به گزارش خبرنگار سرویس بین الملل خبرگزاری موج، سوریه در سال های اخیر آبستن حوادث گوناگونی بوده است. از ۸ سال پیش که جنگ داخلی در این کشور آغاز شد، تحولات مختلفی در سوریه اتفاق افتاد که به نظر می رسد اکنون می توان تحلیلی روشن از نتیجه منازعات سالیان اخیر و وضعیت طرف های درگیر در سوریه ارائه نمود. از این رو، سعی می شود با بررسی روند تحولات و واقعیت های میدانی، وضعیت قدرت های درگیر در سوریه و همچنین دولت این کشور را بررسی نماییم.

از ژانویه ۲۰۱۱ که جنگ داخلی سوریه آغاز شد، قدرت های جهانی (مثل ایالات متحده آمریکا)و منطقه ای (مثل ترکیه و عربستان)، فشار بر دولت قانونی سوریه را هم از منظر سیاسی-دیپلماتیک و هم از منظر حمایت نظامی از گروه های مخالف دولت به نحو بی سابقه ای افزایش دادند.

در بعد سیاسی-دیپلماتیک، تلاش این دست کشورها بر آن بود تا از دولت قانونی سوریه مشروعیت زدایی کنند. نتیجه این رویکرد آن بود که بسیاری از کشورها، تحت فشار اعلام کردند دیگر دولت سوریه را به رسمیت نمی شناسند و در نتیجه سفارتخانه های خود در دمشق را تعطیل کردند. قدرت های منطقه ای و جهانی با فعالیت های گسترده در نهادهای بین المللی مختلف مثل اتحادیه عرب، شورای همکاری های خلیج فارس و همچنین سازمان ملل متحده، هر آنچه که می توانستند را علیه دمشق بکار گرفتند و سعی کردند از همه ظرفیت های خود برای انزوای سیاسی سوریه استفاده کنند. از سوی دیگر، حمایت گسترده این دست از کشورها در بعد نظامی از گروه های نظامی غیر قانونی و تروریست در سوریه نیز در راستای تلاش های سیاسی آن ها بوده و به نوعی ترجمان عملی تفکر سیاسی آن ها است.

از ابتدای جنگ داخلی سوریه شاهد بوده ایم که کشورهایی چون ایالات متحده آمریکا، ترکیه، عربستان سعودی، قطر، امارات، اردن و رژیم صهیونیستی هر کدام به حمایت از گروه های خاص نظامی پرداخته اند تا به نوعی دستور کار سیاسی خود را در سوریه از طریق آن ها پیگیری نمایند. با این حال، 8 سال پس از شروع بحران، دستاورد این کشورها و گروه های مورد حمایت آن ها در سوریه عملا هیچ است. ارتش سوریه با حمایت ایران و روسیه، دست بالا را در معادلات نظامی این کشور در مقابل قدرت های خارجی و گروه های تحت حمایت آن ها کسب نموده است. از طرفی، در نتیجه پیروزی های ارتش این کشور، شاهد تقویت موضع سیاسی دولت این کشور نیز هستیم. بسیاری از کشورهایی که در ابتدای بحران سوریه، دولت مشروع و قانونی سیاسی را نفی کردند هم اکنون به دنبال بازگشایی دفاتر سیاسی و سفارتخانه های خود در دمشق هستند. در روزهای جاری، امارات متحده عربی، بحرین و کویت از بازگشایی سفارتخانه های خود در دمشق خبر داده اند. روندی که به نظر می رسد به طور دومینو وار ادامه یابد. جالب اینجاست که این دولت ها در قالب شورای همکاری خلیج فارس عملا پیرو سیاست عربستان سعودی بوده و خواهان خلع بشار اسد از قدرت بودند. عربستان سعودی خود تلویحا با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نیز موافقت نموده امری که پیروزی دولت قانونی سوریه و مخصوصا جمهوری اسلامی ایران است که از شروع بحران سوریه و در زمانی که تحت فشارهای سیاسی، قریب به 77 کشور، دولت قانونی سوریه را فاقد مشروعیت اعلام کردند در کنار دمشق ایستاد و محکم از موضع خود دفاع نمود. در ادامه، مواضع قدرت های خارجی درگیر در بحران سوریه را بررسی می کنیم.

عربستان

عربستان از جمله کشورهای درگیر در بحران سوریه بوده که قویا خواستار برکناری بشار اسد از قدرت بوده است. این کشور با صرف میلیون ها دلار سعی داشته تا بر روند جریان سیاسی و نظامی در سوریه اثرگذار باشد و دولت قانونی اسد و همکار نزدیکِ یکی از رقبای اصلی خود در منطقه یعنی ایران را از کار برکنار کند. عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در بحبوحه بحران سوریه گفت: "اسد یا به زبان خوش و یا با استفاده از زبان زور باید قدرت را ترک کند".با این حال اقدام عربستان کاملا نتیجه عکس داد و این عربستان بود که یکی از متحدان نزدیکش را از دست داد. مدتی پس از شروع بحران سوریه، حوثی های یمنی که سال ها تحت ظلم دولت طرفدار عربستان قرار داشتند خروش کرده و کنترل بخش های وسیعی از یمن که سنتا حیات خلوت سعودی بود را به دست گرفتند. جالب اینکه حوثی ها، ایران را به عنوان قدرت برتر منطقه همواره ستایش کرده اند. عربستان 8 سال پس از آغاز بحران سوریه هیچ دستاورد چشمگیری را برای خود متصور نیست. در حال حاضر، با چراغ سبز ریاض، برخی دولت های عربی سفارتخانه های خود در دمشق را بازگشایی کرده اند و دیر یا زود، سوریه بار دیگر به ساز و کارها و نهادهای بین المللی باز خواهد گشت. ولیعهد سعودی خود را در شرایطی می بیند که تحت تاثیر جنگ یمن که میلیاردها دلار هزینه برای سعودی به بار داشته، چهره این کشور در جهان به شدت مخدوش شده و از دگر سو، مسئله ی قتل جمال خاشقچی نیز فشارهای گسترده ای را بر شخص وی گسیل داشته که مجموع این شرایط راهی جز پذیرفتن دولت سوریه و تن دادن به شکست در برابر رقیب منطقه ای سعودی یعنی ایران را باقی نگذاشته است. جالب اینکه دولت عربستان برای دلجویی از دمشق قول پرداخت بخش هایی از هزینه بازسایی این کشور را نیز داده است.

ترکیه

شکست کشوری چون ترکیه هم در معادله سوریه مشهود است. ترک ها از شروع بحران سوریه، مکررا در مسائل سوریه دخالت کردند. از جنگ روانی علیه دولت سوریه گرفته تا حضور مستقیم نظامی در خاک این کشور و حمایت از گروه های تروریستی. با این حال، این کشور اکنون خود را در شرایطی خطرناکی می بیند زیرا موضع دولت سوریه تقویت شده، چشم اندازی از فروپاشی دولت این کشور وجود ندارد و در صحنه سیاسی نیز ورق به نفع دمشق برگشته است. مسلما اقدامات ترکیه در 8 سال اخیر بر روابط آتی دمشق-آنکارا تاثیر گذار خواهد بود و ملت سوریه آنچه که ترکیه علیه آن ها انجام داده را فراموش نخواهند کرد. فراموش نکنیم ترکیه مرزهای وسیعی با سوریه دارد و کردهای سوریه را خطری مستقیم برای امنیت ملی خود قلمداد می کند. حال ترکیه از یک سو نگران مواضع آتی دولت سوریه علیه خود است و ازسوی دیگر، آنکارا بخوبی می داند که دیر یا زود باید به دخالت سیاسی و نظامی خود علیه سوریه خاتمه دهد زیرا نه کشورهایی چون ایران و روسیه اجازه ی این کار را خواهند داد و نه امکان هماهنگی با متحدان سابق خود که در موضوع سوریه عقب نشینی کرده اند یعنی ایالات متحده امریکا و عربستان را دارد. این امر موجب می شود تا ترکیه نتواند تدبیری برای کردهای سوریه که همواره در کنار کردهای عراق به مثابه تهدیدی علیه این کشور تصور می شده اند بیندیشد.

اسرائیل

اسرائیل دگر کشوری بوده که از ابتدای بحران سوریه به نحو فعالی در امور این کشور دخالت کرده است. حملات گاه و بیگاه تل آویو علیه مواضع دولت سوریه و حمایت های آشکار آن از تروریست های فعال در این کشور که از جمله نمونه های آن می توان به صحنه های عیادت نخست وزیر اسرائیل از مجروحان نیروهای تروریست در بیمارستان های اسرائیل اشاره کرد نشان دهنده ی این موضوع بوده اند که دولت نامشروع اسرائیل تمام ظرفیت خود را معطوف به تضعیف دولت قانونی سوریه و ایجاد هرج و مرج بیشتر در این کشور کرده است. با این حال اسرائیل نیز هم اکنون خود را در موضعی برتر در قبال سوریه نمی بیند. دولت اسد تقویت شده، موضع ایران، روسیه و حزب الله در سوریه برتر است، ایالات متحده آمریکا و شرکای عربی اسرائیل تصمیم به خروج از سوریه گرفته اند و از همه مهمتر این کشور به خوبی می داند که دیگر امکان حملات گاه و بیگاه علیه سوریه را ندارد. در روزهای اخیر علاوه بر واکنش نظامی متقابل از جانب دولت سوریه علیه حملات اسرائیل، شاهد هشدار صریح دولت روسیه به اسرائیل نیز بوده ایم. روس ها رسما به تل آویو هشدار داده اند که عزم دمشق بر سیاست واکنش متقابل است و از این پس هر حمله ی اسرائیلی با حمله ی متقابل سوری مواجه خواهد شد امری که امنیت لرزان اسرائیل را بیش از پیش به مخاطره خواهد انداخت. به یاد داشته باشیم که چند مدت قبل، اسرائیل به نوار غزه حمله کرد و وقتی با بخشی از توانایی های جدید موشکی حماس مواجه شد اعلام آتش بس یک طرفه کرد و فقط این جنگ 2 روز به طول انجامید. امری که استعفای وزیر دفاع اسرائیل آویگدور لیبرمن و به دنبال آن فروپاشی کابینه اسرائیل را به دنبال داشت. حال اسرائیل خود را در شرایطی می بیند که نه با یک جنبش مثل حماس بلکه با یک کشور یعنی سوریه طرف است که قطعا کار را برای آن سخت تر خواهد کرد.  از سویی، تقویت دولت سوریه موجب تقویت هر چه بیشتر حزب الله لبنان در مجاورت مرزهای شمال اسرائیل می شود که این خود تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی تل آویو است. اسرائیل در شرایط فعلی ،حزب الله  را در شمال، سوریه را در شرق، حماس را در جنوب و به طور کلی محور مقاومت تحت حمایت ایران را قوی تر از گذشته در جوار مرزهای خود حس می کند. امری که یک شکست تمام عیار برای این کشور است.

ایالات متحده آمریکا

ایالات متحده امریکا تحت ریاست دونالد ترامپ همواره سعی داشته تا موضع دولت سوریه و رقبای خود در آن کشور یعنی ایران و روسیه را به هر نحو ممکن تضعیف نماید. ترامپ به طور خاص از یک سو سعی داشته دست ایران را در سوریه قطع کند زیرا به زعم وی محور مقاومت تحت رهبری ایران خطری مستقیم برای ایالات متحده و متحدان نزدیک آن در منطقه یعنی اسرائیل و عربستان خواهد بود و از دگر سو، حضور روسیه در سوریه را نیز در تقابل منافع خود دیده زیرا حضور آن کشور را همچون توسعه ی نفوذ استراتژیک رقیب بین المللی خود تحلیل نموده و معتقد بوده است نباید فضای فعالیت به قدرت های جهانی نوظهوری چون روسیه داد زیرا گسترش قدرت آن ها در عرصه بین المللی به معنای تنگ تر شدن هر چه بیشتر فضا برای نظم امریکایی روابط بین الملل خواهد بود. با این حال، نه تنها در تمامی اهداف خود شکست خورده بلکه هم اکنون شاهدیم که نیروهای نظامی آمریکا در حال ترک سوریه هستند و رئیس جمهور آمریکا وقتی در سفر غیر منتظره می خواهد به عراق و پایگاه عین الاسد سفر می کند شاهدیم که همچنان به صورت پنهانی اینکار را انجام می دهد و می گوید در طول سفر عمیقا نگران امنیت خود و همسرم بودم! در واقع وی دستاورد حضور طولانی مدت در عراق و سوریه را تلویحا هیچ می داند.

قدرت های اروپایی طرفدار موضع دولت آمریکا در موضوع سوریه نیز دیر یا زود خود را بایستی با واقعیت های میدانی این کشور هماهنگ سازند با این تفاوت که بایستی هزینه ی امنیتی قابل توجهی را در سالیان پیش رو به دلیل بازگشت اتباع خود از عراق و سوریه که جذب فعالیت های تروریستی در این کشور شده اند و هر لحظه امکان دارد در کشورهای خود دست به اقدامات غیرسازنده بزنند بپذیرند. اروپا هنور حملات اینچنینی در فرانسه، بلژیک و آلمان را از یاد نبرده است.

به طور کلی و با توجه به واقعیت های میدانی باید ایران را به عنوان کشور پیروز در معادله سوریه دانست. ایران به دور از فراز و نشیب از شروع بحران سوریه از دولت این کشور حمایت کرد، توانست زمینه را برای حضور روسیه که تا حد زیادی وزن ایران در برابر آمریکا را افزایش داد محیا سازد، سوریه را در جبهه ی متحدان خود نگه داشت امری که مطمئنا موجب تقویت دیگر متحد این کشور یعنی حزب الله خواهد شد و در برابر رژیم صهیونیستی برای امنیت ملی ایران ایجاد بازدارندگی خواهد کرد، تلاش های ایران و هماهنگی این کشور با روسیه و دولت سوریه موجب شد تا آمریکا به عنوان رقیب ایران سوریه را ترک کند و در نهایت، با حمایت از مردم یمن، کارت جدیدی علیه رقبای منطقه ای و بین المللی خود کسب نمود. بسیاری از تحلیلگران بویژه در ایالات متحده بر این باورند که ایران پیروز نهایی معادله ی سوریه دانست. حتی بسیاری از متحدان آقای ترامپ در منطقه و نهادهای آمریکا مثل سنا و کنگره بر این باورند که حرکت آخر این کشور در سوریه یعنی خروج نیروهای نظامی در واقع تیر خلاص به سیاست آمریکا در سوریه بوده و پیروزی ایران را قطعی کرده است.