزینه می کردند و با تقسیم آن در بین موضوعات وانتشارات مختلف، در مورد کتابهای کودک بدون نیاز به حضور فیزیکی با فرزندانشان در محیطی شلوغ و بدون نگرانی از گریه کودکی که با دیدن کتاب اصرار به خرید بیش از بودجه مد نظر والدین داشت و باعث شرمندگی آنها می شد، اقدام به خرید کتاب می کردند که اتفاق خوبی بود؛ هرچند برای ما این سختی را داشت که برای خرید یک کتاب کوچک و ارزان هم باید کارهای مربوط به بسته بندی را انجام می دادیم و در حجم بالا این کار سختی بیشتری هم داشت.

مدیرمسئول انتشارات ذکر در پاسخ به این سوال که چرا کتاب های چند جلدی و مجموعه ای در یک کد واحد عرضه نمی شد و از ناقص شدن آن مجموعه ها جلوگیری نمی شد گفت: این به این دلیل است که در وزارت ارشاد شابک های صادر شده برای هر عنوان کتاب، به صورت انحصاری است و ما نمی توانستیم یک شابک را به یک مجموعه کتاب در یک بسته اختصاص دهیم. بنابراین باید کتاب ها را به صورت تکی و با کد مخصوص به خودشان عرضه می کردیم که این احتمال را ایجاد می کرد که برخی از عناوین در یک مجموعه زودتر و بیشتر به فروش برسند و برخی دیگر کمتر. این از ایراداتی است که باید در دوره های بعدی به رفع آنها فکر کرد.

وی تاکید کرد: از مزایای دیگر نمایشگاه مجازی کتاب این بود که برخی از ناشران و حتی کتاب فروشها به روز رسانی و مدرن شدن خود فکر کنند و سعی کنند که در فضای مجازی حضور پررنگ تری داشته باشند و به فروش بیشتر از این طریق فکر کنند.

اپلیکیشن ها نمی توانستد مجری یک طرح ملی باشند

ناصری در مورد اینکه آیا نمایشگاه مجازی کتاب، به نوعی رقابت بخش دولتی با اپلیکیشن سامانه های فروش کتاب که چند سالی است در بخش خصوصی فعالیت داشتند نبود و آیا وزارت ارشاد نمی توانست همین پروسه را با کمک یک یا چندتا از موفق ترین های آنها به انجام برساند گفت: این کار به عنوان یک رویداد ملی در عمل امکان پذیر نبود و این احتمال وجود داشت که در بخش خصوصی عدالت به معنی واقعی برای همه رعایت نمی شد.

وی در پاسخ به این نقد که عملا دولت رقیب بخش خصوصی شده است چرا که هر ناشر همان کتابی را که امتیازش را به یک اپلیکیشن داده در این نمایشگاه هم عرضه کرده و ممکن است این تداخل مانع فروش اپ ها شود اگرچه فعالیت آنها در طول سال و به صورت مدام است و نمایشگاه در چند روز و به صورت مقطعی برگزار شد، گفت: فکر نمی کنم رقابتی به این شدت بوجود آمده باشد و هرکسی در فضای مجازی کار خودش را انجام می دهد. یعنی همه ناشران، کانال تلگرامی دارند، پیج دارند، سایت دارند و از همه این روشها برای فروش آثارشان بهره می گیرند.

مدیر نشر ذکر در پاسخ به این که آیا این پاسخ ها از موضع یک ناشر بزرگ با توان لجستیکی بالا نیست؟ و یک ناشر کوچک که تیراژ کتاب هایش در حد چند صد جلد است آیا می تواند از چنین فروشی پشتیبانی کند یا اینکه به سرعت با اتمام کتاب هایش روبرو می شود گفت: اتفاقا در نمایشگاه مجازی همه فروش خوبی داشتند چرا که مردم تنها با مشخصات کتاب ها در ارتباط بودند و حتی در مواجهه حضوری با ناشران نبودند.

نمایشگاه واقعی کتاب نیازمند به رسمیت شناخته شدن کپی رایت است

حمیدرضا سیدناصری در پاسخ به این سوال که آیا با عادی شدن و تداوم برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب که در اصل یک فروشگاه بزرگ آنلاین است، می شود به این اندیشید که نمایشگاه حضوری کتاب به معنای واقعی یک نمایشگاه و محل ملاقات ناشران و نویسندگان و دست اندرکاران نشر باشد، مشابه آنچه که در نمایشگاه های بزرگ دنیا همچون فرانکفورت رخ می دهد؟ گفت: در نمایشگاه فرانکفورت هم سالنی هست که به فروش کتاب می پردازد. در ایران هم همیشه در اتحادیه و در تشکل های مختلف نشر همیشه چنین شعاری داده می شده که نمایشگاه را فروشگاه نکنیم. اما سوال اینجا است که ما می خواهیم کتاب هایمان را برای چه کسی به نمایش بگذاریم؟ اگر چنین نمایشگاهی دایر شود دیگر مردمی نیست. ما برای نویسندگان، مترجمین، ناشران و ... تشکل هایی داریم شاید عده ای معتقدند که ین نمایشگاه محلی برای ارتباط بیشتر این گروه ها با هم است و مثلا در بخشی از چنین نمایشگاهی لیتوگراف‌ها دستاوردها و توانمندی هایشان را برای ناشران عرضه کنند که این دیگر نمایشگاه چاپ و نشر است نه نمایشگاه کتاب.

وی تصریح کرد: واقعیت این است که من خودم از اینکه یک نمایشگاه کتاب بدون فروش و حضور مردم چیست، هنوز تصوری ندارم. در نمایشگاهی مثل بولونیای ایتالیا، کتاب های کودک برای خرید و فورش حقوق معنوی و مالکیت آنها (رایت کتاب) عرضه می شوند. اگرچه ما در کشور قوانین سفت و سختی در این زمینه نداریم اما چنین رویکردی ایجاد شده است که هرکسی که اقدام به خرید رایت کتاب می کند از اعتبار خاصی برخوردار است.

مدیر انتشارات ذکر و کتابهای قاصدک افزود: به هرحال ما هم نمی توانیم منفک از جامعه جهانی عمل کنیم و باید با آنها در ارتباط بوده و با آنها زندگی کنیم. ما نمی توانیم هر کتابی از آنها را که خواستیم بر داریم و کتاب های خود ما هم با شکل گیری مجموعه های ادبی در نمایشگاه های مختلف به فروش می رسند که به این معنی است ما در حال رشد و حرکت به سمت روش های درست هستیم.

سیدناصری تاکید کرد: برپایی یک نمایشگاه واقعی کتاب با آن ویژگی ها نیازمند این است که کپی رایت به رسمیت شناخته شود و فرهنگ احترام و پایبندی به حقوق مالکیت معنوی شکل گرفته و فراگیر شود تا در آن نمایشگاه تبادل مالکیت معنوی برای کسانی که آثار تالیفی دارند به صورت صحیحش رخ دهد و این رویداد به معنی واقعی در سطح بین المللی طراحی و اجرا شود؛ وگرنه برای مردم چندان جذابیتی نخواهد داشت.