سرهنگ جهانگیر کریمی- خبرگزاری موج اصفهان، بی تردید والدین یکی از الگوهای اصلی برای کودکان و نوجوانان هستند که با رفتارهای خود می توانند تغییرات وسیعی را در الگوهای رفتاری، نگرشی و هنجاری آن ها به وجود آورند و هیچ عاملی مهم تر و تعیین کننده تر از تأثیر خانواده در پی ریزی و چگونگی شخصیت فرزندان نیست. الگوی رشد شخصیتی کودکان ابتدا در چارچوبی از روابط با والدین شکل می گیرد و تأثیر این امر را می توان در زندگی بزرگسالی در میان نوجوانان مشاهده کرد.

بر این اساس کودکانی که والدین معتاد دارند، بیش تر دچار بیماری های جسمی، روحی و اجتماعی می شوند. به خصوص مشاهده اعتیاد والدین و همانندسازی با والدین معتاد در مراحل گوناگون، سبب اعتیاد نوجوانان یک خانواده می شود.

کاهش دلبستگی عاطفی بین اعضای خانواده با نظم و ثبات در خانواده رابطه مستقیم دارد و دلبستگی به خانواده نشان دهنده آرام بودن خانواده و نیز صمیمیت بین اعضای خانواده است که می تواند به کاهش بزهکاری منجر شود. در مقابل، تعارضات والدین با یکدیگر موجب می شود که خانواده ها نتوانند وظایف والدینی خود که شامل سرپرستی و نظارت، حمایت، ایجاد اعتماد و برقراری رابطه صمیمانه با فرزندان است را به درستی انجام دهند.

علاوه بر تعارضات و اختلال های خانوادگی، کانون سرد، بی روح و عاطفه ی خانواده نیز اثرات نامطلوبی بر کجروی و اعتیاد فرزندان دارد. در یادداشت حاضر به بررسی آسیب هایی که متوجه فرزندان دارای والدین معتاد به ویژه مادران معتاد می شود می پردازیم.

رابطه مستقیم اعتیاد مادران با سلامت جسمی و روحی فرزندان

براساس تحقیقی که توسط کارشناسان اداره برآورد اجتماعی و افکار سنجی معاونت فرهنگی و اجتماعی فرماندهی انتظامی استان اصفهان بر روی تعداد قابل توجهی از دانش آموزان دارای والدین معتاد صورت گرفته نشان می دهد در خانواده هایی که هر دو والد یعنی پدر و مادر معتاد بودند ۳۹.۳ درصد از کودکان سلامت عمومی پایینی داشتند.

همچنین ۴۶.۶ درصد کودکان خانواده های دارای مادر معتاد افسردگی بالایی داشتند و بنابر این تأثیر اعتیاد مادر بر میزان احساس افسردگی کودکان نسبت به اعتیاد پدر بیشتر است.

براساس این تحقیق تأثیر اعتیاد مادر بر میزان احساس اضطراب کودکان نیز نسبت به اعتیاد پدر بیشتر است به طوری که ۳۸.۱ درصد کودکان خانواده های دارای مادر معتاد اضطراب بالایی دارند. علاوه بر این ۳۳.۳درصد از فرزندان خانواده هایی که مادر معتاد داشتند از سلامت جسمی پایینی برخوردار بودند.

در این تحقیق رابطه بین اعتیاد والدین با سلامت اجتماعی فرزندان نیز مورد بررسی قرار گرفت که نتایج به دست آمده نشان داد ۲۸.۸ درصد از خانواده هایی که پدر معتاد داشتند از سلامت اجتماعی پایینی برخوردار بودند این درحالی بود که ۳۰ درصد از فرزندان دارای والد مادر معتاد، سلامت اجتماعی پایینی داشتند.

نقش مادر در اعتیاد فرزندان از کودکی تا دوران بلوغ

مطالعات صورت گرفته نشان می دهند که آستانه تحمل زنان نسبت به مردان در مقابل مواد مخدر بسیار پایین تر است. به همین خاطر زنانی که در سنین باروری قرار دارند و موادمخدر مصرف می کنند اثرات جدی بر روی جنین خود می گذارند. تحقیقات نشان داده است که کودکان مادران معتاد، قبل از تولد به همان ماده ایی که مادر معتاد است اعتیاد دارند و با این اعتیاد متولد می شوند.

برخی از عواقب ناگوار معتاد شدن مادر خانواده به مواد مخدر

۱-تزلزل نظام خانواده: اعتیاد مادر خانواده به مواد مخدر، علاوه بر آسیب های جسمی و روانی که برای خود مادر در پی دارد، موجب تزلزل نظام خانوادگی و عدم انجام وظایف مادری و همسری از سوی او می شود. اغلب فرد معتاد بی عاطفه، خودخواه و دارای شخصیت نامتعادل و ناموزون است. این خصوصیات برای یک زن که نقش مادر در خانواده را برعهده دارد سازگار نیست.

۲-عدم ایفای نقش مادری: تردیدی نیست که اعتیاد مادر موجب عدم انجام وظایف مادری می شود. فرزندان یک مادر معتاد از ابراز احساسات و عواطف مادری محروم بوده و مسلماً به فکر رفع نیازهای عاطفی و روانی خود در بیرون خانواده هستند. همچنین به جهت ارتباط مستمر مادر با فرزندان، میزان اثرگذاری او بر افکار، اخلاق و رفتار فرزندان بیش از پدر بوده و بنابراین تأثیرات منفی اعتیاد مادر بر فرزندان مضاعف است.

۳-ایجاد نسل معتاد: از جمله امیال و آرزوهای هر خانواده، داشتن فرزند سالم و تندرست است. از این رو، والدین تمام توان خود را برای دسترسی به این مطلوب به کار می گیرند. اما مادر معتاد در دوران بارداری، فرزندش را معتاد می کند. یافته های تحقیقاتی حاکی از آن است که به احتمال زیاد، نوزادان زنان معتاد از نظر فیزیکی غیرعادی بوده و دچار محرومیت می شوند.

۴-ارائه الگوی نامناسب رفتاری: در خانواده هایی که مادر، معتاد است، هنجارهای موجود در جامعه پرورش نمی یابند، زیرا فرزندان الگوی مناسب رفتاری ندارند. در چنین خانواده هایی احترام متقابل بین افراد، جای خود را به نزاع و درگیری می دهد. بنابراین فرزندان حاضر به پذیرش سخنان و نصایح مادر نیستند و رفتارهای خود را بر اساس خواسته خود تنظیم می کنند.

۵-گرایش فرزندان به سوی بزهکاری: روابط عاطفی و روانی مادر با فرزندان به دلیل اعتیاد مادر به شدت آسیب می بیند و مصرف مواد مخدر برای وی اولویت می یابد، همین امر فرزندان را نیز به سوی اعتیاد، بزهکاری و رفتار ضد اجتماعی می کشاند.

نتیجه گیری و پیشنهاد

کودکانی که ناخواسته در مسائل ناشی از اعتیاد والدین در خانواده درگیر می شوند در معرض ارتکاب جرایم مختلف هستند؛ پس بررسی وضعیت کودکانی که در محیط های خانوادگی جرم زاد به سر می برند مهم ترین اقدام برای پیشگیری از انحراف آنان تلقی می شود.

با توجه به اثرات مخرب اعتیاد والدین بر روی سلامت عمومی و سلامت اجتماعی فرزندان ضروری است در حوزه فرهنگ عمومی برنامه هایی برای مواجهه صحیح با استرس و فشارهای روحی و روانی که منجر به افزایش نگرانی و اضطراب، اختلالات خواب و افسردگی، کاهش سلامت جسمانی و عملکرد اجتماعی فرزندان خانواده های اعتیاد می شود طراحی و اجرا شود.

لازم است به برنامه هایی که به ارتقای سلامت اجتماعی فرزندان دارای والدین معتاد کمک می کند نظیر برنامه هایی که روحیه مشارکت جویی را در آن ها ارتقا ببخشد مانند ایجاد تسهیلات برای دسترسی راحت تر آن ها به باشگاه های ورزشی و ... توجه بیشتری شود.

همچنین، با توجه به تأثیر متفاوت اعتیاد هر کدام از والدین بر سلامت اجتماعی و روانی فرزندان ضروری است تا ضمن آگاهی بخشی به این دسته از والدین در مورد آثار متفاوت بر روی فرزندان به تفکیک نوع نقش والدین در خانواده پژوهش های دیگری صورت گیرد.

باید نقش مشاور در مدارس، دانشگاه ها و خوابگاه ها برای یاری رساندن به افراد در معرض خطر اعتیاد و آسیب های ناشی از آن نظیر فرزندان دارای والدین معتاد تقویت شود به نحوی که بتوانند در زمان بروز مشکل با مراجعه حضوری یا تلفنی مشکل خود را طرح نمایند و از این طریق بسیاری ازمشکلات و آسیب ها پیشگیری شود.

بایستی آگاهی و دانش فرزندان دارای والدین معتاد در زمینه زیان های جسمی، روحی و روانی اعتیاد به واسطه برگزاری کارگاه های آموزشی برای آنان ارتقا یابد به طوری که در جهت ایجاد نگرش منفی نسبت به مواد مخدر اطلاعات مفید به آنان ارائه و راه های مقاومت و روبرو شدن با آسیب ها به آنان آموزش داده شود.