، در بررسی کارنامه دولت آیت الله رئیسی در حوزه سیاست خارجی، باید تمرکز ویژه ای بر رویکرد و راهبردهای وزارت خارجه و شخص امیرعبداللهیان در سمت وزیر خارجه این کابینه داشت.

امیرعبداللهیان در دوره سه ساله وزارتش دو بحران بزرگ جهانی را تجربه کرد که دستگاه دیپلماسی تحت کنترل او نهایت تلاش کرد تا حد امکان آن بحران‌ها دامنگیر جمهوری اسلامی ایران نشود. یکی جنگ اوکراین بود که وی به صراحت اعلام کرد جمهوری اسلامی تمامیت ارضی اوکراین را به رسمیت می‌شناسد اگر چه جانب هیچ کدام از طرفین جنگ را نمی گیرد و اصل بی طرفی را رعایت می کند. دیگری جنگ غزه بود که امیرعبدالهیان سفرهای فشرده ای را به اقصا نقاط جهان انجام داد تا جلو تداوم جنایات اسرائیل را در این منطقه بگیرد.

تقویت مناسبات با همسایگان

برخلاف دولت روحانی که تمرکز اصلی اش بر تقویت مناسبات جمهوری اسلامی با غرب بود، دولت رئیسی عزم خود را بر بهبود پیوندهای ایران با همسایگان گذاشت. در همین راستا امیرعبداللهیان مهمترین مجری سیاست توسعه روابط با همسایگان بود. در دوره او روابط ایران با کشورهای همسایه گسترش یافت. بارزترین این رویکرد، ازسرگیری روابط ایران با عربستان سعودی، رفع تنش در روابط با پاکستان و پیشبرد موفقیت آمیز دیپلماسی آب با افغانستان بود.

در حوزه پاکستان، د ر سال ۱۴۰۲ مناسبات دوجانبه تا برخورد نظامی پیش رفت اما عملکرد موفق دستگاه سیاست خارجی رئیسی، باعث شد تا بسرعت سوء تفاهمات برطرف شود و اندکی بعد در فروردین سال جاری رئیس جمهور فقید کشورمان در رآی هیئتی به اسلام آباد سفر کرد.

پیشبرد دیپلماسی اقتصادی

یکی نکات مهم در سیاست خارجی دولت سیزدهم، توجه به دیپلماسی اقتصادی بود. در همین راستا امیرعبداللهیان در سفرهای خارجی خود یکی از موضوعاتی که همواره به آن می پرداخت، بحث اقتصاد و تجارت بود. افزایش رایزن‌های اقتصادی در کشورهای مختلف و رشد مناسبات اقتصادی ایران با کشورهایی نظیر امارات متحده عربی، پاکستان، روسیه، ارمنستان، ترکمنستان در نتیجه این راهبرد بود برای مثال مناسبات اقتصادی ایران و پاکستان از یک میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ به ۳.۵ میلیارد دلار ارتقا یافت، همچنین حجم مبادلات ایران و امارات به حدود ۲۰ میلیارد دلار رسید. افزایش حجم تجاری با روسصیه از حدود 1.3 میلیارد دلار به 3.6 میلیارد دلار، نهایی شدن اجرای خط لوله گازی ایران-پاکستان موسوم به خط لوله صلح و افزایش حضور تجاری هندی ها در چابهار که در اردیبهشت محقق شد، از دیگر اقدامات وزارت خارجه به ریاست امیرعبداللهیان بود.

موفقیت در عرصه قفقاز جنوبی

منطقه قفقاز جنوبی از بعد سیاسی و اقتصادی اهمیت استراتژیکی برای ایران دارد. در حال حاضر مهمترین موضوع این منطقه درگیری بین آذربایجان و ارمنستان است. در این رابطه امیرعبداللهیان تلاش کرد در تنش موجود رویکرد بی طرفی را پیش ببرد. نتیجه این سیاست تقویت مناسبات میان تهران-باکو و افتتاح کنسولگری امرنستان در تبریز بود.

عضویت ایران در شانگهای و بریکس

در رسانه های اعلام می شود پیوستن ایرن به شانگهای نتیجه کار دولت روحانی است که البته شکی در این مسئله وجود ندارد که مقدماتش در دولت دوازدهم ریل گذاری شده بود اما با پیگیری ویژه وزارت خارجه دولت سیزدهم، این امر عملیاتی شد. اما عضویت در گروه بریکس فقط در نتیجه ابتکار دولت رئیسی و شخص امیرعبداللهیان اتفاق افتاد. نکته قابل ذکر اینکه این دو سازمان بین المللی امنیتی و اقتصادی از اهمیت ویژه ای برخوردارند و به عنوان بلوک جدید شرق در برابر غرب تعریف می شوند.

ارتباط با جهان عرب

با توجه به سابقه کاری امیرعبداللهیان در حوزه کشورهای عربی پیش از انتخابش به عنوان وزیرخارجه و آشنایی وی به زبان عربی، سیاست های دولت سیزدهم در این حوزه بسیار فعال بود. ازسرگیری مراودات سیاسی با عربستان سعودی و همچنین آغاز گفتگوها با مصر (که البته با درگذشت امیرعبداللهیان هنوز به نتیجه نرسیده است) در این دوره صورت گرفت. همچنین سفرهای متعدد وزیر خارجه فقید کشورمان به سوریه و لبنان و تأکید ویژه وی بر مسئله فلسطین در ملاقاتهایش، نشان می داد وی قدرت اثرگذاری خوبی در این حوزه دارد، تا جایی که رسانه های عبری زبان در تحلیل هایی که پس از درگذشت وی منتشر کردند به این موضوع پرداختند که تسلط امیرعبداللهیان به زبان عربی و سابقه کاری اش موجب تقویت مناسبات جمهوری اسلامی با گروه های مقاومت شده بود و همین مسئله پیشبرد سیاست های محور مقاومت را تسهیل را می کرد.

تقویت جای پای ایران در محیط بین الملل در دولت رئیسی

به طور کلی در حالی که انتظار می رفت دوران ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی با انزوا و جنجال همراه باشد، اما به طرز غیر منظره ای دولت وی توانست در دنیای پیچیده روابط بین الملل جای خود را باز کند. براین اساس آیت الله رئیسی در سه سالی که در مسند ریاست جمهوری بود در مجموع ۲۸ سفر خارجی به ۲۳ کشور داشت. در این رابطه حضور ۹۰ تن از سران کشورهای مختلف جهان در مراسم ادای احترام بر پیکر وی گواه این مطلب بود که او توانسته بود پیوند خوبی با جهان برقرار کند.

در این دوره شاهد گسترش فضای دیپلماتیک برای مانور بیشتر از سوی جمهوری اسلامی ایران بودیم که نمونه آن توافق ایالات متحده آمریکا و ایران بر سر آزادی ۵ زندانی آمریکایی از ایران در ازای آزادسازی ۶ میلیارد دلار از اموال ایران در کره جنوبی بود.

نگاه به شرق

در دو دهه اخیر راهبرد کلان جمهوری اسلام ایران، نگاه به شرق است. در همین راستا تمایل بر سیاست نگاه به شرق در دولت رئیسی نیز پیگیری شد. در این دولت هدف اصلی، تضمین و تقویت روابط ایران با چین و روسیه بود و بویژه از تلاش روسیه برای برقراری نظم نوین جهانی بسیار حمایت شد. اما در دولت روحانی تقویت لابی ها در غرب در دستور کار قرار داشت.

دستاوردهای ملموس سیاست خارجی دولت سیزدهم برای مردم

تحرکات در حوزه سیاست خارجی وقتی در زندگی مردم داخل کشور احساس نشود، نمی تواند برچسب «موفق» بگیرد. اما در دولت کوتاه مدت آیت الله رئیسی ما شاهد افزایش چند برابری فروش نفت بدون برجام و FATF و افزایش تجارت خارجی کشور به رقم 90 میلیارد دلار پس از 8 سال، تأمین چند میلیارد دلار ارز ترجیحی برای خرید دارو و کالاهای اساسی مایحتاج مردم، بودیم که این مسئله گویای دستاوردهای موفق دستگاه دیپلماسی این کابینه در صحنه بین الملل بود.