به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، با گسترش تحولات بیداری اسلامی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، موج اعتراضات مردمی به‌تدریج براثر یک سری عوامل داخلی و خارجی به سوریه رسید. برخی از محققان و متخصصان روابط بین‌الملل بر این عقیده بودند که علت بحران سوریه به عواملی نظیر نظام اقتدارگرا، فرقه‌گرایی، تبعیض، رکود اقتصادی و فساد مالی و اداری برمی‌گردد و عوامل خارجی صرفاً نقش تشدید و تعمیق این بحران را ایفاء کردند.

برخی دیگر از تحلیلگران بر این عقیده هستند که رویداد سوریه بیش از آنکه منشأ داخلی داشته باشد دارای منبعی خارجی است و مشکلات داخلی سوریه عرصه و فرصتی برای بهره‌برداری و رقابت بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد کرده است. بنابراین محرک اصلی جنگ داخلی سوریه و تطویل بحران، منافع متعارض کنشگران منطقه‌ای است. در تحولات میدانی بحران سوریه شاهد کنشگران بین‌المللی، منطقه‌ای و محلی گسترده‌ای هستیم ولی این تحلیل درصدد بررسی رویکرد و اختلافات دو کشور ترکیه و عربستان سعودی در این کشور است.

 ترکیه و عربستان سعودی نقش انکارناپذیری را در بحران سوریه ایفا می‌کنند و دو کشور در بحران سوریه دارای اختلافات تاکتیکی هستند که علت اصلی آن به موقعیت و نگاه ژئوپلتیکی این دو کشور در قبال سوریه برمی‌گردد. عربستان سعودی به دنبال گسترش نقش‌آفرینی و جلوگیری از نفوذ ژئوپلتیکی و ایدئولوژیکی ایران در منطقه است و ترکیه درصدد گسترش نفوذ در خاورمیانه و اعاده گذشته تاریخی خود را دنبال می‌کند. ازجمله عوامل تعیین‌کننده در اختلافات تاکتیکی دو کشور را می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نگاه متفاوت نسبت به جایگاه بشار اسد در فرایند انتقالی نظام سیاسی سوریه

دولت ترکیه حامی برگزاری انتخاباتی است که تمام گروه‌های سیاسی بتوانند در آن مشارکت کنند تا از این طریق آرای حکومت آینده سوریه را تعیین کرد.

برای نمونه رجب طیب اردوغان اعلام کرد: « فرایند گذار بدون اسد امکان‌پذیر نیست». اما در مقابل عربستان سعودی اصرار داشت که بشار اسد نباید نقشی در مرحله انتقالی سوریه داشته باشد و از همان ابتدای کار باید از قدرت کناره‌گیری کند. آن‌ها برکناری بشار اسد را پیش‌شرط ضرورت برقراری صلح در این کشور می‌داند. عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان در این راستا بر این تأکید کرد تروریست‌های داعش تنها زمانی شکست خواهند خورد که رئیس‌جمهور سوریه برکنار شود. وی بشار اسد را «آهن‌ربایی مؤثر برای جذب افراط‌گرایان و  تروریست‌ها در منطقه» دانست.

رویکرد متفاوت در مورد مساله کردها

رویکرد ترکیه نسبت به بحران سوریه در حقیقت متأثر از رویکرد این کشور نسبت به مسئله کردها است. ترکیه بیش از هر کشور دیگری در منطقه جمعیت کرد دارد و رقبای آن می‌توانند از برگ برنده کردها برای تضعیف یا بی‌ثباتی ترکیه استفاده کنند. ترکیه به دلیل افزایش تنش‌ها با جدایی‌طلبان کرد و تهدید امنیت ملی، در ابتدا به حمایت از داعش پرداخت. اما درنهایت با فشار سایر کشورها به‌صف مخالفان داعش پیوست. هدف اصلی ترکیه در سوریه در حال حاضر به‌طور خاص عملیات نظامی این کشور علیه عفرین مهار کردهای این کشور و جلوگیری از تجزیه سوریه و شکل‌گیری دولت کردی است؛ بنابراین، مقابله با کردهای سوریه چراغ راهنمای سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه است. اما در مقابل عربستان سعودی در بحران سوریه تنها به منافع خودش می‌اندیشد و خواهان کناره‌گیری بشار اسد از قدرت است تا در سایه برکناری بشار اسد از قدرت به اهداف منطقه‌ای خود ازجمله کاهش نقش ایران در سوریه، عراق و لبنان دست یابد و تشکیل اقلیم کردنشین یا دولت خودمختار در سوریه حساسیت بالایی برای آن‌ها ندارد.

اختلاف‌نظر در مورد زمان خاتمه بحران

ترکیه به دلیل هم‌مرزی با سوریه و نگرانی از گسترش درگیری‌های سوریه به خاک خود و همچنین موضوع پناهندگان خواستار حل‌وفصل فوری این بحران است، اما عربستان سعودی فاقد چنین حساسیت جغرافیایی نسبت به بحران است و عجله‌ای در اتمام بحران ندارد و بیشتر با عینک ایدئولوژیک به بحران سوریه نگاه می‌کنند.

تفاوت رویکرد در قبال ایران

سیاست خارجی عربستان سعودی در قبال جمهوری اسلامی ایران به‌شدت تحت تأثیر مؤلفه هویت، انگاره ، هنجارها و قواعد ناشی از آن بوده است. این کشور، ایران را «دیگری» خود دانسته و دولتی می‌داند که در همه عرصه‌های دینی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نه‌تنها رقیبی مهم بلکه چالشگری جدی است.ازاین‌رو تلاش می‌کند تا مانع بهره‌وری بهینه از منابع و امکانات منطقه‌ای و بین‌المللی و به فعلیت رساندن ظرفیت‌های ملی، انقلابی و ارزشی ایران شود.

در مقابل دولت ترکیه به دنبال بهبود جایگاه خود در منطقه است. یکی از اهداف استراتژیک ترکیه این است که در تأسیس نظام امنیتی منطقه یا نقش رهبری را بر عهده بگیرد. بدین منظور به دنبال ایجاد یک بلوک جایگزین در مقابل ایران و عربستان است ایران و ترکیه نگران‌های عمیقی نسبت به نیات یکدیگر در منطقه دارند. ایران، ترکیه را متهم می‌کند که با همکار کشورهای غربی درصدد است حکومت اسد را ساقط و از تحولات منطقه سو استفاده کند تا رویای نوعثمانی گری خود را محقق سازد و آنکارا همچنین نگران است که تهران تحولات را در جهت منافع خود برخلاف منافع ترکیه پیش ببرد.

 اما باوجود اختلافات دو کشور در بحران سوریه، امروزه شاهد تحولاتی مثبت در همکاری آن در قالب محور ایران – روسیه- ترکیه هستیم که به‌نوعی زمینه تداوم بقای دولت سوریه را فراهم کرده است. به‌طورکلی امروزه ما شاهد تضادهای شدیدی در مناسبات فیمابین دو کشور به‌طور خاص در مورد مسئله بحران قطر هستیم که ترکیه از حامی اصلی قطر در مقابل با تحریم دولت‌های خلیج‌فارس به رهبری عربستان سعودی است.

در همین راستا طرح مثلث شرارت از سوی محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در مورد ترکیه در همین راستا است. بنابراین ترکیه و عربستان سعودی در بحران سوریه در چهار مورد جایگاه بشار اسد در فرایند انتقالی نظام سیاسی سوریه، مسئله کردها، زمان خاتمه بحران و تهدید ایران دارای اختلاف تاکتیکی هستند.