به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج، افکار عمومی بیشتر یوزپلنگ ها را با عنوان سه یوزی که در حفاظت سازمان محیط زیست هستند می شناسند. سه یوزی که به منطقه توران سمنان منتقل شده اند تا شاید در آنجا و در شرایطی محافظت شده، زاد و ولد کنند و از انقراض این یوزپلنگ آسیایی جلوگیری شود. با این حال مرتضی پورمیرزایی ، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری موج از واقعیت های دنیای یوزپلنگ ایرانی یا همان آسیایی سخن می گوید. از اینکه آمارشان در ایران به شکل نگران کننده ای رو به کاهش است و از اینکه به شدت باید نسبت به خطر انقراض این گونه کمیاب نگران بود. گفتگویی به مناسبت روز ۹ شهریور؛ روز ملی حفاظت از یوزپلنگ ایرانی که در نوع خود قابل تامل است.

در آستانه روز ملی یوزپلنگ ایرانی گزارش ها و مصاحبه های زیادی را در مورد وضعیت این گونه یوز می خوانیم و می شنویم اما حداقل من تاکنون مطلب جدیدی در مورد آمار این یوزها در ایران ندیده ام. برای همین می خواهم گفتگویمان را با همین موضوع شروع کنیم. اینکه اولا آخرین مطالعاتی که در مورد یوزها در ایران انجام شده تعداد این گونه را چند فقره اعلام کرده و در چه سالی انجام شده است؟

آخرین مطالعات انجام شده در مورد جمعیت یوزها، به سال ۱۳۹۵ بر می گردد که در آن تعدادی از گروه‌های طرفدار این یوزها با مطالعاتی گسترده زیستگاه های این حیوان را نقاط مختلف کشور تحت پوشش قرار دادند. مقاله یاد شده حکایت از آن دارد که جمعیت یوزها درآن سال بین ۴۰ تا ۵۰ فرد بوده است. بعد از آن اما به خاطر ماجرای بازداشت تعدادی از محیط زیستی ها، عملا این پروژه نیز دیگر انجام نشد. یعنی به موسسات و سمن ها، مجوز برای پژوهش صادر نمی شود. اما خود ما درقالب انجمن، مطالعاتی وضعیت یوز ایرانی را در دشت میاندشت خراسان شمالی را انجام می دادیم آخرین نتایج آن بر می گردد به مطالعاتی که در سال ۹۵ داشتیم. مطالعاتی که متاسفانه نتایج دلگرم کننده ای را به دنبال نداشته است!

چطور؟

رصدهای ما در سال ۹۵ منجر به ثبت دو "خانواده" یوز در این منطقه شد اما در سال ۹۷ ما فقط یک نر را توانستیم ثبت کنیم و در سال ۹۸ نیز کلا یوزی را در آن منطقه ثبت نکردیم! این نشان می دهد که جمعیت یوز در این منطقه رو به کاهش است.

این در مورد کل ایران است یا فقط برای منطقه میاندشت صادق است؟

شواهد موجود حکایت از کاهش جمعیت یوزهای آسیایی در کل ایران دارد. 

خب مگر اینها زاد و ولد نمی کنند؟

چرا ولی به نظر می رسد به دلایل مختلف فرآیند از بین رفتن آنها بیشتر از زاد و ولدشان باشد. البته این عوامل بسته به موقعیت زیستی آنها متفاوت است. مثلا در زیستگاه های جنوبی مانند یزد و خراسان جنوبی، "یوز ماده" در چند سال اخیر ثبت نشده است. مسلم است که در چنین شرایطی یوزهای نر نمی توانند جفتگیری کنند و زاد و ولد ادامه داشته باشد. در زیستگاه های شمالی مثل خراسان شمالی و سمنان، توله های یوزها اکثرا توسط سگ‌های نگهبان گله ها یا خود چوپان ها کشته می شوند یا در نقاطی دیگر ممکن است یوزها و توله هایشان به خاطر تصادف با خودرو از بین بروند. ولی به هر حال جمیع این عوامل یاعث کاهش آمار یوزها شده است. یا چند سال پیش در زیستگاه راور کرمان یکی از یوزهای شناسایی شده – ظاهرا به مرگ طبیعی – از بین رفت. این یوز که پویان نام داشت قبلا توسط ما در خراسان جنوبی شناسایی و به ثبت رسیده بود. متاسفانه تمام یوزهایی که در چند سال اخیر فوت کرده اند، از بین همان یوزهایی بوده اند که قبلا شناسایی شده بودند. این بدان معناست که آمار یوزها در حال کاهش محسوسی است.

و این سه فقره یوزی که به سمنان منتقل شده اند، کی زاد و ولد خود را آغاز می کنند؟

این مساله بستگی به شرایط زیستی و زندگی آنها دارد. ولی اصولا عموم جانداران پاییز یا زمستان جفت گیری می کنند و در بهار زایمان می کنند. در مورد یوزهای ایرانی نیز گزارش های به دست آمده نشان می دهد معمولا بین یک تا ۴ توله به دنیا می آورند. با این حساب اگر همه شرایط برای زیست و تولید مثل آنها مهیا باشد امیدواریم که در بهار سال آینده شاهد تولد اولین توله های این سه یوز محافظت شده باشیم که شاید کور سوی امیدی باشد برای جلوگیری از انقراض این یوزهای منحصر بفرد.

با این حال براساس آنچه که شنیده و دیده می شود به نظر نمی رسد که محیط زیست کشورمان چندان در این زمینه فعال بوده باشد.

من با شما موافق نیستم. الان زیستگاه های اصلی یوزهای ایرانی در کشورمان توسط سازمان محیط زیست و پروژه حفاظت از یوزپلنگ ایرانی محافظت می شود ضمن آنکه با همکاری سازمان بین المللی UNDP گام های خوبی برای حفاظت از یوزهای ایرانی برداشته شده و می شود. همین مساله باعث شده تا مثلا زیستگاه‌های یوزپلنگ های ایرانی واقعا یک سروگردن بالاتر از دیگر زیستگاه ها باشد. الان هم که در سمنان تلاش های گسترده ای برای تکثیر یوزها آغاز شده که در نوع خود قابل تامل است.

خود شما به عنوان انجمن یوزپلنگ ایرانی بیشتر کدام مناطق را برای ثبت آمار یوزها رصد می کنید؟

اتنها نقطه ای را که ما پایش نکرده ایم منطقه توران درسمنان بوده و گرنه سایر نقاط را پایش کرده ایم. علاوه بر این مناطقی چون: حیات وحش میناندشت خراسان شمالی و عباس آباد اصفهان، پارک ملی سیاه کوه یزد، پناهگاه دره انجیر یزد، منطقه بهاباد، منطقه حفاظت شده کوه بافق، منطقه نابیندان در خراسان جنوبی از جمله مناطقی هستند که ما در آنجا بررسی های جامعی را در خصوص حضور یوز ایرانی انجام داده ایم. 

با این حساب می توان گفت که وضعیت یوزهای ایرانی نگران کننده است؟

دقیقا... برای همین ما معتقدیم که باید کارهای مرتبط با شناسایی و بررسی یوزهای ایرانی به صورت همزمان و موازی انجام شود، مثلا همزمان با مطالعات موضوع تکثیر آنها و یا سایر اقدامات لازم را دنبال کنیم نه اینکه منتظر باشیم تا یک بخشی از کار تمام شود و بعد برویم سراغ سایر بخش ها. چون شواهد و قراین حکایت از آن دارند که وضعیت یوز ایرانی واقعا نگران کننده است.

یعنی آنقدر نگران کننده که ممکن است نسل این یوزها به زودی منقرض شود؟

ببینید! انقراض حیوانات لزوما به این معنا نیست که آخرین فرد از آنها از بین برود و دیگر از آن گونه وجود نداشته باشد، بلکه وقتی که جمعیت حیوانات توانایی زاد و ولدش را از دست بدهد، باز هم می توانیم بگوییم آن گونه به انقراض رسیده است. مثلا ممکن است گونه ماده یا نر آن گونه کاملا از بین رفته باشد ، خب... طبیعتا دیگر این حیوان نمی تواند زاد و ولد داشته باشد و تکثیر کند. ولی واقعیت این است که اگر شرایط به همین منوال ادامه داشته باشد، خیلی زودتر از آنچکه تصورش را می کنیم، یوزهای ایرانی را از دست خواهیم داد. همین الان هم از نظر علمی؛ این تعداد یوزی که در ایران ثبت شده اند، اطمینان بخش نیست!

نمی شود برای جلوگیری از انقراض یوزهای آسیایی – یا همان یوزهای ایرانی – یوزهایی را از خارج وارد کرد تا نسل آنها از بین نرود؟

یوز آسیایی فقط در ایران وجود دارد و گونه منحصر بفردی است. بنابراین برای اینکه از لحاظ علمی زیر گروه این گونه از یوزها حفظ شود نمی توان از نژاد سایر گونه های یوزها برای تکثیر یوزهای ایرانی استفاده کرد. گرچه ممکن است که چنانچه جمعیت یوزهای ایرانی واقعا در خطر انقراض قرار گیرد، محیط زیست به این نتیجه برسد که برای حفظ آنها یوزهای آفریقایی را وارد کند تا با این یوزهای ایرانی آمیزش کنند و تکثیر شوند. ولی هنوز به چنین نقطه ای نرسیده ایم.