به گزارش خبرگزاری موج خوزستان، خوزستان این روزها درگیر بلایی طبیعی است؛ بلایی که این بار طبیعت نه به تنهایی بلکه به واسطه سو مدیریت انسان‌ها بر سر چهار میلیون و ۸۰۰ هزار خوزستانی نازل شده است.

طی ۱۰ سال گذشته با گرم شدن هوا، گرد و غبار در قالب میهمانی ناخوانده خود را به فضای خوزستان می‌رساند و نفس‌های مردم این استان را به شماره می‌اندازد. اما این بار کمبود بارش‌ها در پاییز و زمستان سبب شد تا گرد و غبار چند ماهی زودتر میهمان خوزستانی‌ها شود؛ گرد و غباری که دلیل پدید آمدن آن با وجود آثار سهمگینی که بر زندگی مردم داشته است، مدام بین منابع خارجی و داخلی دست به دست می‌شود.

انفجار جمعیت در سراسر خاورمیانه، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی، وقوع جنگ‌های پی در پی در منطقه، سد سازی‌های گسترده و بهره کشی بیش از حد از منابع آب و خاک و در یک کلام رشد فزاینده بیابان زایی در منطقه دست به دست هم داده تا امروز از هر گوشه کشور شاهد هجوم گرد و غبارهایی باشیم که گاه بخشی از کشور را فلج کرده و به حالت تعطیل فرو می‌برد.

سدسازی در ترکیه؛ مرگ تالاب‌ها در سوریه و عراق

به گفته بسیاری از کارشناسان یکی از علل اصلی خشک شدن تالاب‌ها در منطقه غرب آسیا بویژه در عراق، ایران و سوریه و به تبع آن بلند شدن گرد و غبار در منطقه، ناشی از اجرای پروژه عظیم آناتولی در ترکیه است؛ پروژه‌ای عظیم که بر اساس آن بیش از ۲۲ سد و ۱۹ طرح برق‌آبی در حوضه آبریز دجله و فرات ایجاد خواهد شد.

با اینکه تاکنون تنها ۲۱ درصد از طرح‌های مربوط به آبیاری و ۷۴ درصد از طرح‌های برق‌آبی پروژه آناتولی به بهره‌برداری رسیده است اما در همین میانه کار مشکلات فراوانی گریبان کشورهای پایین دست دجله و فرات را گرفته و تالاب‌های منطقه یکی پس از دیگری رو به خشکی می‌روند.

در چنین فضایی است که ورود دستگاه دیپلماسی به موضوع پدیده گرد و غبار ضروری به نظر می‌رسد، برای رایزنی با ترکیه تا این کشور مجاب به تأمین حق‌آبه تالاب‌های پایین‌دستی دجله و فرات شود و از سوی دیگر رایزنی با عراق، سوریه، عربستان و اردن تا دولتمردانشان مجاب به مالچ‌پاشی کانون‌های تولید ریزگرد در کشورهایشان شوند.

به گزارش خبرگزاری موج خوزستان، سدسازی‌های ترکیه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات اثرات محیط‌زیستی چشمگیری بر اکوسیستم مسیر این رودخانه‌ها در کشور عراق به‌جا گذاشته که باگذشت زمان رو به وخامت می‌گذارد.

مردم ایران نیز به‌ویژه در استان‌های غرب و جنوب با طغیان ریزگردهای برخاسته از تالاب‌های خشک‌شده در جنوب عراق، اثر سدسازی‌های ترکیه را در بالادست دجله و فرات تحمل می‌کنند.

 طرح آناتولی جنوب شرقی که به اختصار GAP خوانده می‌شود، طرحی عمرانی است که بر پایه‌ آن دولت ترکیه در نظر دارد مجموعه‌ای از سد و نیروگاه برق آبی را بر بخش بالایی رودخانه‌های دجله و فرات بسازد.در این طرح، ۱۴ سد بر روی فرات، ۸ سد بر دجله و سرجمع ۱۹ نیروگاه برق آبی ساخته خواهد شد. پس از تکمیل این طرح قرار است ۱/۷ میلیون هکتار زمین کشاورزی را آبیاری و سالانه ۵۵ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کند.

با تکمیل نهایی طرح گاپ، ترکیه حدود ۴۵ درصد آب رودخانه‌های دجله و فرات را کنترل خواهد کرد. بر پایه‌ برخی برآوردها، اثر تجمعی برداشت آب برای کشاورزی و صنعت، تبخیر از سطح دریاچه‌ سدها، به هم خوردن سامانه‌ آب‌شناختی (هیدرولوژیک) حوضه‌ آبخیز این دو رودخانه و اثر تغییر اقلیم و گرمایش زمین، می‌تواند در یکی دو دهه‌ آینده سبب کاهش آب ورودی به عراق تا میزان ۸۰ درصد شود.

رودخانه فرات از ترکیه وارد سوریه شده و با گذر از این کشور، وارد عراق و در نهایت به تالاب هورالعظیم سرازیر می‌شود. رودخانه دجله نیز مستقیما از ترکیه وارد عراق شده و بعد از آبیاری این کشور، سرانجام به تالاب هورالعظیم می‌رسد، بنابراین عمده آب ورودی این تالاب مرزی با ایران از طریق دجله و فرات تأمین می‌شود.

ایلیسو به پایان برسد، کار همه ما تمام است

سدسازی های ترکیه مورد اعتراض فعالان مدنی نیز قرار دارد زیرا حدود ۵۵۰ سایت باستانی و آثاری از ۲۰۰۰ سال ق.م تا پایان حکومت عثمانی را زیر آب می برد.

یکی از مهمترین سدهای این طرح، سد ایلیسو (Ilisu) است که محمد درویش، مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در رابطه با ماهیت و خسارات این اقدام می گوید: دولت ترکیه که در دو دهه گذشته با ساخت سدهای بسیاری در حوضه آناتولی جنوبی و سرچشمه‌های اصلی و فرات، از ورود آب به کشور سوریه و عراق جلوگیری کرده است، در حال ساخت سد ایلسیو با گنجایش ۴۳میلیارد متر مکعب و ظرفیتی معادل ۳برابر، بزرگترین سد ایران یعنی کرخه است.

درویش با بیان اینکه سدهای ساخته شده بر روی دجله و فرات، تمام آب این دو رودخانه را می‌گیرند، بیان داشت: خشک شدن تالاب‌های مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگ‌ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه درگیری ۲۵استان غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسأله، نمونه‌ای از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است.

مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: نابودی بیش از شش و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران، از دیگر آسیب‌های جبران‌ ناپذیر اقدام دولت ترکیه با احداث سدهای گاپ است.

این مقام مسوول در سازمان حفاظت محیط زیست، با تأکید بر آسیب‌های نگران‌کننده احداث سد ایلیسو در ترکیه افزود: اگر ساخت سد ایلیسو به پایان برسد، کار همه ما تمام است و همه نقاط کشور ما درگیر ریزگرد خواهد شد؛ بنابراین، ایران باید هر چه زودتر از تکمیل این سد که تا سال ۲۰۱۹ افتتاح خواهد شد، جلوگیری کند.

همچنین پایگاه خبری «developmentnow» در این باره در سال ۲۰۱۲ نوشت: در حالی که بسیاری از کشورهای اروپایی به دلیل خسارات سنگین این طرح بر روی محیط زیست، کشاورزی و حیات انسانی در شهر و روستاهای عراق با احداث آن مخالف هستند، برخی کشورهای خاورمیانه که عراق آنها را دوست و برادر خود می داند، در حال حمایت از ترکیه برای تکمیل این سد خانمان برانداز هستند.

 پایگاه خبری مذکور در همان سال از قول «دکتر اعظم الواش» مدیر محیط زیست وقت عراق نوشت: سد ایلیسو در نهایت منجر خواهد شد تا زمین های کشاورزی در عراق خشک شوند، بسیاری از کشاورزان و دامداران از گرسنگی بمیرند و تمدن چند هزار ساله عراق در میان رودان نابود شود.

ناگفته پیداست که تشدید فرایندهای مخرب زیست‌محیطی در کشور عراق با وجود تجربه یک دوره طولانی شیوع ریزگردهای عراقی که حیات انسانی در مناطق غرب و جنوب غرب ایران را با مشکل مواجه کرده بود، تا چه حد می‌تواند در افزایش خطر ریزگردها و تخریب محیط زیست ایران نیز مؤثر باشد.

ساخت سد ایلیسو، اروند رود را نابود می‌کند

به گزارش موج، معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو نیز در همین رابطه با تاکید بر اینکه سد ایلیسو به روی رودخانه‌های منتهی به اروند رود تأثیر منفی دارد، طرح‌های آبی موسوم به گاپ در ترکیه را عامل مؤثری به روی محیط زیست کشورهای سوریه، عراق و منطقه جنوب غربی ایران اعلام کرد.

به گفته وی در حال حاضر بخش عمده‌ای از آب دجله و فرات توسط طرح گاپ ترکیه کنترل می‌شود و با این احجام سازه، وضعیت بدتری را برای منطقه با ورود سدهای جدید به مدار، متصور هستیم.

فهمی تأکید کرد: اقدامات ترکیه برای ما خطرناک است. دو سوم هورهایی که منشا گرد و غبار ایران هستند باید از آبی که از عراق می‌آید، سیراب شوند. خشک شدن یک سوم هورها نیز مربوط به منابع آب داخلی است. قسمت عمیق هورها هم در طرف عراق واقع شده‌اند.

وی اضافه کرد: خشک شدن این هورها به طور مستقیم بر وقوع پدیده ریزگردها مؤثر است بنابراین باید دستگاه دیپلماسی به همراه وزارت نیرو، برای تامین حق‌آبه این هورها وارد عمل شوند.

گفتنی است، در سال ۱۹۹۲ و با احداث سد آتاتورک بر روی رود فرات، شرایطی ایجاد شد که در کشور عراق، درگیری‌های قومی و قبیله‌ای بر سر آب شکل بگیرد، فرایند بیابان‌زایی افزایش یابد و ۶۷۰ هزار هکتار مزارع کشاورزی قابلیت کشت خود را از دست بدهند. نتیجه این رخداد انسانی شکل‌گیری ریزگردهایی بود که به وسیله بادهای... به سمت ایران منتقل و سال به سال به حجم آنها نیز افزوده شد.

اکنون نیز جنوب غرب آسیا و به ویژه غرب ایران در شرایطی است که با احداث و نهایی شدن سد ایلیسو بر روی رود دجله، باید در آینده نزدیک بر اثر حوادثی نظیر شیوع ریزگردها، شاهد افزایش هرچه بیشتر نا آرامی‌های زیست‌محیطی خواهد بود.

نگران کننده تر آنکه با ممانعت دولت ترکیه از ورود آب فرات به عراق و در نهایت تالاب هورالعظیم یک فاجعه زیست‌محیطی در جنوب غرب ایران شکل گرفت و تالابی که روزگاری محل صید و صیادی اهالی و سیستم طبیعی خنک کننده هوا بود، رفته رفته کارکردهای خود را از دست می دهد.

در اوضاع کنونی هم نهایی شدن سد ایلیسو بر روی رود دجله، دیگر منبع آبی تالاب هورالعظیم باید منتظر مرگ قریب الوقوع این تالاب و یک فاجعه بزرگ زیست محیطی در ایران ماند.

لازم به ذکر است، با شرایط مذکور و نزدیکی یک فاجعه بزرگ زیست محیطی برای کشور، آنچه جالب توجه است، کم توجهی مسوولین کشور برای پیگیری موضوع از طریق مجامع بین‌المللی و مذاکرات دوجانبه یا چندجانبه است؛ نکته‌ای که البته شاید حوادث تروریستی و ناامنی‌های سیاسی نظامی سوریه و عراق بر عملیاتی شدن آن مؤثر بوده است و البته همین حوادث نیز به زودی بحران‌های سیاسی نظامی را حداقل در عراق تشدید خواهد کرد.