خبرگزاری موج هرمزگان|جهانگیر سایانی، کمتر کسی است که نام جزیره قشم، بزرگ‌ترین جزیره خلیج‌فارس را نشنیده باشد. همانگونه که می‌دانید این جزیره در تنگه‌ هرمز واقع‌شده و به‌واسطه‌ی مراکز تجاری، بازارها و ارزان‌ سراهایش شهرت دارد.

اهمیت تجاری این جزیره همه ساله مسافران بسیاری را به خود جذب می‌کند؛ اما کمتر کسی ست که خاطره‌ای از طبیعت شگفت‌انگیز جزیره‌ی قشم را سوغات راه کرده باشد. ازاین‌رو در این گزارش بر آنیم تا گوشه‌ای از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی جزیره‌ی قشم را معرفی کنیم.

جزیره‌ی قشم که در تصاویر ماهواره‌ای نهنگی را مانند است که در دهانه‌ی تنگه‌ی هرمز آرمیده است با مساحتی نزدیک به ۱۵۰۴ کیلومترمربع نه‌تنها بزرگ‌ترین جزیره خلیج‌فارس است بلکه مساحتی بیشتر یا معادل ۲۲ کشور مستقل جهان دارد.

 قشم در متون تاریخی

سابقه‌ی تاریخی این جزیره به‌پیش از اسلام بازمی‌گردد؛ و به استناد از متون جغرافی نویسان و مورخان مسلمان، ایرانیان پیش از اسلام این جزیره را «یتوکاوان»، «ابن کوان»، «برخت»، «ابرکافان» و «لافت» می‌خوانده‌اند؛ این اسامی به‌تدریج و در طول تاریخ به فراموشی گراییده و نام‌های «کشم» و «قشم» متداول گشت و از عصر صفوی تا کنون قشم نامیده می‌شود.

البته به دلیل طول زیاد این جزیره در برخی متون قشم را  «جزیره الطویله» نیز نامیده‌اند.

موقعیت جغرافیایی

جزیره قشم به دلیل قرار گرفتن در تنگه هرمز و هم‌جواری با جزیره‌هاى هرمز، لارک، هنگام، تنب‌بزرگ، تنب کوچک و ابوموسى، از موقعیت جغرافیایى ویژه‌ای برخوردار است و همین دلیل پستی‌وبلندی‌های تاریخی بی‌شماری است؛ این جزیره شاهد حوادثی چون لشکرکشی‌های عصر عیلامی تا اسکندر مقدونی و از مقدونیان تا امویان و عباسیان و پس‌ازآن نیز شاهد استعمار پرتغالی‌ها و انگلیسی‌ها بوده است.

شهر قشم که در شمال شرقی جزیره قشم واقع‌شده وسعتی نزدیک به 3 کیلومتر مربع دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 10 متر است. نزدیک‌ترین شهر به آن، با 12 میل (معادل 22 کیلومتر) راه‌آبی، بندرعباس است.

فاصله این شهر تا تهران 1353 کیلومتر است که 12 میل آن راه‌آبی و مابقی از طریق راه آسفالته بندرعباس-تهران محاسبه گردیده است.

بخش غربی و جنوبی شهر قشم کم‌کم مرتفع شده و به تپه‌ای که به پرتگاه قشم شهرت دارد ختم می‌شود.

جزیره‌ی قشم دارای اماکن قدیمی و جاذبه‌های طبیعی بسیاری ست که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

یادگار عصر استعمار

همانگونه که اشاره شد قشم شاهد حضور استعمارگران پرتغالی و انگلیسی بر پهنه‌ی خود بوده است. عصر استعمار، عصری که امروز از آن جز بناها و استحکامات نظامی که تن به شرجی و آفتاب جنوب سپرده‌اند و هچنین روایاتی تاریخی اثری از آن باقی نمانده است.

استحکامات نظامی که یادگار عصر سیاه استعمارند در نوار ساحلی و جزایر خلیج فارس به وفور یافت می‌شوند و امروزه به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری پذیرای علاقه مندانی هستند که با کمی تخل می‌توانند ولوله‌ی نظامی را از دل آجرهای قدیمی بشنوند. 

در ضلع شمالی جزیره ی قشم و در ساحل خلیج‌فارس باقی مانده‌ی قلعه‌ای دیده می شود که به دست پرتغالی ها ساخته شده است. اگر به شکل دقیق تری بگوییم؛ این بنا در سال 1507 میلادی به دستور «آلفونسو آلبرکرک» دریانورد پرتغالی احداث‌شده است و به نام قلعه‌ی پرتغالی‌ها شهرت دارد.

همانگونه که در روایات تاریخی خوانده‌ایم آلبوکرک، جزیره‌های واقع در دهانه خلیج‌فارس را تصرف کرد تا بر مسیر بازرگانی دریایی مابین هند و اروپا تسلط یابد؛ چیرگی و تسلط پرتغالی‌ها بر این آبراه مهم دریایی ١١٠ سال طول کشیده و در این مدت آن‌ها به ساختن دژها و استحکاماتی پرداختند که دژهای هرمز، قشم و لارک از آن جمله اند.

قلعه‌ی قشم بیش از ٢ هزار مترمربع مساحت دارد و از سنگ‌های آهکی و گچی با ملاط ساروج محلی ساخته‌شده که طی قرن اخیر چندین بار مرمت و بازسازی‌شده است. این دژ  چهار برج با باروهایی بلند در چهارگوشه دارد که توپ‌ها و منجنیق‌ها بر پهنای آن مستقر می‌شده‌اند. علاوه بر این قلعه‌ی قشم کاربردی چون یک انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح داشته که در مواقع اضطراری به دیگر دژها کمک می‌رسانده است. به بیانی می توان گفت که قلعه پرتغالی‌های قشم به‌واقع یک قلعه تدارکاتی است که برای ارتباط با قلعه هرمز و رساندن تدارکات و خدمات به این قلعه مرکزی  ساخته‌شده بود.

در آبان ١٣٨٧ نیز در پی حفاری‌های شرکت برق در محدوده ٥٠٠ متری قلعه پرتغالی‌ها، تونل قدیمی متصل به این قلعه در شهر قشم، کشف شد. این تونل که به قلعه پرتغالی‌ها متصل است، راه فرار فرماندهان و نیروهای نظامی پرتغالی و همچنین مکان نگهداری مهمات نظامی آنان بوده است که تا محدوده میدان سعدی شهر قشم به طول حدود سه کیلومتر، ادامه دارد.

 بر اساس برخی روایات، تونل مذکور از قلعه پرتغالی‌ها (در شهر قشم) تا غارهای خربس (در ١٥ کیلومتری جنوب شهر قشم) ادامه می‌یابد.

غارهای تاریخی خربس

غارهای تاریخی خربس از دیگر جاذبه‌های گردشگری بزرگ‌ترین جزیره خلیج فارس است. اگر از شهر قشم ده کیلومتر به سمت غرب حرکت کنید به میان کاسه‌ای وسیع  می‌رسید که اطراف آن را تپه‌های کوتاه و بلند دایره شکل مرجانی احاطه کرده است.  شما حالا در روستای «خوربیز» یا «خربس» هستید. روستای بزرگی با قدمت 1400 سال که امروزه از آن تنها گورستان و برکه‌ای باقی مانده است. بر اساس معماری برکه یا آبدان بزرگ این روستا با طاق گهواره‌ای می‌توان قدمت آن را به دوره ساسای نسبت داد.

در میانه‌ی دشت خربس اگر رو به شمال ایستاده باشید آثار قلعه‌ای از سنگ را می‌بینید که در مجاورت آن در فاصله‌ای نه‌چندان دور از غارهای خربس، گورستان وسیع با گورهای قدیمی وجود دارد که قدمت آن به‌پیش از اسلام می‌رسد. در کنار این گورستان و در دیواره‌ی صخره‌ای در دل کوه و در ارتفاعی در حدود 25 متر دهانه‌های غار مانندی دیده می‌شود که به غارهای خربس شهرت دارد.

این غارها از پدیده‌های کهن زمین‌شناختی به شمار می‌روند و چون دیگر پدیده‌های طبیعی قشم ادامه‌ی چین‌خوردگی‌های رشته‌کوه‌های زاگرس است که در هزاره‌های گذشته از زیرآب سر برآورده‌اند. این غارها از بیرون ساختار ساده و طبیعی و زمین‌شناختی خود را همچنان حفظ کرده‌اند از درون با مجموعه‌ی دهلیزها، تالارها، اتاق‌ها، چشمه‌ها و رودهای گوناگونی که رو به شمال و جنوب دارند نشان از حضور مردمانی در دوران کهن است که در این جزیره زیست کرده‌اند.

بازید از این روستای تاریخی می تواند تجربه‌ای منحصر به فرد را برای شما بسازد

در سمت راست این غارها و در امتداد دیواره بلند و گسترده زیارتگاه شاه شهید و دهلیز و دالان‌هایی نو به دست سنگ‌تراشان هنرمندان در دل کوه تراشیده شده تا به‌عنوان الگویی تازه، به شناسایی غارهای اصلی یاری رساند. در درون این غارهای جدید و دهلیزها نقش‌هایی با الهام از طرح‌های باستانی کنده‌شده که همگی از جلوه‌ها و نمادهای باستانی رمزگونه برخوردارند.

بر فراز این غارها، همیشه یک جفت عقاب ماهیگیر (که از انواع نادر و مرغوب عقاب‌های جهانند) به چشم می‌خورند که در ارتفاعات صخره‌ای لانه دارند و تخم می‌گذارند.

نکته قابل‌توجه و تأمل در مورد غارهای خربس وجود خفاش‌های دم‌موشی است که بیشتر در زاویه‌های تاریک و بخش انبار ذخایر غار (حفره‌های زیرین) زندگی می‌کنند و مدام نیز مشغول زاد و ولد هستند. کارشناسان محیط‌زیست به علت کاربری سموم دفع آفات نباتی و عوارض دیگر، نسل این حیوان در جهان را در حال انقراض می‌دانند.

دره‌ی ستارگان پدیده کم‌نظیر زمین‌شناسی

اگر پنج کیلومتر از ساحل جنوبی جزیره دور شوید در شمال روستای «برکه خلف» شاهد یکی از زیباترین جلوه‌های فرسایش زمین‌شناسی خواهید بود. اهالی منطقه به این روستا «اِستالَه کَفتَه» (ستاره‌ی افتاده) گویند اما نام دره ستاره‌ها برای این پدیده کم‌نظیر زمین‌شناسی جاافتاده است.

دره ستاره‌ها یک ناحیه فرسایش یافته توسط آب‌های سطحی است که در اثر رگبارهای فصلی و تندبادها به وجود آمده و یکی از جاذبه‌های دیدنی جزیره‌ی قشم به‌حساب می‌آید.

چاه‌هاى طلا (تلا)

 د‌ر بند‌ر تاریخی لافت و د‌ر جوار قلعه ناد‌ری حلقه‌های چاه آب فراوانی به چشم می‌خورد‌ که مرد‌م سخت‌کوش این منطقه با زحمت زیاد‌ د‌ر دل‌سنگ‌ها حفر کرد‌ه‌اند‌. بر اساس روایت‌ها در قدیم تعد‌اد‌ این چاه‌ها به تعد‌اد‌ ایام سال کبیسه، ۳۶۶ حلقه بود‌ه و د‌ر هر روز از سال د‌هانه یکی از آن‌ها را باز و از آن استفاد‌ه می‌کرد‌ه‌اند‌. عده‌ای عقیده دارند که آب آن‌ها از باران و سرریز تل و ماسه‌های بالادست تأمین مى‌شده به همین دلیل «تل آو» نامیده شده‌اند و در درازای تاریخ به «طلا یا تلا» شهرت یافته‌اند. در این محل چندین درخت کهن‌سال کهور دیده می‌شود که ساقه‌هاى پیچ‌درپیچ و گره‌خورده خود را درون سنگ‌ها فروبرده‌اند تا ریشه‌شان را به آب برسانند مردم منطقه این چاه‌هاى آب و درختان را مقدس مى‌شمارند و در کنار چاه‌ها و زیر سایه درختان قربانى مى‌کنند و بر شاخه‌هاى کهن‌ترین درخت با پارچه‌هاى سبز دخیل می‌بندند.

جنگل‌های روییده از دل دریا

درخت حرا که نام علمی آن به حکیم و فیلسوف ایرانی ابوعلی سینا (Avicenna Marina) نسبت داده می‌شود، درختانی در اندازه‌های ٣ تا ٦ متر با شاخ و برگ سبز روشن هستند. درخت حرا در آب‌شور دریا زیست می‌کند و هنگام مد تا گلوگاه در آب فرو می‌رود.

حرا با خاصیت تصفیه‌ای که در پوست خود دارد، بخش شیرین آب دریا را جذب و نمک آن را دفع می‌کند. درخت حرا در حقیقت یک کارخانه آب‌شیرین‌کن طبیعی و خدادادی است.

در میان جنگل های حرا پرندگان دریایی لانه دارند و بال را در خنکای نسیم دریا باز می‌کنند.

در تنگه خوران، (فاصله بین شمال جزیره قشم و بندر خمیر) جنگل حرا در گستره‌ای معادل ٢٠٠ کیلومترمربع پدید آمده که از تنوع زیستی بالایی برخوردار است. به دلیل مساعد بودن شرایط اکولوژی، جنگل حرا زیستگاهی امن برای پرندگان مهاجر همچون حواصیل بزرگ، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، حواصیل هندی، کفچه نوک‌تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه، کاکائی و ... است. مناطق جزر و مدی حفاظت‌شده حرا به‌مثابه سرزمین استراحت و تغذیه پرندگان ماهی‌خوار و گونه‌های دیگری از پرندگان مهاجر است.

اگر قصد سفر به قشم  را دارید توصیه می‌کنیم که حتماً از این جاذبه طیبعی دیدن کنید چرا که  بازدید از جنگل حرا نیز می‌تواند تجربه‌ای منحصر به فرد برای شما بیافریند.

دیواره های رنگین کمانی در غارهای نمک

در بخش جنوب غربی جزیره قشم غارهای نمکی وجود دارد که دیواره ورودى آن‌ها را نوارهاى رنگارنگ نمک و مواد معدنی شکل داده است. در درون غار آبگیری به طول بیست متر مشاهده می‌شود که میزان آب آن وابسته به میزان نزولات جوى متغیر است؛ این آب‌ها پس از نفوذ به داخل گنبد و حل کردن مقادیر زیاد نمک و دیگر مواد قابل انحلال، به شکل چشمه ظاهر مى‌شوند. آب این چشمه محلول فوق اشباع نمک است و به همین دلیل رسوب‌گذارى و تبلور نمک در حاشیه مسیر این چشمه به‌وفور مشاهده مى‌شود و حاصل آن را مى‌توان به‌صورت نوارى سفیدرنگ از دوردست مشاهده نمود. این جریان آب زیرزمینى راه خود را به خارج مى‌گشاید که به‌صورت چشمه‌ در دامنه کوه ظاهر  و در گودال مقابل خود حوضچه‌اى طبیعى به وجود آورده است. منظره این حوضچه از دور همچون سطح وسیعى انباشته از برف زمستانى است. گفتنی است که این چشمه در تمام فصل‌هاى سال جریان دارد.

غار نمک قشم حدود با طول 6400 متر طولانى‌ترین غار نمک جهان به شمار مى‌رود.

درخت انجیر معابد با ریشه های هوایی

از رستنی‌های شگفت‌انگیز مناطق حاره، مخصوصاً جزایر خلیج‌فارس د‌رخت همیشه‌سبز لور، معروف به انجیر معابد‌ است؛ که تاجی بسیار بزرگ باریشه‌های هوایی متعد‌د‌ د‌ارد‌ و میوه رسید‌ه نارنجی‌رنگ آن مطبوع و خوراکی است.

یکی از زیبــاترین آن‌ها د‌ر روستای «تم سنتی» منطقه توربان قشم وجود دارد.

دیدن دلفین‌ها، بازدید از مزرعه‌ی تمساح و لاک‌پشت‌های دریایی نیز از دیگر جاذبه‌های گردشگری جزیره‌ی قشم است. اگر در تعطیلات نوروز قصد سفر به جنوب کشور و جزیره‌ی زیبای قشم دارید. پیشنهاد می‌کنیم در کنار خرید، برای ساختن خاطره‌ای خوش حتماً از اماکن تاریخی و طبیعی این جزیره‌ی شگفت‌انگیز دیدن کنید.

چگونه به قشم سفر کنیم

شما می‌توانید از راه هوایی یا زمینی- دریایی خود را به این جزیره‌ی شگفت‌انگیز برسانید. شما همه‌روزه از می‌توانید از بندر شهید حقانی بندرعباس با اتوبوس دریایی به جزیره قشم سفر کنید.

اگر با خودروی شخصی خود سفر می‌کنید نیز می‌توانید از بندرعباس 120 کیلومتر به سمت غرب و به مقصد بندر پهل رانندگی کنید و از این بندر با پرداخت عوارض با ماشین خود به‌وسیله‌ی لندیگ‌کراف به جزیره قشم بروید.