به گزارش خبرگزاری موج، اجرای عدالت همواره یکی از آرمانها و آرزوهای بشری بوده و از عناصر بسیار نقش آفرین در حفظ و پایداری تمدن است. در طول تاریخ مصلحان تمدن ساز به ویژه انبیای صاحب حکومت و قدرت سیاسی بنا بر رسالت الهی خود برای برپایی قسط و عدل در جامعه تلاش بسیاری کرده اند. با مطالعه و بررسی عملکرد ایشان روشن می گردد که برخی از آنها موفق به طراحی و پایه ریزی نظام قضایی با هدف عدالت گستری شدند، هر چند به مرور زمان تحریفات و سوء برداشتهایی در آن نظامات پدید آمد، با این حال آثار آن تا قرنها پس از تأسیس آنها، در جامعه بشری نمودار است و نظامهای بعدی قضایی تأثیراتی از آنها پذیرفته اند.

نظام قضایی اسلام نیز که یکی از آن نظامات عدالت گستر است از طریق نزول وحی و توسط شخص رسول خدا(ص) همزمان با زایش تمدن اسلامی، طراحی و ایجاد شد. اگرچه پس از رحلت ایشان و در طی سالیان متمادی و قرون بعدی دچار آسیب هایی هم شد، بازتابش در سیر فرهنگ و تمدن اسلامی همچنان نمودار است. در این پژوهش که ویژگی برجسته آن رویکرد حقوقی به تاریخ تمدن اسلامی است سعی دارد به بررسی و شناخت نظام قضایی ایجاد شده از سوی پیامبر اکرم(ص) بپردازد و سیر تحول آن در بازه زمانی چهل سال پس از هجرت را مورد بررسی قرار دهد؛ دوره ای که از جهات متعدد در سیر تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، اهمیت و حساسیت بسیاری دارد.

در فصل اول کتاب «نظام قضایی در تمدن اسلامی (از عهد نبوی تا عصر علوی)» به بیان کلیاتی مانند بیان مسأله، پیشینه، ضرورت و اهمیت آن و تعریف مفاهیم و اصطلاحات به کار رفته در این پژوهش، پرداخته شده است. با توجه به میان رشته ای بودن موضوع که در دو حوزه فقهی ـ حقوقی و تاریخی ـ تمدنی است، لازم بود جایگاه و تعریف مفاهیم و اصطلاحات بکار رفته در هر دو حوزه، ابتدا تبیین شود و تعریفی جامع ارائه گردد تا مبنای کار در فصول آتی قرار گیرد. همچنین در این پژوهش اشاره ای گذرا به تاریخچه نظام قضایی در عصر جاهلیت شده است تا تفاوت نظام قضایی و آئین دادرسی که پس از ظهور اسلام و ایجاد تمدن اسلامی در این عرصه به وجود آمده است، بیشتر روشن گردد. 

در فصل دوم (ارکان نظام قضایی نبوی) تلاش شده است ویژگیهای نظام قضایی نبوی مانند قاضیان و اصول حاکم بر دادرسیهای نظام قضایی ایشان و نهادهای وابسته به آن نظام تبیین گردد. پس از دستیابی الگو از نظام قضایی نبوی، در فصلهای سوم و چهارم ویژگیهای آن الگو در نظام و دستگاه قضایی در عصر خلفای پس از آن حضرت به صورت تطبیقی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. افرادی که در دستگاه قضایی خلفا بر منصب قضا قرار گرفته اند شخصیت شناسی شده و میزان پایبندی خلفا به اصول دادرسی ـ که در نظام قضایی نبوی پی ریزی شده بود ـ به استناد مواردی از قضاوتهای ایشان و یا قاضیان منتصب آنها و نیز تغییرات در نهادهای وابسته به نظام قضایی آنها مورد بررسی قرار گرفت. بدین گونه که در فصل سوم، به مقایسه و مطالعه تطبیقی نظام قضائی نبوی با نظام و دستگاه قضایی عصر خلفای سه گانه و در فصل چهارم نیز با نظام قضایی عصر علوی پرداخته شده است. علت توجه بیشتر به قضاوتهای شخص خلفا و بررسی آنها این است که با مطالعه و بررسی شخصیت افرادی که در رأس نظام قضایی قرار داشتند بهتر می توان به سیاستهای کلان نظام قضایی آنها پی برد، علاوه بر اینکه در منابع نیز کمتر به قضاوتهای دیگر قضات، توجه شده و نقل گردیده است.