به گزارش خبرگزاری موج، مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله در پنل تخصصی سیل سی و هشتمین گردهمایی علوم زمین با اشاره به عوامل موثر در بروز سیلاب‌های اخیر کشور، اظهار کرد: شهرسازی در مناطقی که نباید توسعه شهری می‌یافت، یکی از عوامل موثر در بروز این سیل بوده است.

وی با بیان اینکه در برخی از اراضی تغییر کاربری صورت گرفته است، اظهار کرد: این امر عملاً زمین را نفوذ ناپذیرتر کرده است. تغییر کاربری در منطقه دریای کاسپین از استان گلستان، مازندران تا خوزستان و سد کرخه و دز به وفور یافت می‌شود که این تغییر کاربری با بی تدبیری و با مشارکت مردم رخ داده است.

زارع سدسازی‌های بی‌رویه را یکی دیگر از عوامل موثر در این رخدادهای اخیر دانست و یادآور شد: در ۶۰ سال قبل ۵۰ میلیارد متر مکعب مخزن سد ایجاد شده است و تا روز ۱۲ فروردین ماه حدود ۳۵ میلیارد متر مکعب حدود ۷۰ درصد آب در مخازن جمع شده و این در حالی است که سالی ۲۲۵ میلیون متر مکعب رسوب در پشت سدها انباشته می‌شود که این میزان یعنی سدها هر ۲۰ سال ۴ میلیارد متر مکعب رسوب دریافت می‌کنند.

زارع با اشاره به سد وشمگیر، اضافه کرد: در بازدیدی که از این سد در هفته گذشته داشتم، مشاهده کردم که عملاً این سد با رسوب پر شده است و کارایی خود را به عنوان سد از دست داده است، ضمن آنکه نیروهای امدادی که برای امدادرسانی به منطقه اعزام شده بودند، اعلام کردند هر چه به دنبال رد "گرگانرود" گشتند، نیافتند؛ چرا که اگر به تصاویر ماهواره‌ای این منطقه نگاه شود در همه مسیرهای این رود شخم زده شده و کشت و زرع در آن رونق داشته است.

به گفته وی در گرگانرود، کنار گذری ایجاد شده که از کنار سد وشمگیر عبور می‌کند و دو سد دیگر استان "گلستان" و "بوستان" در زمان شدت یافتن بارندگی‌ها سرریز کردند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله، اظهار کرد: علاوه بر آن دریچه‌های سد وشمگیر  باز نشد؛ چراکه بر اساس گزارش‌های محلی زمانی که برای باز کردن دریچه این سد اقدام شد، امکان باز کردن آنها به دلیل انباشته شدن رسوب در این سد فراهم نبود.

زارع با بیان اینکه در ۳۰ سال اخیر سد سازی بی رویه‌ای رخ داده است، گفت: ما از این سدها برای مصارف کشاورزی و سایر مصارف استفاده می‌کنیم ولی به تبعات این نوع اقدامات کمتر توجه شده است.

ضرورت تهیه نقشه زمین‌شناسی سیل سدها در کشور

وی با تاکید بر ضرورت تهیه نقشه زمین‌شناسی سیل سدها در کشور، افزود: سدهایی که ساخته شد، بعضاً جانمایی مناسبی ندارند؛ نمونه آن سد "سلیمان تنگه" است که در سال ۷۷ آبگیری و دریچه‌های آن باز شد. این سد ۲۲۰ میلیون متر مکعب حجم مخزن دارد، ولی در حال حاضر حجم مخزن واقعی آن ۱۶۰ میلیون متر مکعب است.

زارع افزود: در مدت ۲۱ سال حدود یک چهارم (۶۰ میلیون متر مکعب) رسوب در این سد انباشته شده است و از سوی دیگر مشاهده می‌شود که با هر سدسازی دستکاری در طبیعت شده و در مکان‌هایی که سد ساخته می‌شود محاسبه می‌شود که به چه میزان به شهرها نزدیکتر هستند.

این محقق حوزه مخاطرات با انتقاد نسبت به ساخت و ساز در حریم رودخانه ، نمونه آن را سد جاجرود ذکر کرد که هم در پشت سد ساخت صورت گرفته و هم هتلی که مجوز ساخت ۷ طبقه را داشته و الان ۱۳ طبقه شده، ساخته شده است.

وی با بیان اینکه سدها در مکان‌هایی احداث شده‌اند که رسوب‌گذاری صورت گرفته و لایروبی‌ها نیز دیر به دیر صورت می‌گیرد، خاطر نشان کرد: سد "سفیدرود" که تصور می‌شد ۵۰ ساله پر شود، در مدت ۳۰ سال پر بود و این امر نشان می‌دهد که این سد حتی از پیش‌بینی‌های اولیه زودتر پر شد، چون رسوب از بالا دست وارد این سد می‌شود.

سدسازی در اطراف شهرها از عوامل موثر در ایجاد سیل

زارع، ایجاد سد در اطراف شهرها را از دیگر عوامل موثر در سیل ذکر کرد و توضیح داد: در کلیه شهرهای شمالی ایران جاده‌های کمربندی ایجاد شده است. خاکریزهای ایجاد شده آب گذر را قطع کرده و به جرات می‌توان گفت که کلیه شهرهای شمالی ایران با این خاکریزها محاصره شده‌اند و به جرات می‌توان گفت که هر شهری از شمال که دچار چنین بارش‌هایی شود با این چالش‌ها مواجه خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه خشکسالی موجب کاهش نفوذپذیری می‌شود، گفت: زمانی که ما یک دوره طولانی خشکسالی را سپری کردیم، خاک متراکم خشک، در زمان سیل همانند غشایی عمل می‌کند که مانع از وارد شدن آب به داخل خاک می‌شود.

زمین‌لغزش‌ها از تبعات سیل هستند

زارع زمین لغزش‌ها را از تبعات سیل نام برد و یادآور شد: به دلیل سیل کشور درگیر زمین لغزش شد، به گونه‌ای که تعداد زمین لغزش‌ها در استان مازندران ۳۷۲ مورد بوده است و موجب شد که همه جاده‌های روستایی آسیب‌های جدی ببینند.

وی نسبت به مکان‌های با پتانسیل‌های زمین لغزش که هنوز زمین لغزش در آن رخ نداده است، هشدار داد و خاطر نشان کرد: اگر زمین لغزش در هر کدام از دامنه‌های شمال تهران رخ دهد، فجایعی در دره‌های تهران رخ خواهد داد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله به وضعیت دره‌های تهران اشاره کرد و گفت: بسیاری از این دره‌ها به صورت کانال ساخته شده است، مانند بوستان‌های "نهج البلاغه" و "جوانمردان" که به نام ساماندهی رودها ایجاد شده‌اند و در برخی از این دره‌ها بزرگراه ساخته شده است مانند بزرگراه "امام علی".

مطالعات زمین‌شناسی در ساخت بزرگراه امام علی صورت نگرفته است

به گفته وی، بزرگراه امام علی مکان بسیار خطرناکی است؛ چراکه هرگز مطالعات زمین‌شناسی در ساخت آن صورت نگرفته است و اگر از شمیران تا شهر ری بروید، عملاً از تونل عبور می‌کنید چون دو طرف آن دیوار است و این نگرانی وجود دارد که اگر سیلی در آن رخ دهد، ۴ تا ۵ هزار خودرو تا شهر ری می‌روند.

تهیه نقشه زمین‌شناسی سیل از ضروریات مدیریت بحران

زارع تهیه نقشه زمین‌شناسی سیل را از ضروریات مدیریت بحران دانست و افزود: تا زمانی که این نقشه‌ها را در اختیار نداشته باشیم، همه اطلاعات ما از سدسازی و برآورد سیل ناقص است.

وی به بیان وضعیت امدادرسانی در سیلاب اخیر پرداخت و تاکید کرد: وضعیت امدادرسانی کشور بر اساس فداکاری، ایثارگری بوده و پرهزینه است.