به گزارش خبرنگار رادیو و تلویزیون خبرگزاری موج، در برنامه خندوانه روز دوازدهم خرداد اتفاقات عجیب و سوال بر انگیزی رخ داد که شاید اگر همزمانی اش با ایام نیمه خرداد و آغاز مناظره های انتخابات ریاست جمهوری نبود جنجال بسیاری به راه می انداخت. 

اول اینکه در همان ابتدا و زمانی که بنا بود «شادی» این برنامه به کسی اهدا شود، مخاطبان حاضر در استودیو افرادی همچون کادر درمان و بسیجیان را پیشنهاد می دادند اما جناب‌خان «راکی» و «فرانکی» که کاراکتر های دوران دور سینمای هالیوود و از ابزار جنگ سرد آمریکائیان بودند را پیشنهاد می داد! در نهایت هم رامبد جوان برنامه را به همه افرادی که نام برده شدند اهدا کرد!

در ادامه کمدینی به این برنامه آمد تا استندآپ کمدی خود را اجرا کند و در متنی که آماده کرده بود تعمیرکاران را «عوضی» می نامید! اگرچه بلافاصله اعلام می کرد منظورم کسانی است که به جای تعمیر لوازم به تعویض قطعات آن می پردازند! بدون توجه به اینکه از فردای آن روز، چقدر این عبارت موهن در خصوص قشری از جامعه به کار گرفته خواهد شد!

یا اینکه در بخشی دیگر از این قسمت از برنامه و در هنرنمایی دیگر جناب خان ، تکه ای از ترانه ای از سلندیون که در فیلم مشهور تایتانیک خوانده بود، بازخوانی کرد و حتی موسیقی متن این فیلم سینمایی هم پخش شد که یکی از مشهورترین آثار هالیوودی و البته از نظر مضمون، یکی از آثار نامناسبی است که رفتار مذموم ارتباط یک زن متاهل  با مردی غریبه را در قالبی زیبا به تصویر می کشد.

از اینها که بگذریم به گفتگوی جنجالی رامبد جوان و مهمان این برنامه، بهاره افشاری، می رسیم که جوان در پاسخ به سوال افشاری در مورد انگیزه اش برای ادامه تولید خندوانه چند دلیل ذکر کرد که عبارت بودند از: ابراز علاقه بسیاری از مردم به تماشای خندوانه، سخت بودن ترک برندی که ایجاد کرده اند، «پرقدرت بودن» این برنامه به معنی «آزادی عمل نامحدود به عنوان یک برنامه ساز» در تولید این برنامه به شکلی که در آن هر کاری که دلش خواسته کرده (کما اینکه در همین مقدمه کوتاه هم نمونه ها و مصادیق آن ذکر شد)، احساس مسئولیت در قبال چند ده نفر از عواملی که در تولید این برنامه نقش دارند و بیکار شدنشان (!) ناخوشایند است و در نهایت ادعای اینکه این برنامه در حالت عادی سی و پنج میلیون و در روزهای رکورددار آن حدود شصت و پنج میلیون نفر مخاطب دارد!

در اینجا کاری به اشکالات و اشتباهات دیگر این برنامه تولیدی نداریم که قاعدتا ناظر پخش و مدیر شبکه نسیم اصلی ترین عوامل پاسخگو به پخش آنها هستند؛ چرا که ظاهرا برنامه ساز ما پیش از این به این یقین و اطمینان از سوی آنها رسیده که هرکاری دلش بخواهد می تواند انجام دهد. اما این ادعای رامبد در مورد میزان مخاطبان برنامه تا پیش از این تقریبا از چند منظر بی سابقه و البته تعجب برانگیز است و ما هم به بررسی آن می پردازیم.

اول اینکه سالها است که مسئولان روابط عمومی سازمان صدا و سیما با زیرکی آماری را برای برنامه های خود اعلام می کنند که هیچ عدد واقعی در آنها ذکر نمی شود، بلکه در این گزارش ها تنها به درصد مخاطبان اشاره می شود؛ بنابراین اینگونه از اتهام دروغگویی و آمارسازی فاصله می گیرند. در این روش نیازی نیست که اعلام کنند چند نفر در کشور به تماشای یک برنامه یا حتی یک کانال یا یک شبکه نشسته اند؛ امری که شاید ذکر عدد دقیق برای آن نیازمند محاسبات پیچیده خاصی باشد و از طرفی هم زیاد و کمش، هر کدام تبعات خاص خود را خواهد داشت. این در حالی است که در برنامه ای مثل ۹۰ با اجرای عادل فردوسی پور، نظر سنجی هایی با مشارکت میلیونی مخاطبان رخ می داد که حتی به رغم اینکه ممکن بود یک نفر چند خط موبایل داشته و از طریق آنها اقدام به ارسال رای و نظرش کرده باشد، اما بلوف زدن در مورد تعداد مخاطب امکان پذیر بود اما در آن برنامه هم معمولا از کلمه تعداد رای به جای تعداد نفر سخن به میان می آمد. پس اینکه در برنامه خندوانه ادعای عدد دقیقی از تعداد بینندگان این برنامه مطرح می شود بسیار عجیب و غیر قابل باور و حتی یک خرق عادت است که اگر این برنامه پربیننده به عنوان یک برند محسوب شود، آن وقت اثبات بی اساس بودن این ادعا می تواند نتیجه کذاب دانستن همه رسانه و همه بخش های آن را در پی داشته باشد.

نکته قابل تامل دیگر این است که اگر این تعداد اعلام شده با پافشاری رامبد جوان، به مخاطبان داخل کشور اشاره داشته باشد کار خیلی خنده دار تر هم می شود چرا که حتی با آمار منطبق بر واقعیت موجود درمورد جمعیت کشور و دستگاه های فعال تلویزیون در سطح کشور که طبیعتا همه آنها در آن واحد روشن نبوده و یا به نمایش برنامه خندوانه مشغول نیستند جور در نمی آید. اثبات شاخدار بودن این ادعا به سادگی میسر است.

شاید یکی از بهترین منابع برای پرداختن به این آمار، بررسی های انجام شده توسط فعالان در حوزه تولید و خرید و فروش تلویزیون باشد. در این میان محمدرضا شهیدی  دبیر انجمن تولیدکنندگان لوازم صوتی و تصویری کشور در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج، ضمن بیان اینکه نیاز سالیانه کشور و سقف فروش بازار ایران در مجموع تولیدات و واردات قانونی و یا قاچاق تلویزیون، دو میلیون تا دو میلیون و دویست هزار دستگاه در سال است تصریح کرد ضریب نفوذ تلویزیون در میان سایر لوازم خانگی بیشتر و معادل ۱۰۹ درصد به نسبت تعداد خانوار است. بر این اساس دستگاه های فعال در سطح کشور نهایتا به ۲۸ تا ۲۹ میلیون دستگاه می رسد که بر فرض اینکه همه آنها در ساعت پخش برنامه و یا حتی باز پخش آن در همه اماکن برای تماشای «خندوانه» به کار گرفته شود، شاید آن عدد رکورد اعلام شده توسط رامبد جوان را پوشش دهد.

از سویی دیگر کافی است به آمار جمعیتی کشور نیز توجه کنیم. بر اساس آمار اعلام شده ۱۹ میلیون و ۵۶۱ هزار تعداد خانوارهای نقاط شهری و تعداد خانوارها در روستا ۶ میلیون و ۱۰۶ هزار خانوار در سال ۹۸ هستند که در مجموع ۲۵میلیون و ۶۶۷ هزار خانوار یک تا ۴ نفره را تشکیل می دهند که در این میان براساس آمار منتشر شده بیش از پنج میلیون خانواده تک نفره داریم. اگرچه ممکن است برخی از آنها خانواده های چند نفره، چند دستگاه تلویزیون در اختیار داشته باشند اما قطعا هستند خانواده هایی که یک دستگاه تلویزیون هم ندارند و همینطور از این میان تعدادی هستند که به تماشای ماهواره و یا آثار موجود بر بستر نمایش خانگی می پردازند. با این حساب و در صورتی که علاقه متفاوت مردم به شبکه ها و رسانه ها و برنامه های دیگر و زمان پخش برنامه خندوانه را در نظر نگیریم و حتما همه این خانوارها دست کم دو نفر عضو داشته باشند که همه آنها با هم به تماشای یک برنامه بنشینند، باز هم  عددی که به دست می آید از رکورد اعلام شده جوان فاصله زیادی دارد.

این در حالی است که در جدیدترین آمار منتشر شده که در اردیبهشت ماه سال جاری منتشر شد نتایج نظرسنجی «اوقات فراغت در دوران کرونا» که به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شده است، نشان می‌دهد در حال حاضر، حدود ۷۳ درصد مردم، بیننده تلویزیون داخلی هستند و ۲۹ درصد از جمعیت کشور هم ماهواره تماشا می‌کنند. جامعه آماری این نظرسنجی را شهروندان ۱۸ سال و بالاتر ساکن در شهر و روستاهای کشور تشکیل داده و تعداد نمونه آن، ۲۱۰۳ نفر بوده است که به صورت تصادفی انتخاب شده‌­اند. با توجه به آخرین آمار منتشر شده موجود که به گزارش مرکز اطلاع رسانی رتبه ایران در سرشماری سال ۹۵ مربوط می شود، کشور در آن نظر سنجی نزدیک به ۸۰ میلیون نفر جمعیت داشته که اگرچه از این جمعیت بیشترین تعداد آن در گروه سنی ۳۰ تا ۳۴ سال قرار دارند و بعد از آن بیشترین تعداد بین سنین ۲۵ تا ۲۹ سال بوده اما نزدیک به ۲۴ میلیون نفر هم زیر هجده سال بودند. با توجه به این آمار و ارقام و فرض بر صحت آنها با توجه به احتمال محافظه کاری مردم در پاسخگویی به سوالات پژوهشگران، اگر همه تماشاگران تلویزیون به تماشای یک برنامه تلویزیونی بنشینند باز به سی میلیون نفر نمی رسد.

و باید به این مجری و برنامه ساز یادآوری کنیم که اگر به شعور و سلیقه مردم احترام بگذاریم و حتی اندکی برای آماری که از سوی سازمان صدا و سیما در مورد میزان تماشاگران سریال ها و برنامه های این رسانه در ماه ها و فصل های مختلف منتشر می شود هم احترام و اعتبار قائل باشیم، آن وقت ادعای تعداد مخاطبان سی میلیونی برنامه خندوانه به شدت اغراق شده به نظر می رسد.

و البته جای تعجب دارد که چگونه این ادعای عجیب اجازه پخش از رسانه ملی می گیرد آن هم نه در برنامه ای زنده که ناظران را ممکن است در مقابل عمل انجام شده ای قرار دهد. این شبهه پیش می آید که انگار ناظران، خودشان هم این آمارسازی را دوست دارند و حتی به اندازه مهمان برنامه که تعجبش را در کلمه «احتمالا» مستتر کرد و بلافاصله با واکنش و پافشاری رامبد جوان مبنی بر قطعیت این آمار مواجه و مجبور به تائید ضمنی آن شد، از شنیدن آن و اشکالاتش جانخورده و واکنشی نشان نداده اند!

اما برای این ادعا در کنار همه نقصی که دارد می توان یک حسن را هم متصور شد و آن اینکه شاید سرآغازی بر این شود که آمار مخاطبان صدا و سیما و روش محاسبه آن منبعد با شفافیت بیشتری انجام شود و مثلا ما بدانیم که ۸۳ درصد از مخاطبان یعنی دقیقا چند نفر؟