سرویس فرهنگی خبرگزاری موج-محمدصالح حجت الاسلامی: در حالی امروز چهاردهمین جشنواره بین المللی مستند ایران «سینماحقیقت» فراخوان داد که نکات متفاوتی در مورد آن می توان ذکر کرد. به عنوان مثال در شرایطی این فراخوان منتشر می شود که دست کم نسبت به دوره قبلی با دو هفته تاخیر مواجه شده است. این در حالی است که این جشنواره، یکی از جشنواره های مهم دنیا و مهمترین جشنواره مستند منطقه به شمار می آید و شاید بتوان آن را آخرین جشنواره معتبر هر سال میلادی نامید که بعد از سیزده دوره باید به یک تقویم ثابت دست یافته باشد. البته همین مسئله هم هست که امکان تغییر زمان برگزاری آن را نمی دهد؛ پس بهتر بود که فراخوان هم طبق زمان بندی هر ساله منتشر می شد. اگرچه درک فشار ناشی از شیوع بیماری کرونا و تحت تاثیر قرار گرفتن بسیاری از برنامه ها و برنامه ریزی ها در سطح جهان و به تبع ایران هم سخت نیست.

اما یکی از مهمترین مسائل درباره این فراخوان که جلب توجه می کند غیر رقابتی اعلام شدن بخش بین الملل آن است که از چند منظر قابل بررسی و تامل است. اول اینکه دلیل اعلام غیر رقابتی بودن این بخش چیست؟ در حالی که هم فیلم های تولید شده با کیفیتِ بسیاری در جهان وجود دارند و هم فیلمسازان مشتاقی که بخواهند آثارشان در این فستیوال حضور داشته باشد و صد البته، فیلمسازان ایرانی زیادی هم هستند که راقب هستند آثارشان را در بخش بین الملل هم شرکت دهند تا ضمن رقابتی جدی تر در صورت دریافت جوایز این بخش به مثابه کمک هزینه ای برای کار پر زحمت و هزینه به یوروهای بدست آورده نگاه کنند.

نکته دیگر این است که اگر حذف ویژگی رقابتی از بخش بین الملل به دلیل عدم توانایی در صیانت از آثار به هنگام پخش آنلاین آنهاست؛ آیا این نگرانی در مورد آثار ارسالی برای به این بخشِ ولو غیر رقابتی وجود ندارد و یا از آن مهمتر، آیا چنین نگرانی ای برای آثار ایرانی حاضر در بخش ملی صدق پیدا نمی کند؟ درست است که آثار مستند، همانند آثار سینمای تجاری علاقمندان کمتری دارد و گردش مالی آن نیز به مراتب کمتر است، اما به هر حال بسیاری از مستندسازان ما با تحمل هزینه های زیاد و حتی بدهکار شدن، اقدام به ساخت آثار خود می کنند و چشم امیدشان به جوایز جشنواره ها و برخی شبکه های تلویزیونی به عنوان مشتری آثارشان است. این در حالی است که اگر اثری از هر طریق، بر بستر وب، حتی در سایتی گمنام و کم بازدید منتشر شود، دیگر مشتری نخواهد داشت چرا که دیگر اصطلاحا ارجینال و دیده نشده محسوب نمی شود و بسیاری از مشتریان خود را از دست خواهد داد.

از نکات دیگر این فراخوان، عدم تطبیق جوایز با واقعیات روز است. جوایزی که در بهترین حالت یعنی جایزه بهترین فیلم همه جشنواره یا به عبارتی جایزه فیروزه که به تهیه کننده تعلق می گیرد ۳۵ میلیون تومان و در سایر موارد بین ۱۵ تا ۲۵ میلیون تومان است. با این حساب اگر فیلمی اینقدر خوش بدرخشد و خوش شانس باشد که جایزه فیروزه را به همراه جایزه بهترین کارگردانی برای فیلم مستند بلند و جایزه تماشاگران را به دست آورد و تهیه کننده، سرمایه گذار و کارگردانش هم یک نفر باشد، در آن صورت و در مجموع رقمی معادل ۷۵ میلیون تومان را به دست خواهد آورد که با هزینه های این روزهای تولید یک مستند کوتاهِ خوب، شاید برابری کند.

در واقع در این مورد، جدای از اینکه می توان پرسید که آیا افزایش ده میلیون تومانی جایزه فیروزه و در سایر موارد افزایش بین ۵ تا هشت میلیون تومانی جوایز با تورم موجود تناسبی دارد؟ می توان سوال کرد آیا هزینه های برگزاری جشنواره هم به همین شکل افزایش پیدا کرده اند؟ البته اگر به مقیاس درصد باشد، حتما پاسخ مثبتی می شنویم اما بهتر است که چنین مباحثی شکل نگیرد و تلاش برای بیان جزئیات برگزاری جشنواره ها نشود بلکه در این میان با درک شرایط هنرمندان فیلمساز که در یکی از بخش های به شدت فرهنگی و پژوهشی سینما مشغول به فعالیت هستند و هزینه های آنها، به این موضوع نگاه کنیم. ضمن اینکه می شود این سوال را هم مطرح کرد که آیا نمی شد با توجه به عدم پرداخت جوایز بخش بین الملل و عدم حضور مهمانان خارجی پرتعداد و حتی برگزاری مجازی و آنلاین بخش های مختلف جشنواره که همگی از مجموع هزینه های برگزاری جشنواره می کاهد، بر میزان جوایز جشنواره در بخش ملی افزود تا شاید برای فیلمسازان وطنی در این شرایط سخت، کمکی باشد؟

جدای از این مسائل برگزاری مجازی بخش هایی همچون «ورکشاپ و نشست های تخصصی» و از آن مهمتر «یادبود» به صورت آنلاین و مجازی چگونه خواهد بود و چه لطفی خواهد داشت؟ در نهایت و به منظور تاکیدی دوباره این سوال مطرح است که برنامه جشنواره برای صیانت از آثار و حقوق مالکان آنها، در برگزاری آن به صورت مجازی و نمایش برخط آثار چیست؟ این در حالی است که گفته شده که مخاطبان باید ثبت نام کرده و پس از احراز هویت، تنها یکبار مجاز به تماشای فیلم هستند. آیا این شرایط برای کپی نشدن غیر قانونی فیلم کافی است؟

آیا بهتر نبود حال که پروتکل هایی برای باز بودن سالن های سینما و حضور در آنها وجود دارد، امکانی فراهم می شد تا فیلم های بخش های مختلف جشنواره در سالن های مختلف و با محدودیت تعداد تماشاچی ولو با حضور هنرمندان ثبت نام کننده در جشنواره بر روی پرده سینما پخش شود و این نگرانی بزرگ مرتفع شود؟

به هر حال این فراخوان منتشر شده نتیجه فعالیت شورای سیاستگذاری و مجموعه های بالادستی در سازمان سینمایی و ستاد ملی مقابله کرونا است و به همین دلیل هم قابل احترام، اما امیدواریم که این نقد بتواند در تصمیم گیری برای جشنواره های دیگری که قبل و بعد از جشنواره سینما حقیقت برگزار خواهند شد کمی مد نظر قرار بگیرد.