عضویت ایران در دستور کار نشست سران سازمان شانگهای نیست
منابع مطلع اعلام کردند که بررسی عضویت ایران در دستور کار نشست شانزدهم سازمان همکاریهای شانگهای که قرار است اواخر هفته جاری در تاشکند برگزار شود، قرار ندارد.
به گزارش خبرگزاری موج، شانزدهمین نشست سران سازمان همکاریهای شانگهای اواخر هفته جاری در تاشکند ازبکستان برگزار خواهد شد و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان ریاست هیأت ایرانی را در این اجلاس بر عهده خواهد داشت.
بر اساس اعلام منابع مطلع، موضوع پیگری عضویت ایران در این سازمان در دستور کار نشست شانزدهم سران سازمان همکاری شانگهای قرار ندارد.
سال گذشته روند عضویت دو کشور رقیب؛ هند و پاکستان در پانزدهمین دوره این نشست در اوفا روسیه مطرح شد و به نظر میرسد با توجه به گفته وزیر امور خارجه چین یکی از اعضای موثر این سازمان، آنها منتظر هستند که پروسه عضویت هند و پاکستان در این سازمان به پایان برسد و از این تجربه برای گسترش اعضای این سازمان از جمله عضویت ایران استفاده کنند.
سازمان همکاری شانگهای(SCO)در سال ۲۰۰۱ توسط سران روسیه، قزاقستان، چین، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان بنا نهاد شد. این در حقیقت ترکیب جدید سازمان شانگهای ۵ است که در سال ۱۹۹۶ تأسیس شده بود، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به سازمان همکاری شانگهای تغییر داده شد.علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، هند و پاکستان به عنوان عضو ناظر به این سازمان ملحق شدند.
اعضای سازمان همکاری شانگهای شامل شش عضو ثابت چین، روسیه، قزاستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و پنج عضو ناظر جمهوری اسلامی ایران، هند، پاکستان، مغولستان و افغانستان است که سابقه فعالیت آن ۱۴ سال است.
این سازمان که از زمان تاسیس تاکنون در منطقه گسترش یافته است، برخلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به شمار نمیرود.سازمان همکاری شانگهای از دل رقابت قدرتهای بزرگ برسر منطقه ژئوپلیتیک آسیای میانه ظهور کرد. هدف اولیه تاسیس این سازمان، غیرنظامی کردن مرز بین چین و شوروی بود.
گروه شانگهای پنج در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ با امضای توافقنامهای به منظور تعمیق اعتماد نظامی در مناطق مرزی توسط رهبران وقت کشورهای چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان به وجود آمد. این کشورها مجدداً در تاریخ در ۲۴ آوریل ۱۹۹۷ توافقنامهای به منظور کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی در مسکو به امضا رساندند.
نشستهای کشورهای عضو شانگهای پنج در سال ۱۹۹۸ در شهر آلماتی(قزاقستان)، در سال ۱۹۹۹ در بیشکک(قرقیزستان) و در سال ۲۰۰۰ در شهر دوشنبه(تاجیکستان) برگزار شد. نشست این گروه در سال ۲۰۰۱ در شهر شانگهای چین برگزار شد. در این نشست نخست کشور ازبکستان به عنوان عضو جدید پذیرفته شد که عملا نام گروه را به شانگهای شش تغییر داد. سپس در ۱۵ ژوئن سال ۲۰۰۱ سران کشورهای عضو در نشستی ضمن قدردانی از عملکرد گروه شانگهای پنج، تأسیس سازمان همکاری شانگهای را با هدف افزایش سطح همکاریها اعلام کردند.
سران کشورهای عضو در ژوئن ۲۰۰۲ در شهر سنتپترزبورگ روسیه گردهم آمدند تا جزئیات اساسنامه سازمان را که شامل اهداف، ساختار و راهکارهای سازمان بود به بحثو بررسی بگذارند. پس از این توافقنامه موجودیت سازمان عملاً از نظر حقوق بینالمللی رسمیت پیدا کرد.
نشست نخستوزیران سازمان همکاریهای شانگهای در سال های ۲۰۱۳ در تاشکند ازبکستان، ۲۰۱۲ در بیشکک، ۲۰۱۱ در سن پترزبورگ روسیه، ۲۰۱۰ در دوشنبه تاجیکستان، ۲۰۰۹ در پکن، ۲۰۰۸ در آستانه و به همین ترتیب بین کشورهای عضو به صورت گردشی برگزار شده است.
اساسنامه سازمان همکاریهای شانگهای بر شفافیت عملکرد و بیطرفی نظامی آن تاکید میکند. سازمان همکاریهای شانگهای نقش موازنهدهندهای در صحنه بینالمللی خصوصاً در مقابل پیمان ناتو و ماجراجوییهای نظامی آمریکا ایفا میکند. برای مثال، آمریکا درخواستی جهت عضویت به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاریهای شانگهای ارائه کرده بود، اما این درخواست در سال ۲۰۰۵ از طرف سازمان رد شد.
جمهوری اسلامی ایران نیز در ۱۴ تیر، ۱۳۸۴ در جریان نشست سران سازمان همکاری شانگهای در شهر آستانه پایتخت قزاقستان، به عضویت ناظر در این سازمان پذیرفته شد و از آن زمان تاکنون، در تمامی نشستهای ساختاری سازمان در بالاترین سطح شرکت داشته است. شایان ذکر است که نشست سران، بالاترین ارگان سازمان شانگهای است و جمهوری اسلامی ایران نیز از زمان کسب عضویت ناظر تاکنون، در نشستها حضور داشته است.
نخستین حضور ایران در نشست سازمان همکاریهای شانگهای به ۱۴ تیر ۱۳۸۴ باز میگردد که در آن محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهور وقت، در پنجمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای در شهر آستانه پایتخت قزاقستان شرکت داشت. در جریان این نشست، جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو ناظر شناخته شد. پس از آن ششمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای در شهر شانگهای چین در سال ۸۵ برگزار شد و محمود احمدینژاد رئیسجمهور ایران در آن حضور یافت.
هفتمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای نیز در بیشکک قرقیزستان در سال ۸۶ برگزار شد که بار دیگر رئیس جمهور ایران در آن حاضر شد. در نشست هفتم شانگهای دیدگاههای اعضاء نسبت به ایران نزدیکتر و مساعدتر شد. اعضاء دائم بر این مهم اذعان داشتند که حضور ایران در این سازمان، با توجه به منابع و موقعیت ژئوپلیتیک آن مزیتی مهم به شمار میآید. بر همین اساس در خصوص احتمال زیاد پذیرش ایران در آیندهای نزدیک در کمیته انرژی این سازمان مباحثی مطرح شد.
اگر چه نو پا بودن سازمان شانگهای و ضرورت تحکیم روابط داخلی، مسأله گسترش این سازمان را به حالت تعلیق در آورده، اما اعضای شانگهای بدون توجه به عکسالعملهای غرب، روابط نزدیک و همکاریهای متقابل با اهمیتی را با ایران در پیش گرفتهاند. به نحوی که در بیانیه پایانی نشست هفتم سران، رهبران شانگهای بر این نکته تأکید کردند که ثبات و امنیت در آسیای مرکزی تنها توسط نیروهای کشورهای منطقه و بر اساس توافقهای صورت گرفته در چارچوب اتحاد منطقهای میسر خواهد شد و این امر از طریق تقویت سیستم بینالمللی چند قطبی که تأمینکننده امنیت متقابل و امکان توسعه برابر کشورهای جهان باشد، امکانپذیر خواهد بود.
در این راستا امضای سند تاریخی «پیمان دوستی، حسن همجواری و همکاری کشورهای عضو شانگهای» مهمترین سند امضا شده توسط رهبران کشورها در نشست هفتم به شمار میآید. با وجود حضور مستمر ایران در عالیترین سطوح نشستهای شانگهای و همچنین با توجه به موقعیت و شرایط منحصر به فرد ایران برای عضویت در سازمان با این حال تاکنون در خواست ایران برای عضویت دائمی مورد بررسی قرار نگرفته است.
نشست هشتم و امیدهای پیش رو نشست سران سازمان همکاری شانگهای در ۷ شهریور در شهر «دوشنبه» پایتخت تاجیکستان و به منظور تعمیق همکاریهای امنیتی، اقتصادی و سیاسی در چارچوب این سازمان، برگزار شد. در نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در دوشنبه، طیف وسیعی از مسائل نظیر مبارزه علیه تروریسم، قاچاق مواد مخدر، قاچاق سلاح و انسان، پذیرش اعضای جدید در این سازمان، اعطای عضویت ناظر به کشورهای علاقهمند، بررسی بحران افغانستان، بحران انرژی و مسایل اقتصادی و تجاری و غیره مورد بررسی قرار گرفت.
به طور کلی سازمان همکاری شانگهای با اقدامات و تصمیمات مهم سیاسی، اقتصادی و امنیتی در صدد است جایگاه بینالمللی برجستهتری پیدا کند. به خصوص که از یک سو قرار گرفتن کشورهای عضو شانگهای در منطقه موسوم به «هارتلند»(قلب زمین) بر اهمیت این سازمان افزوده و از سوی دیگر حضور روسیه و چین به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت، توان سیاسی این سازمان را نیز دو چندان کرده است. از این رو با توجه به نقش سازمان شانگهای در همگرایی منطقهای و جهانی کشورهای عضو، عضویت ایران نیز میتواند گام مهمی جهت توسعه روابط خارجی محسوب شود.
با این حال در خصوص تغییر وضعیت حضور ایران از وضعیت ناظر به عضویت دائم، مشکلات مختلفی وجود دارد. در این بین مهمترین مشکل به آییننامه این سازمان باز میگردد که شیوه پذیرش اعضای دایم جدید را مشخص نکرده است. از این رو اقدام برای افزایش شمار اعضای دائم، نیازمند تصویب مقررات جدید و اصلاح بندهای این آیین نامه است.
به هر روی علاوه بر ایران، کشورهای هند، مغولستان و پاکستان نیز که به عنوان عضو ناظر در سازمان قرار دارند، خواستار عضویت دائم هستند. در شرایطی که تحولات اخیر در جهان و منطقه، انگیزه برای بازنگری در نحوه پذیرش اعضای جدید را افزایش داده است، ایران، هند، پاکستان و مغولستان نیز باید بر عضویت دائم خود بیش از پیش پای بفشارند.
در نتیجه سازمان همکاری شانگهای یک سازمان همکاری چندجانبه محسوب می شود که از جهات امنیتی، اقتصادی و همکاری های منطقه ای حائز اهمیت است. به خصوص که در آن دو قدرت منطقه ای همانند چین و روسیه حضور دارند که هر دو نیز داعیه تبدیل شدن به یک ابرقدرت را در سر می پرورانند. علاوه بر این در شرایطی که سازمان همکاری شانگهای نشان داده است که مخالف ایجاد جهان تک قطبی به رهبری آمریکا است
چهاردهمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای درتاریخ های۹و۱۰ژوئن۲۰۱۵(۱۸و۱۹تیر۹۴)در شهر اوفا مرکز جمهوری باشقیرستان روسیه برگزار شد.
این روزها بحثعضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای مطرح است و کشورهای مختلف عضو از جمله چین و روسیه از عضویت ایران در این سازمان استقبال کردهاند.
هر کشور برای ورود به این سازمان باید افزون بر فرایند طولانی پذیرش، به بررسی و امضای پنج سند اقتصادی و ۲۷ سند دیگر این سازمان مبادرت ورزد. تصمیمگیری در سازمان همکاری شانگهای، بر عهده شش عضو اصلی است. این سازمان به شکل فصلی نشستهایی در سطح شورای سران(با تمرکز بر روی اقتصاد)، شورای وزیران بازرگانی(محدود به اعضای اصلی)، شورای تجاری(شرکتها و بخشهای خصوصی کشورهای عضو) و کار گروههایی چون بهداشت، آموزش و انرژی(مهمترین نهاد) برگزار میکند.عضویت در سازمان همکاری شانگهای به دلایل زیر مهم است؛
- دو عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل در آن عضو هستند.
- هند کاندیدا و متقاضی عضویت در شورای امنیت عضو آن است.
- به اعتقاد صاحب نظران، قرن بیستم قرن آسیا است و بازیگران حوزه آسیا(روسیه، ایران، هند و چین) نقش مهمی را ایفا خواهند کرد.
- از ۶۸۰ تریلیون دلار تولید ناخالص جهانی، حدود ۲۰ تریلیون دلار سهم اعضای این سازمان است.
- از نظر وسعت، این سازمان نیمی از جغرافیای زمین را پوشش میدهد.
- از لحاظ جمعیت، نیمی از مردم کره زمین در کشورهای عضو سازمان زندگی میکنند.
به این دلایل میتوان ادعا کرد که این سازمان از ظرفیتهای گستردهای برخوردار است. اما پرسش اصلی این است که کشور ما با این سازمان در چه حد میتواند مناسبات قابل توجه برقرار کند؟ در این مورد دو دیدگاه وجود دارد؛ یک دیدگاه موافق الحاق و دیدگاه دیگر پرسشهای جدی در مورد این سازمان دارد که با وجود اختلافهای ظاهری هر دو نگاه مثبتی به پیوستن به سازمان همکاری شانگهای دارند.
جمهوری اسلامی ایران پیش از پاکستان و هندوستان تقاضای عضویت در این سازمان را ارایه داده بود اما بندی در اساسنامه سازمان وجود دارد که بر اساس آن کشورهای تحت تحریم سازمان ملل نمیتوانند عضو سازمان باشند تا وقتی که تحریم برداشته شود. با اجرای برجام این مانع از سر راه برداشته شد و پیشبینی میشود در همین زمینه چین و روسیه نگاه مثبتی برای عضویت ایران دارند. اما این نکته را باید خاطرنشان کرد که درخواست ایران برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای مطلق نیست و باید اسناد عضویت در آن طبق قوانین جمهوری اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.
ارسال نظر