به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج؛ بعد از اینکه ورود واکسن های انگلیسی و آمریکایی به کشور عملا منتفی شد، به یکباره اعلام شد که ایران قرار است واکسن های تازه تولید شده کرونای روسی را وارد کند. با این حال از همان ابتدای انتشار این خبر، موافقان و مخالفان ورود این واکسن روسی به شکل عجیبی در مقابل هم صف آرایی کردند. ‌برخی از منتقدان تزریق این واکسن را بدون تایید سازمان جهانی، یک اشتباه سیاست‌گذاری عنوان می‌کنند و دسته ای دیگر در مقام دفاع، مدعی اند که در شرایط کنونی این واکسن بهترین گزینه درمانی است. یکی از استدلال های این گروه آن است که در حال حاضر ۵۰ کشور دنیا بیش از ۵۵۰ میلیون از این واکسن را خریداری کردند و به دنبال آغاز واکسیناسیون هستند و از سوی دیگر، این واکسن بر اساس اعلام شرکت تولید‌کننده، ایمنی ۹۱ درصدی  خواهد داشت.  اما شاید مهم‌ترین ابهام در مورد واکسن یاد شده این باشد که شرکت روسی نتایج فاز ۳ این واکسن را منتشر نکرده است، ضمن آنکه سازمان بهداشت جهانی نیز هنوز این واکسن را تایید نکرده است.

روند تولید اسپوتنیک

واکسن اسپوتنیک وی که توسط شرکت گامالیای روسیه تولید شده برای استفاده در روسیه و سایر نقاط دنیا تایید شده و دو ماه است تزریق آن آغاز شده است. شرکت «گامالیا» اولین بار در ژوئن سال ۲۰۲۰ از آزمایش کلینیکی واکسن اسپوتنیک وی که در آن زمان Gam-Covid-Vac نام داشت، خبر داد. سپس در آگوست سال گذشته ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه اعلام کرد که مقامات بهداشتی و درمانی این کشور کاربرد واکسن مذکور را تأیید کرده‌اند و نام آن به اسپوتنیک وی تغییر کرده است. البته در عمل تست این واکسن در آن زمان به صورت محدود رخ داد تا از کارآیی آن اطمینان حاصل شود. در نهایت نتایح آزمایش محدود این واکسن در چهارم سپتامبر یعنی اوایل شهریور ماه منتشر شد. بر این اساس واکسن اسپوتنیک وی توانسته بود آنتی بادی ویروس کرونا را در بدن انسان تولید کند و عوارض جانبی آن در افراد مورد آزمایش ملایم بود.

به گفته آنها مزیت مهم واکسن اسپوتنیک آن است که نیازی به نگهداری در دمای پایین ندارد و تنها باید آن را در یخچال‌های عادی نگهداری کرد.

لذا در هفتم شهریور ماه آزمایش مرحله سوم این واکسن بر روی تعداد گسترده‌ای از داوطلبان در روسیه آغاز شد. در هفدهم اکتبر آزمایش این واکسن بر روی داوطلبان در هند نیز آغاز شد. در ۱۱ نوامبر مقامات روس از شواهدی خبر دادند که نشان می‌داد واکسن یادشده مؤثر است، زیرا از میان تعداد زیاد داوطلبان تزریق واکسن اسپوتنیک وی تنها ۲۰ نفر به کرونا مبتلا شده بودند و بر این اساس کارایی واکسن یادشده ۹۲ درصد اعلام شد.

از جمله کشورهایی که این واکسن به طور گسترده در آنها توزیع شده می‌توان به آرژانتین، بلاروس و دیگر کشورها اشاره کرد. مجارستان نیز به‌عنوان اولین کشور عضو اتحادیه اروپا،‌ اخیرا برای دریافت این واکسن با روسیه قرار داد امضا کرده و آلمان نیز اعلام کرده بعد از تایید اداره بهداشت اتحادیه اروپا،‌ برای تولید مشترک واکسن اسپوتنیک و استفاده از آن اقدام خواهد کرد. آنگلا مرکل تأکید کرده این کشور در فرآیند دریافت مجوز اتحادیه اروپا به روسیه کمک خواهد کرد.

نگاه علمی به واکسن روسی

با این حال همانطور که گفته شد همچنان ابهاماتی که در مورد این دارو وجود دارد باعث شده تا بسیاری از کارشناسان و متخصصان ایرانی و حتی خارجی در مورد مصرف آن تردید داشته باشند. به گفته پژوهشگران واکسن روسی اسپوتنیک وی از موسسه گامالیا تکنولوژی مشابهی با واکسن آکسفورد-آسترازنکا دارد و از ویروس‌های سرماخوردگی (آدنوویروس‌وکتور AD۲۶ و AD۵) به‌عنوان حامل کد ژنتیکی پروتئین شاخکی (اسپایک) برای ورود به سلول استفاده می‌کند. به دلیل همین تشابه تکنولوژی با واکسن آکسفورد انتظار می‌رود این واکسن هم امنیت کافی برای گرفتن اجازه استفاده اضطراری در کشورهای مختلف را بیابد. این واکسن در دو دز تزریق می‌شود و بر اساس اطلاعات موجود این دو دز در فاصله ۲۱ روز به فرد تزریق می‌شود. البته در ۲۱ ژانویه کمپانی گامالیا اعلام کرد که ورژن یک دوزه این واکسن را نیز تولید کرده و نام این واکسن جدید را «اسپوتنیک‌لایت» عنوان کرده است.

واکسن‌اسپوتنیک در دمای منهای ۱۸ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شود و بر اساس اعلام سازمان گامالیا ورژن فریز و خشک شده اش در فریزهای معمولی ۲ تا ۸ درجه سانتی گراد هم دوام می‌آورند. بنا برادعای برخی از این پژوهشگران، گزارش‌های به دست آمده از کشورهایی که تا‌کنون این واکسن را آزمایش کرده‌اند حاکی از آن است که این واکسن عوارض جانبی به خصوصی ندارد. با این وجود و در شرایطی که سازنده اسپوتنیک وی، اعلام کرده است که این واکسن ۹۱ درصد تاثیر دارد اما برخی از دانشمندان تشکیک‌هایی در این زمینه مطرح کردند و منتشر نشدن اطلاعات سومین آزمایش این واکسن را دلیلی برای پنهان‌کاری این شرکت سازنده می‌دانند. 

دکتر مینو محرز از اعضای علمی کمیته ستاد ملی مبارزه با کرونا؛ یکی از همین منتقدان بود که بلافاصله بعد از اعلام خرید واکسن کرونای روسی و واردات آن توسط مقامات دولتی،  در اظهار نظری در این زمینه گفت: واکسن روسی در هیچ کشوری تایید نشده است. محرز در مصاحبه با روزنامه جهان صنعت با بیان این‌که تهیه و واردات واکسن کرونای روسی توسط دولت از شانس بد مردم ایران است، تاکید کرد وی به عنوان یکی از کادر درمان، این واکسن را تزریق نخواهد کرد زیرا هیچ اطلاعاتی از آن منتشر نشده است.

دفاع دولتی ها

این واکنش ها تا جایی بالا گرفت که روز یکشنبه رییس سازمان غذا و دارو و حتی خود وزیر بهداشت را نیز وادار به واکنش کرد. محمدرضا شانه ساز با تاکید بر اینکه مبنای ما برای واردات واکسن این است که خود کشور مبدأ واکسن را مصرف کرده باشد گفت: در بسیاری از کشورهای منطقه که واکسن را دریافت کرده اند در واقع شاهد این اتفاق بودیم که مرحله سوم مطالعات انسانی در آن کشورها انجام شد، اما ما اجازه ندادیم که هیچ شرکتی مرحله سوم مطالعات انسانی را بر روی مردم ما انجام دهد.

وی گفت: واکسن روسی که قرار است وارد کنیم از ۱۵ کشور مجوز مصرف دریافت کرده است و اکنون کشورهایی نظیر برزیل، آرژانتین، الجزایر و حتی اتحادیه اروپا خریدار آن هستند.

شانه ساز افزود: اظهار نظرهای مختلف افراد که تخصصی در این زمینه ندارند برای خودشان محترم است، اما دخالت‌ها و قضاوت‌های خام در حوزه واکسن باعث تشویش اذهان عمومی می‌شود.

رئیس سازمان غذا و دارو گفت: تمام داروها و واکسن‌های وارداتی توسط آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو مورد بررسی قرار می‌گیرند و گاهی تأیید این محصولات مراحل بسیار پیچیده تری از تولید آن دارند و با سخت گیری فراوان انجام می‌شود.

سخنگوی سازمان غذا و دارو نیز با دفاع از این اقدام وزارت بهداشت و در واکنش به انتقادها از خرید واکسن روسی اسپوتنیک‌وی، مخالفان این واکسن را متهم به اظهارات غیر علمی و داشتن علایق شخصی و تعارض منافع کرد. کیانوش جهانپور تاکید کرد: واکسن روسی اسپوتنیک‌وی در ۱۴ کشور از جمله الجزایر، آرژانتین، امارات متحده عربی، بولیوی، مجارستان، پاکستان، مکزیک، گینه و بلاروس مجوز مصرف اضطراری دریافت کرده است.

جهانپور همچنین با اشاره به اظهارات مینو محرز در انتقاد از واکسن کرونای روسی گفت: ایشان مسئولیت و شأنی در بررسی اطلاعات واکسن‌های کرونا ندارد و مسئول کارآزمایی یک واکسن کرونا در ایران است و نتایج تحقیقات این واکسن هم باید به سازمان غذا و دارو ارائه شود و پس از ارسال مستندات و اطلاعات، کمیسیون تشخیص صلاحیت ساخت و ورود دارو و مواد بیولوژیک سازمان غذا و دارو، بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد.

سخنگوی سازمان غذا و دارو با اشاره به نامه‌ی شش ماه پیش تعدادی از کادر درمان در مورد درخواست واردات واکسن روسی که بی‌جواب مانده بود و انتقاداتی در پی داشت، گفت: کار بسیاری اشتباهی بود، چون آن زمان آثار واکسن هنوز مشخص نبود، قطعا سازمان غذا و دارو مجوز زودهنگام نمی‌دهد، این هم دلیل بر آن است که سازمان غذا و دارو با جدیت واکسن را بررسی می‌کند، واکسنی که شش ماه پیش در روسیه ثبت شده، قاعدتا سازمان غذا و دارو مدارک کاملی برای تایید آن نداشته است. 

علاوه بر این وزیر بهداشت هم که روز یکشنبه در کرمان و ستاد ملی کرونا حضور پیدا کرده بود نیز در واکنشی تند نسبت به منتقدان واکسن روسی گفت: می‌گویند قرار است «واکسن نامرغوب وارد کنند و من آن را نمی‌زنم». این حرف‌ها چیست که می‌گویید و دل مردم را خالی می‌کنید. این چه خباثتی است.‌ مگر بی‌غیرت شده‌ایم که برویم واکسن نامرغوب وارد کنیم. به‌خدا این حرف‌ها خیانت ملی است.

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نهایت برای اینکه به زعم خود تیر خلاصی به همه انتقادها زده باشد افزود: به کوری چشم بعضی‌ها واکسن را اول به خانواده خودمان می‌زنیم تا مردم بدانند سلامت آنها از هرچیزی برای ما مهم‌تر است.

مخالفت کارشناسی

با این وجود و برخلاف ادعاهای مسئولان وزارت بهداشت، به نظر می رسد واکسن روسی همچنان؛ منتقدان فراوان و البته جدی و مصممی را داشته باشد. کمااینکه درست روزی که وزیر بهداشت در سخنانی آتشین وعده داد که اولین واکسن های روسی را به اعضای خانواده خودشان تزریق خواهند کرد، ۹۸ عضو مجمع عمومی سازمان نظام پزشکی در نامه ای به ریاست جمهوری، خرید واکسن روسی اسپوتنیک V از این کشور را غیرموجه و خطر آفرین دانستند و سئوالاتی را در این زمینه مطرح کردند.

در بخشی از این نامه که انعکاس فراوانی هم در رسانه ها داشت آمده است: در شرایطی که بیماری کرونا خانواده‌های بسیاری را سوگوار کرده و ما را در ماتم همقطاران خود سیاه‌پوش نموده است، خرید این واکسن که تاییدیه های حداقلی جهانی را طی نکرده و اثربخشی و بی‌خطربودن آن در کشور تولید کننده نیز با ابهام و اعتراض مواجه است را به دلایل زیر غیرموجه و خطرآفرین می‌دانیم و به حکم وظیفه انسانی و شرعی خود خدمت شما یاد آور میشویم:

الف: اطلاعات شفافی از مراحل تحقیق و ساخت واکسناسپوتنیک V در دسترس نیست.

ب:واکسن اسپوتنیک V توسط هیچ یک از منابع معتبر جهانی تایید نشده است و اثر بخشی و بی خطری آن توسط مجامع جهانی و حتی شخصیت‌های علمی ستاد کرونا مورد تشکیک قرار گرفته است.

ج :مدارک و مستندات و دلایل تایید این واکسن در اختیار صاحب‌نظران جامعه پزشکی قرار نگرفته است.

در پایان این نامه، امضا کنندگان آن با قید این موضوع که جامعه پزشکی و مردم ایران هرگونه تعلل، تاخیر، ملاحظه کاری و مسامحه در این زمینه را غیر قابل قبول، نابخشودنی و تحمل ناپذیر می‌داند نوشتند: ما اعضای مجمع عمومی سازمان به عنوان نمایندگان جامعه پزشکی نگرانی خود را نسبت به نحوه انتخاب، تائید و خرید واکسن موسوم اسپوتنیک V ساخت کشور روسیه اعلام می داریم.

حالا و با نوشتن این نامه به نظر می رسد شاید خرید و واردات واکسن روسی وارد فاز جدیدی شده باشد. گرچه برخی از کارشناسان و مدیران معتقدند که با وجود تمامی این انتقادها، دولت به مثابه گذشته باز هم کار خودش را می کند و واکسن پر از ابهام روسی را تن دوز پیکر ایرانیان خواهد کرد!