به گزارش خبرنگار خبرگزاری اجتماعی موج، بحران کم‌آبی از جمله تهدیدات زیست محیطی است که کشورهای مختلف در کره زمین را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. از جمله مناطق حساس به معضل کم‌آبی منطقه خاورمیانه شمال آفریقا است که کشور ما نیز در این منطقه جای دارد. گرچه در طول تاریخ دسترسی به منابع آب باعث بروز تنازعات داخلی و بین المللی و تشدید آنها شده است اما در دهه‌های اخیر رشد جمعیت و گرم شدن زمین نقش مهمی در بالا رفتن تقاضا برای منابع آب داشته است. به‌‌طوریکه برخی کارشناسان‌ هشدار داده‌اند خاورمیانه با مشکل فرونشست روبرو شده زیرا در بیشتر کشورهای منطقه ذخایر آب‌های زیرزمینی یا تمام شده یا در حال پایان است. بررسی‌های نشان می‌دهد که خاورمیانه نه تنها با مشکل جدی در حوزه تأمین آب مواجه است، بلکه به‌زودی از آب‌های زیرزمینی هم خالی می‌شود و این مسأله یکی از عمده‌ترین دلایل بروز فرونشست‌های متعدد در برخی کشورهای این منطقه بوده است.

پدیده فرونشست زمین به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی

از پیامدهای منفی برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی پدیده فرونشست زمین است و در مناطقی که میزان برداشت از سفره‌های آب‌ زیرزمینی بیش از میزان آب ورودی ناشی از بارش‌ها باشد، سطح آب زیرزمینی دچار افت مستمر شده و هر سال پایین‌تر می‌رود و فروچاله‌ها ایجاد می‌شود. کارشناسان اعتقاد  دارد با خشک شدن رودخانه‌ها و کاهش بارندگی، آب ذخیره‌شده در زیر زمین در خاورمیانه بیش از همیشه تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی است. این درحالی‌ است که مدیریت آب‌های زیرزمینی پیچیده است و هیچ کس حتی واقعا نمی‌داند چقدر آب در زیر زمین وجود دارد.

آب‌های زیرزمینی یا آب شیرین ذخیره‌شده در زیر زمین و به‌طور عمده قابل دسترسی از طریق چاه، همواره نقش مهمی در کشورهای خشک خاورمیانه ایفا کرده است. کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای غرب آسیا یا ESCWA در گزارشی در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که از آنجا که این آب زیرزمینی است، تحت تأثیر خشکسالی و گرما نیست و منبع اصلی آب شیرین برای حداقل ۱۰ کشور عربی است اما تغییرات آب و هوایی بر میزان بارندگی کم این کشورها تأثیر می‌گذارد و تابستان‌های بسیار گرم رودخانه‌ها و دریاچه‌های بیشتری را خشک می‌کند، آب‌های زیرزمینی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند.

گزارش‌ها چه می‌گویند؟

به استناد گزارش‌های رسانه‌ای، آب‌های زیرزمینی عامل اصلی برداشت گندم در عراق است و این کشور یکی از در معرض خطرترین کشورهای متاثر از تغییرات آب و هوایی و خشکسالی در جهان محسوب می‌شود. از آنجا که تغییرات آب و هوایی بر میزان بارندگی کم این کشورها تأثیر می‌گذارد و تابستان‌های بسیار گرم رودخانه‌ها و دریاچه‌های بیشتری را خشک می‌کند، به همین دلیل آب‌های زیرزمینی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. همچنین در گزارش این رسانه‌ها آمده است که عربستان سعودی نیز از دیگر کشورهای این منطقه است که به دلیل قرارگیری در منطقه گرم و خشک و نیاز به آب، دست به دامان آب‌های زیرزمینی شده و با برداشت بسیار زیاد از آب‌های عمیق مشکلات تشدید شده است.

کارشناسان می‌گویند، مانند نفت در زمین، یک منبع یکبار مصرف است. این منابع آب زیرزمینی در اعماق زیاد یافت می‌شوند و به سختی یا اصلاً قابل تجدید نیستند اما در دهه‌های اخیر، این سفره‌ها به طور فزاینده‌ای مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند. از این رو باید گفت ایران در منطقه خاورمیانه قرار گرفته و این بحران خواه ناخواه تاثیرات خود را بر کشور نیز خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: 

خشکسالی که همچنان ادامه خواهد داشت

وقتی بی‌تدبیری‌ها به ایجاد بحران خشکسالی دامن می‌زند

ظهور نشانه های خشکسالی بی سابقه در ایران / ایران در رده چهارم کشورهای نزدیک به «روز آخر» در مبحث آب

خشکسالی در کمین کدام استان‌ها است؟/ مدیریت ناصحیح منابع آبی؛ بحرانی که کشور را تهدید می‌کند

سوء‌ مدیریت‌ها عامل اصلی بحران خشکسالی/ آب فروشی هم مانند زباله در دست مافیا است

بحران خشک‌سالی ۱۷ کشور دنیا را درگیر می‌کند / ایران در لیست خشکسالی ۲۰۴۰

از تجارت کشورهای کم‌آب بهره ببریم

شاید قیاس ایران با کشورهای منطقه در نگاه نخست چندان درست به نظر نرسد، اما می‌توان گفت وقوع این اتفاق در کشور ما دور از انتظار نیست. به استناد گزارش‌های رسانه‌ای و به گفته «احد وظیفه» رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، تداوم گرمایش زمین و خشکسالی موجب کاهش بارش و ماندگاری برف شده‌ و اکنون تقریبا هیچ برفی در ارتفاعات کشور باقی نمانده است. در تهران در گذشته برف در ارتفاع ۲ هزار متری بود اما اکنون خط برف ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر بالاتر رفته است.

اگرچه کشور ما در مقایسه با برخی کشورهای منطقه در عرض‌های شمالی‌تر قرار گرفته و دارای رشته‌کوه‌های مرتفع زاگرس با جهت شمال‌غرب به جنوب‌شرق و قرارگیری در مسیر بادهای باران‌آور غرب، ارتفاعات البرز در شمال کشور، ارتفاعات شمال‌غرب، شمال‌شرق است. همچنین موقعیت جنوب‌شرق کشور به گونه‌ای بوده که در معرض جریان‌های سرد اقیانوس هند و باران‌های موسمی این اقیانوس قرار داد و به همین دلیل شاهد رودخانه‌های بزرگ و کوچک متعدد در همه جای کشور هستیم، اما مساله کم‌آبی در سطح و اعماق زمین همچنان برای کشور یک چالش بسیار مهم و جدی است.

باید پذیرفت که نه تنها ایران بلکه کل خاورمیانه با مشکل کم آبی در سطح و عمق زمین روبه روست و باید از تجارب دیگر کشورهای منطقه در این زمینه درس گرفت این هشدار بسیار جدی است و شاید اقدام همین امروز هم برای نجات دشت‌ها و منابع ایران کمی دیر باشد، اما می‌توان برای جبران مافات اقدام کرد.