خبرگزاری موج؛ بر اساس داده های گمرک در سال ۹۸ با وجود اینکه میزان تراز تجاری ایران با احتساب صادرات برق و خدمات فنی و مهندسی مثبت بوده، اما از آنجایی که هر تن کالای وارداتی هزار و ۲۲۰ دلار و هر تن کالای صادراتی فقط ۳۰۹ دلار ارزش داشته، نشان می دهد که سیاست های محدودیت واردات برای تقویت عمق ساخت داخل به صنعت ایران کمک چندانی نکرده و امروز بخش عمده ای از صادرات کشور، محصولات خام هستند، هرچند در ابتدای تشدید تحریم های آمریکا علیه ایران وزارت صنعت، معدن و تجارت دستورالعمل توقف واردات ۴ هزار قلم کالا را ابلاغ کرد تا طبق پیش بینی ها علاوه بر اینکه فرآوری و ساخت داخل را افزایش دهد سد راه خروج ارز کشور شود و به نوعی تراز تجاری نیز به نفع صادرات تغییر کند، اما عملا این اتفاق نیفتاده است، به نظر می رسد پس از کاهش صادرات نفت ایران و قیمت آن، عملا دولت نسبت به افزایش صادرات هر نوع محصولی به امید ارزآوری بیشتر چراغ سبز نشان داده است.

در حال حاضر با توجه به اینکه رکود در اقتصاد ایران حاکم شده و بسیاری از پروژه های عمرانی مسکوت باقی مانده اند، از این رو میزان فعالیت واحدهای تولیدی غیرصادراتی کاهش یافته و همین مساله تقاضا برای مواد اولیه را نیز کاهش داده است. از طرف دیگر افزایش حلقه های پایین دستی زنجیره تولید به امید صادرات محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر نیازمند تکنولوژی ساخت است و از آنجایی که در شرایط کنونی تحریم ها علیه ایران تمام روزنه های نفوذ فناوری در صنعت ایران را کور کرده، این بخش از برنامه تقویت صادرات هم دچار نقصان شده و جنبش بومی‌سازی برای تامین نیاز بازار داخل نیز به دلیل اینکه در یک پروسه بلندمدت محقق می شود و در مدت یکی دو سال نمی‌تواند به کاهش واردات کمک کند تنها بازار را به سمت انحصار سوق داده و هرازگاهی مشکل رانت ارز دولتی نیز به بازار تحمیل می‌کند.

از سوی دیگر واردات تجهیزات و مواد اولیه استراتژیک برای توسعه ارزش‌افزوده محصولات از طریق دور زدن تحریم ها، به دلیل محدودیت های ارزی، ضعف ارتباطات بین المللی بین بانکی و ... با هزینه بالایی همراه شده و بسیاری از کشورهای صاحب تکنولوژی نیز روابط تجاری خود را با ایران کم کرده اند، به همین دلیل موفقیت این سیاست تابع بازارهای شده که ایران می‌تواند از طریق آن‌ها فناوری وارد کند.

همچنین با توجه به اینکه سازوکار اینستکس برای مبادله مالی بین ایران و اروپا تا پیش از شیوع ویروس کرونا اجرایی نشده بود و پس از آن تنها برای تامین تجهیزات پزشکی و دارو فعال شد، عملا تجارت ایران با قاره سبز محدود باقی مانده و وقتی آمار واردات و صادرات ایران در سال گذشته را مقایسه می‌کنیم ظرفیت کم تجارت ایران برای تامین تجهیزات فناورانه، فرصت فرآوری و صنعتی سازی را نیز از بین برده است. برای نمونه سال گذشته ایران ۱۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار واردات از کشور چین داشته که بخشی از آن مواد اولیه و قطعات نیم ساخته خودرو، لوازم خانگی و ... بوده و حدود ۸ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار کالا از مقصد امارات عربی متحده، ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار از ترکیه و حدود ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار از هند و ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار از آلمان وارد کرده که به‌جز آلمان، سایر کشورها عمدتا واردکننده تکنولوژی «های تک» هستند و شاید فناوری های که در اختیار دارند توسط شرکت های ایرانی قابل دستیابی باشد.

بنابراین سیاست محدودیت واردات برای تقویت صادرات چندان نتوانسته نتیجه بخش باشد و آمار صادرات ایران نیز مدیون کاهش ارزش ریال است که در بازارهای کشورهای همسایه رقابت برای کالای ایرانی را آسان‌تر کرده است. بنابراین تجارت کشورهای همسایه ایران که فناوری بالایی را در اختیار ندارند تنها مزیت ارزآوری را برای کشور به همراه دارد و نمی تواند راهبردی موثر برای صنعتی سازی در بلندمدت باشد، البته نباید فراموش کرد که در یک سال گذشته میزان صادرات کالا‌های غیرنفتی ایران به‌ارزش ۴۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار بوده که در مقایسه با سال ۱۳۹۷، از نظر ارزشی ۷ درصد کاهش داشته، در حالی طبق برنامه سال های قبل صادرات غیر نفتی ایران باید به بیش از ۶۰ میلیارد دلار می رسید.